Zgodnie z art. 299 kodeksu handlowego (dalej: k.s.h.), jeżeli egzekucja przeciwko spółce z o.o. okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania. Przesłanką pociągnięcia do odpowiedzialności członków zarządu jest brak możliwości przeprowadzenia skutecznej egzekucji z majątku spółki.

Czym jest bezskuteczność

Bezskuteczność egzekucji polega na niemożności ściągnięcia należnej wierzytelności od spółki, która prowadziłaby do zaspokojenia. Przykładowo, bezskuteczność egzekucji zachodzi, gdy spółka nie ma majątku wystarczającego do pokrycia swoich wierzytelności lub gdy po zaspokojeniu wierzycieli mających prawo pierwszeństwa reszta wierzycieli nie może uzyskać w całości lub w części swojej wierzytelności.

Odpowiedzialność przewidziana w art. 299 k.s.h. ma charakter posiłkowy, co oznacza, iż możliwość pociągnięcia członka zarządu do odpowiedzialności jest możliwa dopiero, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna. Członek zarządu ponosi odpowiedzialność całym swoim majątkiem. Przepis wskazuje możliwość uwolnienia się od odpowiedzialności w trzech sytuacjach. Po pierwsze, członek zarządu nie poniesie odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie układowe.

Zgodnie z uregulowaniami w art. 21 ust. 1 ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze (dalej: p.u.n.), członkowie zarządu mają obowiązek, nie później niż w ciągu dwóch tygodni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości. Podstawą ogłoszenia upadłości spółki jest jej niewypłacalność, która zachodzi, gdy nie wykonuje ona swoich wymaganych zobowiązań pieniężnych. Spółka może również być uznana za niewypłacalną, gdy zobowiązania przekroczą wartość jej majątku, niezależnie od tego, czy na bieżąco wykonuje swoje zobowiązania (art. 11 ust. 1 i 2 p.u.n.).

Można się uwolnić

Członek zarządu może uwolnić się od odpowiedzialności, gdy nie ponosi winy w niezłożeniu lub opóźnionym złożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości. Ciężar dowodu związany z udowodnieniem braku winy ponosi członek zarządu. Okolicznościami uwalniającymi od odpowiedzialności jest np. nieobecność członka zarządu w okresie, w którym wniosek powinien być złożony. Nieobecność powinna trwać odpowiednio długo, krótki wyjazd nie będzie usprawiedliwieniem.

Trzecią okolicznością uwalniającą od odpowiedzialności jest brak szkody wierzyciela pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcia postępowania układowego. O szkodzie można mówić jedynie, gdy zgłoszenie upadłości lub wszczęcie postępowania układowego spowodowałoby zaspokojenie wierzyciela w części większej niż w przypadku zaniechania dokonanego przez członka zarządu. Przykładowo rozmiar szkody stanowi różnica między tym, co wierzyciel mógł w wyniku wszczęcia wspomnianych postępowań uzyskać, a rzeczywistym stanem zaspokojenia jego roszczeń. Ciężar udowodnienia powstałej szkody leży po stronie wierzyciela.

Jednak wystąpienie wymienionych okoliczności nie gwarantuje całkowitego zwolnienia z odpowiedzialności członka zarządu. Zgodnie z § 3 komentowanego przepisu opisane wyłączenia nie mają zastosowania do przepisów przewidujących dalej idącą odpowiedzialności członka zarządu. Przykładowo taką odpowiedzialność przewiduje art. 21 ust. 3 ustawy p.u.n. Zgodnie z nim osoby zobowiązane do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości ponoszą odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wskutek niezłożenia wniosku nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym nastąpiła podstawa ogłoszenia upadłości.

Kto może być sprawcą

Odpowiedzialność członka zarządu jako osoby zarządzającej spółką jest przewidziana w art. 9 § 3 kodeksu karnego skarbowego. Zgodnie z przepisem za przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe odpowiada, jak sprawca, także ten, kto na podstawie przepisu, decyzji organu, umowy lub faktycznego wykonywania zajmuje się sprawami gospodarczymi, w szczególności finansowymi, osoby fizycznej, osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną.

Przepis rozszerza, podstawę odpowiedzialności karnej za sprawstwo. Pojęcie „zajmowania się sprawami gospodarczymi" obejmuje wszelkiego rodzaju czynności prawne i faktyczne, które są podejmowane w związku z działalnością podmiotu. Czynności podejmowane przez sprawcę muszą dotyczyć sfery gospodarczej rozumianej jako organizację oraz wymianę dóbr i usług.

W kręgu sprawców odpowiadających na podstawie komentowanego przepisu znajdują się, oprócz pełniącego funkcję członka zarządu, również osoby, które na podstawie uchwały zgromadzenia, rady nadzorczej albo na podstawie umowy o pracę lub zlecenia prowadzą interesy spółki. W tym zakresie mieszczą się czynności związane nie tylko z zarządem, ale również z obsługą finansową lub księgową.

W spółkach, w których organ zarządzający jest wieloosobowy, pojawia się problem odpowiedzialności zbiorowej kadry menedżerskiej za działania nawet jednej osoby z jej grona. Rozwiązaniem w tym przypadku może być podział kompetencji w spółce, poprzez wyraźne wydzielenie nadzoru nad prawidłowością wykonywania obowiązków publicznoprawnych.

Wyznaczenie konkretnej osoby i powierzenie jej określonych obowiązków nie stwarza jednak automatycznego domniemania wyłączenia jej odpowiedzialności, nie jest też warunkiem koniecznym dla jej przypisania, zatem nie przesądza o wyłączeniu odpowiedzialności z członków zarządu spółki.

Odpowiedzialność osób zarządzających spółką nie może zostać wyłączona lub ograniczona na podstawie uchwał wspólników lub innych aktów uprawnionych organów.

—Łukasz Bernatowicz, radca prawny

—Klaudia Szkodzińska, prawnik

Kancelaria Prawna Bernatowicz, Komorniczak, Mazur Radcy Prawni i Doradcy Podatkowi sp. p.