Podmiotem uprawnionym do nadzoru prawidłowości udzielania pomocy na aktywnych niepełnosprawnych jest prezes PFRON. Wynika to z ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (DzU z 2011 r. nr 127, poz. 721 ze zm., dalej ustawa o rehabilitacji). Ponad pół roku temu PFRON na stronie internetowej zamieścił opis działań kontrolnych przeprowadzanych na mocy art. 22a (co do prawidłowości realizacji art. 22 ustawy o rehabilitacji), art. 25d ust. 1 (refundacja składek społecznych) i art. 26a ust. 10 (dofinansowanie do pensji niepełnosprawnych pracowników). Wynika z niej, że prezes Funduszu kontroluje prawidłowość udzielania:

Prezes zarządu Funduszu przeprowadza te kontrole na podstawie rozporządzenia ministra pracy i polityki społecznej z 20 grudnia 2012 r. w sprawie trybu i sposobu przeprowadzania kontroli przez organy upoważnione do kontroli na podstawie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (DzU z 2013 r., poz. 29, dalej rozporządzenie).

Wszyscy tzw. sprzedający i ich nabywcy wskazani w art. 22 ust. 1 ustawy o rehabilitacji mogą podlegać czynnościom kontrolnym w zakresie prawidłowości realizacji art. 22 ustawy o rehabilitacji. Czynności kontrolne nie ominą też pracodawców co do uzyskiwanego przez nich miesięcznego dofinansowania do wynagrodzenia pracownika niepełnosprawnego przysługującego ze środków Funduszu zgodnie z art. 26a–26c ustawy o rehabilitacji.

Prezes PFRON sprawdzi też dane w dokumentach składanych do Funduszu przez pracodawcę.

Ostatnią grupą, którą można skontrolować na mocy rozporządzenia, jest tzw. wnioskodawca. Tu badane będą refundacje składek społecznych opisane w art. 25a ustawy o rehabilitacji.

Zgodnie z rozporządzeniem celem kontroli jest zbadanie stanu faktycznego i prawnego przy spełnieniu przez kontrolowanego warunków określonych w ustawie o rehabilitacji, a u beneficjentów Funduszu także w zakresie zgodności z prawem kwot pomocy otrzymanej z PFRON.

Z upoważnieniem

Kontrolę przeprowadza się na mocy pisemnego upoważnienia do jej zrealizowania. W jej trakcie prezes Funduszu może w uzasadnionych przypadkach zmienić zakres, miejsce i termin kontroli, wydając nowe upoważnienie.

Uwaga! Na co najmniej 7 dni przed rozpoczęciem kontroli kompleksowej lub problemowej trzeba zawiadomić kierownika kontrolowanego podmiotu na piśmie lub w formie dokumentu elektronicznego o miejscu, zakresie i terminie sprawdzenia.

W większości przypadków kontrolę przeprowadza się w siedzibie kontrolowanego lub miejscu prowadzenia przez niego działalności, w dniach i godzinach jego pracy. W uzasadnionych okolicznościach wolno jednak to robić poza godzinami pracy kontrolowanego lub w dni wolne od zadań albo w miejscu i godzinach świadczenia pracy przez załogę badanej firmy, w obecności jej kierownika lub dodatkowo w siedzibie organu upoważnionego do kontroli.

Przed podpisaniem protokołu kontrolowany może zgłosić umotywowane zastrzeżenia do zawartych w nim ustaleń

Dokumenty i kwoty

Kontrola prowadzona na mocy rozporządzenia może wystąpić w kilku postaciach – jako kompleksowa, problemowa i sprawdzająca oraz doraźna >patrz ramka. Zanim wizytatorzy przystąpią do badania, muszą okazać upoważnienie kierownikowi kontrolowanej firmy. Ma ono zawierać:

Ponadto kontrolujący pokazują kierownikowi badanej firmy dokumenty potwierdzające ich tożsamość oraz upoważnienie do przetwarzania danych osobowych.

Jakie prawa i obowiązki ma kierownik firmy podczas kontroli?

Kontolujący w czasie badania ustalają stan faktyczny na podstawie zebranych dowodów. Trzeba je przechowywać w sposób uniemożliwiający dostęp do nich bez zgody kontrolujących. Badają też dokumenty. Mogą żądać od kontrolowanych zeznań i wyjaśnień w wyznaczonym terminie. Mają też prawo przeprowadzać oględziny.

Zanim kierownik parafuje

Wyniki przeprowadzonego badania kontrolujący przedstawiają w protokole kontroli (sporządzonym w dwóch jednobrzmiących egzemplarzach – po jednym dla kontrolowanego i dla kontrolujących). Opisuje on stan faktyczny stwierdzony w toku badania, w tym ustalone nieprawidłowości lub naruszenia prawa. Jeżeli podczas kontroli nie stwierdzono nieprawidłowości lub naruszeń prawa, w protokole zamieszcza się adnotację o tym. Protokół i każdą jego stronę podpisują badający i kierownik sprawdzanej firmy.

Przed podpisaniem protokołu kierownik kontrolowanego podmiotu może zgłosić umotywowane zastrzeżenia do ustaleń zawartych w tym dokumencie. Robi to na piśmie w ciągu 7 dni od otrzymania protokołu. Po zgłoszeniu zastrzeżeń kontrolujący analizują je i, w miarę potrzeby, podejmują dodatkowe czynności sprawdzające. Gdy zaś stwierdzą zasadność uwag, zmieniają lub uzupełniają odpowiednią część protokołu. Jeśli nie uwzględnią ich w całości lub w części, na piśmie przedstawiają swoje stanowisko zgłaszającemu szefowi.

Ten może także odmówić podpisania protokołu. O takim braku zgody kontrolujący zamieszczają wzmiankę w protokole. Niestety odmowa podpisania tego dokumentu przez kierownika firmy nie hamuje przed tym, aby parafowali go kontrolujący i realizowali ustalenia wynikające z przeprowadzonego badania.

Uwaga! Po podpisaniu protokołu kontroli nie wprowadza się w nim poprawek z wyjątkiem oczywistych omyłek pisarskich: kontrolujący prostują je, parafując sprostowania.

Zalecenia trzeba wypełnić

Protokół podpisany. Co dalej ma zrobić badany? Niestety gdy wizytatorzy stwierdzą nieprawidłowości lub naruszenia prawa, niezwłocznie po podpisaniu protokołu sporządzają wystąpienie pokontrolne. Przekazują je kierownikowi kontrolowanej firmy. Zawiera ono ocenę sprawdzanej działalności, wynikającą z ustaleń opisanych w protokole, a także uwagi i zalecenia pokontrolne zmierzające do usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości lub naruszeń prawa. Dodatkowo, jeżeli podane uchybienia wskazują na konieczność podjęcia działań przez właściwe organy państwowe lub samorządowe, organ upoważniony do kontroli przekazuje im wystąpienie pokontrolne oraz informuje o tym kierownika badanej firmy.

Szef dużo może

Jeśli podczas badania istotnie wystąpiły nieprawidłowości, kierownik kontrolowanej firmy, w terminie wyznaczonym w wystąpieniu pokontrolnym, zawiadamia prezesa PFRON o sposobie wykorzystania uwag i wykonania zaleceń oraz o podjętych działaniach lub przyczynach ich zaniechania. Jeżeli jednak w wyznaczonym czasie nie zastosował się do wskazówek, prezes Funduszu decyduje o dalszym postępowaniu.

Zasady jego działania różnią się w zależności od tego, czego dotyczyła kontrola. Gdy nieprawidłowości wiązały się z refundacją składek społecznych, szef Funduszu nakaże kontrolowanemu zwrot wypłaconej refundacji składek w zakresie stwierdzonych błędów.

Przy uchybieniach dotyczących miesięcznego dofinansowania, prezes PFRON wydaje decyzję:

Przy reakcji dotyczącej kontroli w sprawie udzielania ulg we wpłacie na PFRON, trzeba rozróżnić dwa przypadki. Pierwszy to taki, gdy w wyniku kontroli, przeprowadzonej u sprzedającego albo nabywcy – o których mowa w art. 22 ustawy o rehabilitacji, stwierdzono nieprawidłowości lub naruszenia prawa, wskazujące na konieczność podjęcia działań przez właściwe organy państwowe lub samorządowe. Wtedy prezes Funduszu przekazuje wystąpienie pokontrolne do tych organów oraz informuje o tym kierownika podmiotu kontrolowanego.

Drugi to ten, gdy w wyniku kontroli, przeprowadzonej u nabywcy, o którym mowa w art. 22 ustawy o rehabilitacji, stwierdzono nieprawidłowości lub naruszenia prawa dotyczące wysokości miesięcznych wpłat na PFRON z art. 21 ustawy o rehabilitacji. Wtedy prezes Funduszu wszczyna postępowanie zgodnie z ustawą z 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa. Zezwala mu na to art. 49 ust. 1 ustawy o rehabilitacji.

Autorka jest wiceprezesem organizacji OBPON

5 tys. zł za przeszkody

Po 15 września 2012 r. zgodnie z art. 56b ustawy o rehabilitacji, kto udaremnia lub utrudnia przeprowadzenie kontroli lub zgłasza nieprawdziwe dane, udziela nieprawdziwych wyjaśnień lub odmawia ich udzielenia, podlega karze grzywny do 5 tys. zł.

Kompleksowa czy doraźna

Kontrola kompleksowa obejmuje całokształt działań kontrolowanego w zakresie realizacji zadań określonych w ustawie. Natomiast problemowa dotyczy sprawdzenia realizacji wybranego zadania lub grupy zadań realizowanych przez kontrolowanego. Celem kontroli sprawdzającej jest przekonanie się, czy wykonano zalecenia pokontrolne, a w doraźnej chodzi o zbadanie prawidłowości działania kontrolowanego w zakresie określonego zagadnienia wynikającego ze skargi, wniosku lub informacji pochodzących ze środków komunikacji społecznej.