Pracodawcy nie mogą pogarszać sytuacji pracowników w układach zbiorowych pracy (uzp) lub regulaminach w stosunku do uprawnień wynikających z przepisów ustaw lub rozporządzeń. W szczególności dotyczy to ograniczenia możliwości występowania z roszczeniami do sądu pracy.

Jaka hierarchia

Poza konstytucją, prawem wspólnotowym i umowami międzynarodowymi źródła prawa pracy wymienia ogólnie art. 9 k.p. W myśl tego przepisu ilekroć w kodeksie pracy jest mowa o prawie pracy, rozumie się przez to przepisy tego kodeksu oraz innych ustaw i aktów wykonawczych, określające prawa i obowiązki pracowników i pracodawców, a także postanowienia układów zbiorowych pracy i innych opartych na ustawie porozumień zbiorowych, regulaminów i statutów określających prawa i obowiązki stron stosunku pracy.

W praktyce zdarza się, że układ zbiorowy pracy lub regulamin w firmie zawiera szczególne regulacje. Przykładowo nakazuje pracownikom, aby przed wniesieniem sprawy do sądu z ewentualnymi roszczeniami występowali do komisji powołanej przez pracodawcę i związki zawodowe. W takich przypadkach powstają problemy, gdy zatrudnieni, nie stosując się do tych postanowień, występują od razu z roszczeniami do sądu. Prawodawcy podnoszą wówczas zarzut niedopuszczalności takiej drogi, żądając odrzucenia pozwów na mocy art. 199 § 1 pkt 1 kodeksu postępowania cywilnego. Przepis ten przewiduje, że sąd odrzuci pozew, jeżeli droga sądowa jest niedopuszczalna. Taki zarzut jest jednak nieskuteczny.

Prawo do sądu szeroko określa już wprost konstytucja w art. 45 ust. 1. Zgodnie z nim każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Konstytucyjne prawa do sądu gwarantują także inne przepisy ustawy zasadniczej, m.in. art. 77 ust. 2. Zakazuje on stanowienia regulacji, które zamykałyby komukolwiek drogę sądową lub dochodzenie naruszonych praw i wolności. Wyjątkowo tylko ustawy mogą ograniczać dopuszczalność drogi sądowej. W praktyce niedopuszczalność drogi sądowej oznacza niemożność rozpoznania sprawy przez sąd. Nie ma ona bowiem charakteru cywilnego lub została wyraźne przekazana przepisem ustawy do kompetencji innych organów. Ponieważ uzp nie są ustawami, nie mogą wyłączać lub ograniczać etatowcom prawa do sądu.

Zakaz ?pogarszania

Ponadto według § 2 art. 9 k.p. postanowienia uzp i porozumień zbiorowych oraz regulaminów i statutów nie mogą być mniej korzystne dla pracowników, niż określa kodeks pracy oraz inne ustawy i akty wykonawcze. Oznacza to, że zapisy uzp lub np. regulaminów wynagradzania nie mogą pozbawiać lub ograniczać uprawnień pracowniczych wynikających z ustaw lub aktów wykonawczych do ustaw (rozporządzeń). Naruszenie zaś tej zasady powoduje, że niekorzystne postanowienia uzp lub regulaminów należy traktować jako nieważne. Wskazywał na to też Sąd Najwyższy m.in. w wyroku ?z 24 września 2003 r. (I PK 324/ 02). Zgodnie z nim, pomijając zakwestionowane przepisy, pracownicy mogą dochodzić swoich roszczeń przed sądem pracy.

Przykład

Dla długoletnich pracowników układ zbiorowy przewidywał prawo do dodatków stażowych. ?W nim określono także, ?że wszelkie spory związane ?z realizacją uprawnień zawartych w uzp będą rozwiązywały zespoły powołane przez pracodawcę ?i związki zawodowe. Ponieważ firma była w trudnej sytuacji finansowej, panu Adamowi przez rok nie wypłacono dodatków stażowych. Po rozwiązaniu umowy o pracę złożył on pozew ?do sądu pracy, żądając przyznania kwoty należnych dodatków. ?W odpowiedzi na pozew pracodawca zażądał odrzucenia pozwu, powołując się na niedopuszczalność drogi ?sądowej. Podnosił, że według ?uzp spór powinien rozpoznać zespół powołany przez pracodawcę i związki zawodowe, ?a nie sąd. Ten jednak uznał ten zarzut za nieuzasadniony, gdyż zpostanowienia uzp nie mogą wyłączać prawa etatowców ?do występowania z żądaniami ?do sądu.

Po fakcie, a nie przed

Nie można natomiast zawrzeć w umowie o pracę bądź w innej przyjętej między pracownikiem a pracodawcą klauzuli przewidującej właściwość sądu polubownego dla sporów, które mogą dopiero powstać między stronami w przyszłości. Zakaz taki wynika z art. 1164 k.p.c. Określa on, że tzw. zapis na sąd polubowny obejmujący spory z zakresu prawa pracy wolno sporządzić tylko po powstaniu sporu i wymaga to zachowania formy pisemnej. Wprowadzenie takiego zakazu było spowodowane dążeniem do ochrony praw pracowniczych.

—Ryszard Sadlik, sędzia Sądu Okręgowego ?w Kielcach

WNIOSEK

Regulacje wewnątrzzakładowe nie mogą ograniczać lub wyłączać uprawnień zagwarantowanych etatowcom w przepisach ustawowych. Zapisy takie będą nieważne i mimo ich istnienia pracownicy mogą dochodzić swoich praw przed sądem powszechnym.