Kiedy pożyczka staje się niezwracalnym kapitałem spółki zależnej

Można zaobserwować, że zarówno duże spółki akcyjne oraz z ograniczoną odpowiedzialnością, jak i niewielkie podmioty o kapitale w wysokim stopniu skonsolidowanym w rękach kilku osób, w celu poprawienia sytuacji swoich biznesów zależnych zawierają ze spółkami satelickimi umowy pożyczki.

Najczęściej na podstawie takiego kontraktu, to przedsiębiorca dominujący przekazuje swojej spółce zależnej środki finansowe niezbędne do realizacji określonych celów. W takim przypadku dla zabezpieczenia interesów pożyczkodawcy nie wystarczy nawet doskonałe zredagowanie samej umowy pożyczki, w tym zastrzeżenie określonego oprocentowania, zabezpieczenia oraz okresu spłaty.

Udzielając wsparcia finansowego dla biznesu powiązanego należy także pamiętać o treści art. 14 § 3 kodeksu spółek handlowych, zgodnie z którym wierzytelność wspólnika albo akcjonariusza z tytułu pożyczki udzielonej spółce kapitałowej uważa się za jego wkład do spółki w przypadku ogłoszenia jej upadłości w terminie dwóch lat od dnia zawarcia umowy pożyczki.

Ogłoszenie upadłości

W przypadku osiągnięcia stanu niewypłacalności członkowie zarządu każdej spółki kapitałowej powinni w ciągu dwóch tygodni złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości. Obowiązek ten ciąży na każdej osobie wchodzącej w skład organu reprezentacji niezależnie od tego, czy zgodnie z umową lub statutem taka osoba jest uprawniona do samodzielnego działania w imieniu spółki.

O niewypłacalności mówimy, gdy podmiot nie realizuje swoich wymagalnych płatności lub też, gdy co prawda na bieżąco reguluje swoje zobowiązania, ale rozmiar zadłużenia przekracza jego majątek. Oczywiście wniosek o ogłoszenie upadłości może złożyć też każdy z wierzycieli niewypłacalnej spółki.

Mogą być komplikacje

Właściwy sąd po rozpatrzeniu stosownego wniosku może postanowieniem ogłosić upadłość likwidacyjną niewypłacalnej spółki lub upadłość z możliwością zawarcia układu. Dla zastosowania art. 14 § 3 kodeksu spółek handlowych nie ma jednak znaczenia, w jakiej ostatecznie formie postępowanie upadłościowe będzie prowadzone.

Jeśli bowiem podmiot powiązany, tj. taki, który posiada chociażby jedną akcję lub udział w spółce upadłej udzielił jej pożyczki na podstawie umowy zawartej nie wcześniej niż dwa lata przed ogłoszeniem upadłości, przekazanych środków może już nie odzyskać. Kwota pożyczki staje się bowiem z dniem upadłości kapitałem zakładowym upadłego.

Skutek konwersji

Według mnie art. 14 § 3 kodeksu spółek handlowych należy rozumieć w ten sposób, że to z chwilą ogłoszenia upadłości dłużnika udzielona mu pożyczka zamienia się w jego kapitał zakładowy. Nie można się zgodzić z poglądami prezentowanymi przez część doktryny, zgodnie z którymi w przypadku upadłości dłużnika pożyczka ma być traktowana jak nigdy nieudzielona, a środki przekazane z tego tytułu jak od początku stanowiące zasilenie kapitału zakładowego.

Takie stanowisko nie ma uzasadnienia w samej treści przepisu, jak również w jego wykładni systemowej. Należałoby się bowiem zastanowić, co dzieje się z częścią pożyczki spłaconą przez dłużnika przed ogłoszeniem upadłości.

PRZYKŁAD

Spółka „A" będąca akcjonariuszem spółki „B" udziela jej pożyczki w kwocie 100 tys. zł. Spółka „B" sumiennie spłaca pożyczkę w umówionych terminach, jednak jej sytuacja finansowa skutkuje ogłoszeniem upadłości przed spłaceniem całości zadłużenia względem spółki „A". W dniu ogłoszenia upadłości z tytułu pożyczki spółka „B" jest jednak winna spółce „A" tylko 10 tys. zł, przy 90 tys. zł wcześniej zwróconych.

Gdyby przyjąć słuszność koncepcji, zgodnie z którą w przypadku ogłoszenia upadłości dłużnika powiązanego z pożyczkodawcą sama pożyczka uważana jest od chwili jej udzielenia za wkład na kapitał zakładowy, fakt spłaty 90 proc. zadłużenia byłby całkowicie bez znaczenia.

Syndyk masy upadłości spółki „B" nie dość, że mógłby odmówić uznania zadłużenia w kwocie 10 tys. zł za uprawnione, to dodatkowo mógłby się domagać od spółki „A" wpłaty 90 tys. zł na kapitał zakładowy. Nie taki był cel wprowadzenia regulacji art. 14 § 3 kodeksu spółek handlowych do systemu prawnego. Powinien być on rozumiany w ten sposób, że tylko niespłacona – do chwili ogłoszenia upadłości dłużnika – część pożyczki uważana jest z tym dniem za wkład na kapitał zakładowy.

Zobowiązania uboczne

Opisany skutek ogłoszenia upadłości dłużnika odnosi się także do wszelkich zobowiązań ubocznych z tytułu umowy pożyczki, w szczególności do ustalonych odsetek. W mojej ocenie wierzytelności te są należne pożyczkodawcy powiązanemu z dłużnikiem, o ile przypadają na okres od zawarcia umowy pożyczki do dnia ogłoszenia upadłości spółki powiązanej.

Nie zasługuje na uwzględnienie argumentacja, zgodnie z którą pożyczka w świetle art. 14 § 3 kodeksu spółek handlowych od początku traktowana jest jak wkład na kapitał zakładowy i w związku z tym wierzycielowi nie należą się wierzytelności uboczne. Skoro bowiem skutek konwersji pożyczki na kapitał zakładowy następuje dopiero w chwili ogłoszenia upadłości dłużnika zależnego, to do tego momentu w obrocie funkcjonuje ważna umowa pożyczki z wszelkimi jej skutkami finansowymi.

Radosław Rudnik radca prawny z Kancelarii Chajec, Don-Siemion & Żyto

Radosław Rudnik radca prawny z Kancelarii Chajec, Don-Siemion & Żyto

W przypadku złej sytuacji finansowej pożyczkobiorcy, którego akcjonariuszem lub udziałowcem jest pożyczkodawca, w interesie tego ostatniego jest dokładne przeanalizowanie skutków potencjalnych działań. W szczególności pożyczkodawca jako wierzyciel pożyczkobiorcy może złożyć wniosek o jego upadłość. W takim przypadku musi jednak liczyć się z tym, że w toku postępowania upadłościowego nie będzie mógł zgłosić swoich należności z tytułu umowy pożyczki, o ile zawarta była ona w ciągu dwóch lat przed potencjalną datą ogłoszenia upadłości. Jeśli jest to możliwe i realne wierzyciel w takim przypadku powinien z wnioskiem o ogłoszenie upadłości poczekać do upływu wskazanego okresu.

Wniosek o ogłoszenie upadłości pożyczkobiorcy może jednak złożyć także inny wierzyciel. W takim przypadku pożyczkodawca będący udziałowcem lub akcjonariuszem pożyczkobiorcy powinien się zastanowić, co jest dla niego korzystniejsze finansowo.

Czy prowadzenie postępowania upadłościowego jego dłużnika, wiążące się ze stratą środków przekazanych mu z tytułu pożyczki, czy też kolejna pomoc powiązanemu dłużnikowi w celu uregulowania przez niego innych zobowiązań i powstrzymania podmiotów trzecich przed złożeniem wniosku o jego upadłość.