Zwolnienie od pracy w związku ze sprawowaniem opieki nad dzieckiem do lat 14 przysługuje w wymiarze 2 dni w każdym roku kalendarzowym. Przepis posługuje się pojęciem pracownika wychowującego co najmniej 1 dziecko. Wskazuje wiec, że wymiar zwolnienia jest stały i nie zależy od liczby wychowywanych potomków. Zatem nawet w rodzinie wielodzietnej zwolnienie to przysługuje obojgu rodzicom lub opiekunom łącznie przez 2 dni w roku.

Przypisanie zaś dni zwolnienia do roku kalendarzowego wskazuje na dwie kolejne cechy charakterystyczne tej opieki nad dzieckiem. Przepis nie przewiduje prawa do ekwiwalentu za niewykorzystane przez rodzica lub opiekuna dziecka dni zwolnienia. Zatem z końcem roku niewykorzystane dni opieki przepadają. Od stycznia następnego roku pracownik może skorzystać już tylko z nowej puli wolnego w nowym, maksymalnym 2-dniowym wymiarze.

Wątpliwość 1

Bez weryfikacji oświadczenia opiekuna

Pracodawca udziela zwolnienia na opiekę dziecka, które nie ukończyło 14 lat, na podstawie oświadczenia pracownika o zamiarze wykorzystania jednego czy dwóch dni wolnego z tego tytułu.

Zwolnienie z tytułu opieki nad zdrowym dzieckiem to jedno z uprawnień, z których może korzystać tylko jedno z jego rodziców lub opiekunów (art. 189

1

k.p.). Wydaje się więc, że do swojego wniosku o udzielenie 2 dni zwolnienia pracownik powinien załączyć oświadczenie drugiego z rodziców o braku zamiaru korzystania z tego uprawnienia. Taki wymóg nie wynika jednak z powszechnie obowiązujących przepisów. Można to traktować jako istotne niedopatrzenie biorąc pod uwagę fakt, że bardzo podobna regulacja funkcjonuje w rodzimym porządku prawnym odnośnie do zasad udzielania urlopu wychowawczego. Rozporządzenie MPiPS z 19 września 2013 r. w sprawie szczegółowych warunków udzielania urlopu wychowawczego (DzU z 2013 r., poz. 1139) jasno wskazuje, że do wniosku o jego udzielenie pracownik dołącza pisemne oświadczenie drugiego rodzica lub opiekuna dziecka o braku zamiaru korzystania ?z urlopu wychowawczego przez okres wskazany we wniosku (§ 2 pkt 2 rozporządzenia) lub o okresie korzystania z tego urlopu – jeśli rodzice lub opiekunowie chcą jednocześnie korzystać z tego urlopu ?(§ 2 pkt 5 ppkt 1 ww. aktu).

Wiąże się to z kolejnym problemem. Brakuje wzoru oświadczenia o zamiarze korzystania z dni wolnych w celu opieki nad zdrowym dzieckiem, nie ma więc również zakresu informacji, które powinny się w nim znaleźć. W związku z tym pojawia się wątpliwość, czy pracodawca może żądać od pracownika, aby przedłożył dokument poświadczający, że współmałżonek czy partner zrzeka się prawa do tego zwolnienia.

Pomoc w jej rozstrzygnięciu przynosi § 6 ust. 2 ?pkt 2 lit. c rozporządzenia MPiPS z 28 maja 1996 r. ?w sprawie zakresu prowadzenia przez pracodawców dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz sposobu prowadzenia akt osobowych pracownika (DzU nr 62, poz. 286 ze zm.). Przepis ten stanowi bowiem, że w aktach osobowych pracownika przechowuje się oświadczenie o zamiarze lub ?o braku zamiaru korzystania z uprawnień określonych w art. 189

1

k.p.

Brak regulacji dotyczących formy i treści wniosku rodzi kolejny problem praktyczny. Niewątpliwie uniemożliwia to weryfikację danych zadeklarowanych przez drugiego z rodziców lub opiekunów dziecka.

W tym zakresie uprzywilejowani są ci pracodawcy, którzy zatrudniają małżeństwa lub pary. Mogą wówczas sami dopilnować, aby z dni opieki nad dzieckiem korzystało tylko jedno z nich. Podobnie jest w przypadku, gdy rodzice lub opiekunowie dziecka zdecydują się na podział wolnego między siebie. Pracodawca każdego z nich pilnuje jedynie, żeby zarówno matka, jak i ojciec skorzystali maksymalnie z 1 dnia wolnego. Pozostali pracodawcy nie mają jednak gwarancji, że drugi rodzic nie wykorzysta tego zwolnienia w pełnym, 2-dniowym wymiarze w swoim zakładzie pracy, nawet jeśli wraz z wnioskiem pracownik złożył oświadczenie współmałżonka, że nie będzie korzystać z tego uprawnienia. Rodzi to pole do nadużyć i stawia pracodawców w niekorzystnej sytuacji. Mimo niewykonywania pracy etatowiec zachowuje bowiem za te dni prawo do wynagrodzenia.

W interesie pracodawców leży opracowanie we własnym zakresie zakładowego wzoru oświadczenia pracownika, odnoszącego się do zamiaru korzystania ?z tego prawa. Druki te są przeważnie uzupełniane poświadczeniem przez pracownika tego, że drugi rodzic lub opiekun dziecka nie korzysta z wolnych dni na opiekę. Ma to na celu uniknięcie gromadzenia i przetwarzania danych, które nie są niezbędne ?z uwagi na cel ich pozyskiwania. Przekroczenie tej granicy może się bowiem wiązać z naruszeniem przepisów ustawy o ochronie danych osobowych. Przy okazji pracodawca może również pokusić się ?o określenie wzoru wniosku o udzielenie dnia lub dni wolnych od pracy tak, aby ujednolicić te dokumenty na potrzeby zakładu.

Wątpliwość 2

Rozwód komplikuje sytuację

Nawet gdy rodzice lub opiekunowie dziecka pracują w jednym zakładzie, może dojść do sytuacji, gdy trudno będzie rozstrzygnąć o prawie do dni wolnych. Jest tak np. wtedy, gdy  rodzice dziecka się rozwiodą. Przepis nie rozstrzyga jednoznacznie, jak należy wtedy dzielić między nich prawo do dni wolnych.

Z normy stanowiącej o prawie do dni wolnych dla rodzica wychowującego dziecko nie można przy tym wywodzić, że przysługuje ono temu rodzicowi, któremu sąd przyznał prawo do opieki nad potomkiem. Słabość takiej koncepcji wychodzi w przypadku przyznania rodzicom opieki naprzemiennej. W takim przypadku pracodawca musiałby – niezależnie od woli rodziców – przyznać im po jednym dniu wolnego.

Odwołanie się przez przepis do „wychowywania dziecka" podaje w wątpliwość możliwość udzielenia dni wolnych rodzicowi, którego pozbawiono władzy rodzicielskiej lub któremu ją ograniczono. Podobnie w odniesieniu do opiekunów przypadki zwolnienia z opieki nad dzieckiem lub przyznania jej wyłącznie jednemu z nich, można kwalifikować jako zaprzeczenie uczestniczenia w jego wychowaniu. Na logikę powinno to skutkować pozbawieniem prawa do dni wolnych na opiekę nad dzieckiem.

Problem mogłoby rozwiązać odwołanie się do zasad rządzących udzielaniem urlopu wychowawczego. Przewidują one możliwość zastąpienia oświadczenia drugiego rodzica lub opiekuna dziecka prawomocnym orzeczeniem sądu o ograniczeniu lub o pozbawieniu drugiego rodzica władzy rodzicielskiej, orzeczeniem o ubezwłasnowolnieniu drugiego rodzica, względnie orzeczeniem o przyznaniu opieki nad dzieckiem jednemu opiekunowi albo o zwolnieniu drugiego opiekuna z opieki (§ 3 rozporządzenia MPiPS z 19 września 2013 r.). Takiej regulacji jednak brakuje, więc pozostaje stosować się od wykładni logicznej.

W praktyce najlepiej, jeśli rodzice dziecka – mimo rozwodu – porozumieją się ze sobą i przekażą stosowną informację pracodawcy. Może się jednak zdarzyć, że nie są w stanie poczynić takich ustaleń. W takim przypadku każde z nich ma równe prawo do skorzystania z dni wolnych. W efekcie z wolnego skorzysta ten rodzic lub opiekun, który pierwszy złoży oświadczenie o zamiarze korzystania z dni wolnych, zawnioskuje o ich udzielenie i faktycznie je wykorzysta. Pracodawca ma bowiem wtedy podstawy, aby odmówić uwzględnienia wniosku drugiego ?z rodziców lub opiekunów.

Przykład

Pracodawca zatrudnia byłe małżeństwo. Dziecko mieszka ?z matką. Ojca nie pozbawiono praw rodzicielskich, ?ale nieformalnie wiadomo, że nie uczestniczy w wychowaniu dziecka. Pracownik-ojciec złożył 2 stycznia 2014 r. oświadczenie o zamiarze korzystania z dni wolnych ?w związku z opieką nad dzieckiem, a następnie złożył wniosek o udzielenie wolnego w dniach 3 i 7 stycznia. Pracownica udała się do kadr dopiero 20 stycznia i dowiedziała się, że 2 dni opieki na ten rok zostały już wykorzystane. Jest to stan zgodny z prawem, gdyż pracodawca nie mógł odmówić udzielenia wolnego ojcu dziecka.

Wątpliwość 3

To przywilej, a nie obowiązek

Dni wolne na opiekę nad zdrowym dzieckiem to przywilej pracownika. Pracodawca nie może więc przymuszać go do skorzystania z tego zwolnienia.

Podstawą do udzielenia takiego czasu wolnego jest oświadczenie rodzica o zamiarze korzystania ?z uprawnień związanych z rodzicielstwem. Szef nie ma obowiązku wyręczania podwładnego w tym zakresie. Jeśli nie złoży on takiego oświadczenia, to mimo sprawowania opieki nad dzieckiem, które nie ukończyło 14. roku życia, po prostu je traci. W przeciwieństwie do urlopów wypoczynkowych, przepis nie przewiduje ostatecznego terminu, w którym zatrudniony powinien wykorzystać te dni. Za ich nieudzielenie w omawianych okolicznościach pracodawcy nie grozi więc żadna odpowiedzialność. Innymi słowy nieudzielenie dni wolnych w braku inicjatywy pracownika nie jest wykroczeniem.

W praktyce, jeśli pracownik wychowujący dziecko nie złoży oświadczenia o zamiarze korzystania m.in. ?z dni wolnych z tytułu opieki nad dzieckiem, a następnie nie zawnioskuje o ich udzielenie do końca roku kalendarzowego, wolne przepada bezpowrotnie. Możliwość skorzystania z dodatkowych 2 dni płatnego zwolnienia należy bowiem oceniać w charakterze prawa, a nie obowiązku pracowników. W związku z tym działają oni w swoim interesie i sami ponoszą skutki swoich ewentualnych zaniedbań w tym zakresie.

Wątpliwość 4

Problem z rodzinami patchworkowymi

Poważną komplikacją w udzielaniu dni wolnych ?z tytułu opieki nad dzieckiem mogą być zawiłe relacje prywatne niektórych pracowników. Jeśli podwładny ma dziecko z poprzedniego związku, ale rozwiódł się i założył nową rodzinę, w której również doczekał się potomstwa, rodzi się pytanie, kto i w jakim wymiarze ma prawo do korzystania z dni opieki nad tymi pociechami. Również w tym zakresie przepisy nie dają jasnej odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób pracodawca powinien wywiązać się z obowiązku określonego w art. 188 k.p. W tym zakresie rozwiązaniem może być posiłkowanie się logiką. Podstawowe znaczenie mają jednak wnioski samych zainteresowanych.

Przykład

Dyrektor zatrudniony w dużej firmie rozwiódł się z żoną, ?z którą ma syna, i związał się z sekretarką, która ?wkrótce urodziła mu córeczkę. Wszyscy troje pracują ?w jednej firmie, więc pracodawca ma pełną kontrolę ?nad korzystaniem przez rodziców z dni wolnych na opiekę nad dziećmi. Sposób ich udzielenia zależy od decyzji rodziców. Jeśli ojciec oświadczy o braku zamiaru korzystania z tego prawa, a obie mamy zgłoszą chęć skorzystania z tego zwolnienia, każda z nich ma prawo ?do 2 dni wolnych. Alternatywą jest udzielenie 2 dni zwolnienia od pracy dyrektorowi, przy jednoczesnym pozbawieniu go obu pracownic. W takim bowiem wypadku wykorzysta on całą pulę wolnego. Możliwe jest również trzecie rozwiązanie, gdzie  wszyscy troje dzielą się tym uprawnieniem. Każde z nich będzie wtedy miało prawo ?do 1 dnia wolnego – matki z tytułu opieki nad własnym dzieckiem, a ojciec z tytułu opieki nad dwojgiem dzieci ?z obu związków.

Autorzy są byłymi pracownikami PIP, aktualnie wspólnikami w firmie Pogotowie Kadrowe sp.j.