Wszystkie banki poza swoimi podstawowymi zadaniami, jak np. prowadzenie rachunków bankowych czy udzielanie kredytów i pożyczek, mają również obowiązek przeciwdziałania wykorzystywaniu swojej działalności do celów mających związek z przestępczością. Szczegółowe działania, jakie banki powinny podejmować w celu realizacji tego obowiązku, są opisane m.in. w ustawie z 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, a także w prawie bankowym. Jednym ze sposobów walki z działalnością mającą związek z przestępczością jest blokada rachunku bankowego.

Ważne działania prewencyjne

Jeżeli bank poweźmie uzasadnione podejrzenia, że jego działalność jest wykorzystywana w celu ukrycia działań przestępczych, w tym również przestępstw skarbowych, to ma obowiązek zawiadomienia o tym prokuratora, policji albo inny właściwego organu uprawnionego do prowadzenia postępowania przygotowawczego – np. Centralnego Biura Antykorupcyjnego. Obowiązek ten może zatem powstać w sytuacji, gdy pracownicy banku powezmą informację np. o oszustwie kredytowym, oszustwie gospodarczym, czy też o przedkładaniu podrobionych dokumentów w celu uzyskania kredytu czy pożyczki.

Co ważne, w przypadku ujawnienia takich przestępczych zachowań obowiązek powiadomienia o nich prokuratora czy policji ciąży nie tylko na pracownikach krajowych banków, ale również na pracownikach zagranicznych banków mających swoją siedzibę na terenie Polski, a także na pracownikach instytucji kredytowych, które prowadzą w Polsce operacje bankowe w formie oddziału.

Jeśli bank poweźmie podejrzenie, że środki na rachunku pochodzą lub mają związek z przestępstwem, dokona ich blokady

Bez tajemnicy

Składając takie zawiadomienie o uzasadnionym podejrzeniu wykorzystywania działalności banku w celu ukrycia działań przestępczych, bank ma prawo przekazać prokuratorowi, policji lub innemu właściwemu organowi uprawnionemu do prowadzenia postępowania przygotowawczego informacje objęte tajemnicą bankową. W takiej sytuacji prokurator nie musi występować z wnioskiem do sądu okręgowego o uchylenie tajemnicy bankowej >patrz ramka. Przekazanie przez bank informacji objętych tajemnicą musi być bezpośrednio związane ze składanym zawiadomieniem lub jego uzupełnieniem. Prokurator, policja albo inny właściwy organ uprawniony do prowadzenia postępowania przygotowawczego, który otrzymał zawiadomienie banku, może bowiem żądać uzupełnienia informacji. Może to nastąpić w toku czynności sprawdzających podejmowanych w trybie art. 307 kodeksu postępowania karnego. W postępowaniu sprawdzającym obowiązuje jednak zakaz przeprowadzania dowodu z opinii biegłego oraz czynności wymagających spisania protokołu, a więc np. przeszukań czy przesłuchań świadków. Możliwe jest jednak przesłuchanie w charakterze świadka osoby zawiadamiającej. Jeżeli właściwy organ ścigania zdecyduje się na przeprowadzenie czynności sprawdzających, to postanowienie o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia albo o odmowie wszczęcia powinno być wydane najpóźniej w terminie 30 dni od dnia otrzymania zawiadomienia.

Organy ścigania nie mają możliwości wystąpienia do banku z żądaniem uzupełnienia zawiadomienia, jeżeli zostało ono złożone przez inny niż bank podmiot, a więc np. przez pracowników instytucji kredytowej. Prokurator nie może też w tym trybie wystąpić do banku o udzielenie mu informacji w celu uzupełnienia posiadanych przez niego własnych danych o podejrzeniu popełnienia przestępstwa.

Zakaz korzystania ?ze środków

Nie w każdej sytuacji prokurator, policja czy inny organ ścigania ma 30 dni na podjęcie decyzji co do dalszego toku postępowania. W niektórych sytuacjach na podjęcie decyzji w tym zakresie będą oni mieli maksymalnie 3 dni. W praktyce sytuacja taka wystąpi wówczas, gdy bank dokona blokady środków na rachunku bankowym.

Blokada taka może być dokonana, gdy bank poweźmie uzasadnione podejrzenie, że zgromadzone na rachunku bankowym środki, w całości lub w części, pochodzą lub mają związek z przestępstwem. Bank może dokonać takiej blokady maksymalnie na 72 godziny. Dodatkowo może ona nastąpić wyłącznie do wysokości zgromadzonych na rachunku środków, co do których zachodzi podejrzenie, że w całości lub w części pochodzą lub mają związek z przestępstwem.

Zgromadzone na rachunku środki mogą zostać zablokowane zarówno osobom fizycznym, osobom prawnym, jak?i jednostkom organizacyjnym nie mającym osobowości prawnej, ale mającym zdolność prawną. Blokadzie mogą podlegać także środki znajdujące się na rachunku innego banku. Nie ma przeszkód, aby blokadzie mogły podlegać środki zgromadzone na rachunku wspólnym, a także na rachunku powierniczym. Ważne jednak, by blokada była dokonana na rachunku, na którym gromadzone są środki pieniężne, i by był to rachunek bankowy. W tym trybie nie jest możliwe zatem dokonanie blokady na rachunku pieniężnym oraz rachunku papierów wartościowych w banku prowadzącym działalność maklerską. Blokada rachunku nie może także dotyczyć środków, które są udostępnione posiadaczowi rachunku czy to w formie dopuszczalnego debetu, czy też w ramach umowy o limit odnawialny w rachunku, gdyż środki te nie są środkami zgromadzonymi na rachunku. Podobnie będzie w przypadku rachunku kredytowego przeznaczonego wyłącznie do wypłaty lub do ewidencji spłaty kredytu. Jeżeli jednak bank poweźmie informację, że kredyt został udzielony w wyniku przestępstwa – np. oszustwa kredytowego, to będzie mógł wstrzymać wypłatę lub udostępnienie całości lub niewypłaconej części kredytu.

Tylko 3 dni na podjęcie decyzji

Dokonana przez bank blokada środków zgromadzonych na rachunku może zostać przedłużona. Niezwłocznie po jej dokonaniu bank ma bowiem obowiązek zawiadomienia o tym fakcie prokuratora. W zawiadomieniu bank powinien przekazać prokuratorowi także informacje objęte tajemnicą bankową. Zawiadomienie banku powinno bowiem zawierać numer rachunku, na którym znajdują się zablokowane środki, podmiotu, do którego należy ten rachunek, wysokość środków podlegających blokadzie, termin dokonania blokady oraz uzasadnienie jej przeprowadzenia. Bez przekazania tych informacji prokurator nie będzie mógł bowiem podjąć ewentualnych dalszych działań ?w sprawie.

Po otrzymaniu zawiadomienia prokurator w terminie ?72 godzin od dokonania blokady, może wydać postanowienie o wszczęciu lub odmowie wszczęcia postępowania. O swojej decyzji musi on niezwłocznie zawiadomić bank. Jeżeli prokurator uzna, że zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa i w związku z tym zdecyduje ?o wszczęciu postępowania, to jednocześnie może on dokonać swoistego przedłużenia dokonanej wcześniej przez bank blokady środków zgromadzonych na rachunku.  ?W tym celu musi wydać postanowienie, w którym określa zakres, sposób i termin blokady rachunku. Termin ten zawsze  powinien być oznaczony i nie może być dłuższy niż ?trzy miesiące. Jeśli w ciągu tych trzech miesięcy nie uda się dokonać zabezpieczenia majątkowego, to blokada środków zgromadzonych na rachunku upadnie. Posiadacz rachunku będzie mógł zatem swobodnie z nich korzystać.

—Arkadiusz Jaraszek

podstawa prawna: art. 106a ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (tekst jedn. DzU z 2012 r., poz. 1376 ze zm.)

Zdaniem autora

Arkadiusz ?Jaraszek, asesor Prokuratury Rejonowej Warszawa Ochota

Prokurator powinien doręczyć wydane przez siebie postanowienie bankowi, a także posiadaczowi rachunku, na którym dokonano blokady. Tak jak większość postanowień wydawanych w toku postępowania przygotowawczego, także i to może zostać ?zaskarżone. Posiadacz rachunku, na którym dokonano blokady, ?może złożyć zażalenie. Ma na to 7 dni od dnia otrzymania postanowienia. Swoje zażalenie powinien wnieść do sądu ?właściwego do rozpoznania sprawy, a więc sądu rejonowego ?lub okręgowego – w zależności od rodzaju przestępstwa ?– w którego okręgu dany czyn miał zostać popełniony. ?Zażalenie wnosi się za pośrednictwem prokuratora, który wydał zaskarżane postanowienie.

Posiadacz rachunku bankowego, który uważa, że zablokowanie jego środków było bezpodstawne i bezprawne, może również ubiegać się o odszkodowanie. Co ważne, bank nie ponosi odpowiedzialności za szkodę, która może wyniknąć z wykonania blokady w dobrej wierze. Jeżeli posiadacz rachunku wykaże, że zablokowanie jego środków nie miało żadnego związku z przestępstwem lub ukrywaniem działań przestępczych, to odpowiedzialność za szkodę wynikłą z dokonania blokady środków na rachunku poniesie Skarb Państwa.

Elementy dokumentu

Wniosek prokuratora do sądu o uchylenie tajemnicy bankowej powinien zawierać:

- ?numer lub sygnaturę sprawy,

- ?opis przestępstwa wraz z kwalifikacją prawną, którego dotyczy postępowanie przygotowawcze,

- ?okoliczności uzasadniające potrzebę udostępnienia informacji,

- ?wskazanie osoby lub jednostki organizacyjnej, której dotyczą informacje,

- ?podmiot zobowiązany do udostępnienia informacji i danych,

- ?rodzaj i zakres informacji.

Postanowienie o zwolnieniu z tajemnicy bankowej zawsze wydaje właściwy miejscowo sąd okręgowy.

podstawa prawna: art. 106b prawa bankowego

Jakie grożą sankcje

Prawo bankowe nie przewiduje żadnych sankcji za brak zawiadomienia prokuratora, policji albo innego właściwego organu uprawnionego do prowadzenia postępowania przygotowawczego ?o powzięciu podejrzenia, że działalność banku jest wykorzystywana w celu ukrycia działań przestępczych lub dla celów mających związek z przestępstwem. Niezłożenie takiego zawiadomienia mogłoby jednak skutkować zastosowaniem wobec banku środków nadzoru przez Komisję Nadzoru Finansowego. Zdaniem części ekspertów naruszenie obowiązku denuncjacji może skutkować pociągnięciem pracowników banku do odpowiedzialności karnej ?z art. 239 §  1 kodeksu karnego, a więc za przestępstwo poplecznictwa, za które grozi od 3 miesięcy do 5 lat pozbawienia wolności. Przestępstwo poplecznictwa może być bowiem popełnione także przed wszczęciem postępowania karnego. Jednocześnie niezawiadomienie właściwego organu, wbrew ustawowemu obowiązkowi, ?o popełnieniu przestępstwa, udaremnia bądź utrudnia postępowanie karne. Trzeba jednak pamiętać o tym, że przestępstwo poplecznictwa z art. 239  § 1 kodeksu karnego może być popełnione tylko umyślnie.

6 kroków

Jak przeciwdziałać praniu brudnych pieniędzy

1. ?Jeżeli instytucja zobowiązana, np. bank, która powzięła informację o zamiarze przeprowadzenia transakcji, co do której zachodzi uzasadnione podejrzenie, że może ona mieć związek ?z popełnieniem przestępstwa finansowania terroryzmu (art. 165a kodeksu karnego) lub prania brudnych pieniędzy (art. 299 kodeksu karnego), ma obowiązek niezwłocznego zawiadomienia na piśmie generalnego inspektora informacji finansowej.

2. ?Po otrzymaniu zawiadomienia GIIF dokonuje niezwłocznego potwierdzenia jego przyjęcia, w formie pisemnej, podając datę ?i godzinę przyjęcia zawiadomienia.

3. ?GIIF może w ciągu 24 godzin przekazać instytucji zobowiązanej,  np. bankowi, pisemne żądanie wstrzymania tej transakcji lub blokady rachunku na okres nie dłuższy niż 72 godziny.

4. ?W przypadku blokady rachunku lub wstrzymania transakcji GIIF zawiadamia prokuratora o podejrzeniu popełnienia przestępstwa ?i przekazuje mu informacje i dokumenty dotyczące wstrzymywanej transakcji lub blokowanego rachunku.

5. ?Po otrzymaniu zawiadomienia GIIF prokurator może postanowieniem wstrzymać transakcję lub dokonać blokady rachunku na czas oznaczony, nie dłuższy jednak niż 3 miesiące od otrzymania tego zawiadomienia.

6. ?Wstrzymanie transakcji lub blokada rachunku upada, jeżeli przed upływem 3 miesięcy od otrzymania zawiadomienia nie zostanie wydane postanowienie o zabezpieczeniu majątkowym.

podstawa prawna: art. 16–20c ustawy z 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (tekst jedn. DzU z 2010 r., nr 46, poz. 276 ze zm.)