Niektóre czynności wykonywane w ramach umów cywilnoprawnych nie są opodatkowane VAT. Do takich umów należą m.in. umowy cywilnoprawne, o których mowa w art. 13 pkt 2-9 ustawy o PIT.
Takie umowy należą do źródeł przychodów z działalności wykonywanej osobiście.
Wykonywana osobiście
Za przychody z takiej działalności uważa się m.in. przychody uzyskane na podstawie umowy–zlecenia lub umowy o dzieło zawartej wyłącznie z osobą fizyczną prowadzącą działalność gospodarczą, osobą prawną i jej jednostkami organizacyjnymi oraz jednostkami organizacyjnymi niemającymi osobowości prawnej.
Za działalność wykonywaną osobiście nie uważa się umowy – zlecenia (umowy o dzieło) zawartej między dwiema osobami fizycznymi nieprowadzącymi działalności gospodarczej.
Działalność gospodarcza
Ustawa o PIT oraz ustawa o VAT wskazują, jakich czynności nie uznaje się za działalność gospodarczą.
Według art. 5b ustawy o PIT za pozarolniczą działalność gospodarczą nie uznaje się czynności, jeżeli łącznie spełnione są następujące warunki:
- odpowiedzialność wobec osób trzecich za rezultat tych czynności oraz ich wykonywanie z wyłączeniem odpowiedzialności za popełnienie czynów niedozwolonych, ponosi zlecający wykonanie tych czynności,
- są one wykonywane pod kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonych przez zlecającego te czynności,
- wykonujący te czynności nie ponosi ryzyka gospodarczego związanego z prowadzoną działalnością gospodarczą.
Natomiast zgodnie z art. 15 ust. 3 ustawy o VAT za wykonywaną samodzielnie działalność gospodarczą nie uznaje się czynności:
- z tytułu których przychody zostały zakwalifikowane do przychodów uzyskanych na podstawie umów o pracę,
- z tytułu których przychody zostały zakwalifikowane do przychodów z umów – zleceń lub dzieła pod warunkiem, że z tytułu wykonania tych czynności osoby te są związane ze zlecającym wykonanie tych czynności prawnymi więzami tworzącymi stosunek prawny pomiędzy zlecającym wykonanie czynności i wykonującym zlecane czynności co do warunków wykonywania tych czynności, wynagrodzenia i odpowiedzialności zlecającego wykonanie tych czynności wobec osób trzecich.
Przepis ten stosuje się również do usług twórców i artystów wykonawców w rozumieniu przepisów o prawie autorskim i prawach pokrewnych wynagradzanych w formie honorariów.
O tym, czy czynności wykonywane na podstawie umowy zlecenia są opodatkowane VAT, decydują wymienione w przepisach przesłanki ustawowe.
Warunkiem koniecznym do uznania podmiotu za podatnika VAT jest ustalenie, czy przychody z umowy–zlecenia lub umowy o dzieło osiągane są w sposób, który można uznać za prowadzenie samodzielnej działalności gospodarczej.
Tak więc, aby daną osobę uznać za podatnika VAT, musi ona prowadzić samodzielną działalność gospodarczą nawet, jeżeli jej faktycznie nie zarejestrowała w CEIDG.
Ważne postanowienia umowne
Aby umowa zlecenia (dzieła) nie została objęta podatkiem od towarów i usług, strony muszą w treści umowy określić, że za rezultat wykonanej pracy w ramach umowy–zlecenia odpowiada zlecający, a praca jest wykonywana pod kierownictwem oraz w czasie i miejscu wyznaczonym przez zlecającego. Wykonywane przez zleceniobiorcę czynności nie są wtedy uznawane za działalnością gospodarczą.
Praca świadczona na umowę–zlecenie (dzieło) powinna więc mieć cechy zbliżone do umowy o pracę w zakresie podporządkowania, oznaczenia czasu miejsca świadczenia pracy, wynagrodzenia, a także odpowiedzialności i ryzyka wobec osób trzecich. To zleceniodawca ma kontrolować wykonanie pracy i odpowiadać za skutki jej wykonania.
Chodzi tutaj o odpowiedzialność za czynności realizowane przez zleceniobiorcę w ramach wykonania zlecenia, a nie za popełnienie czynów niedozwolonych, gdyż to jest odpowiedzialność na zasadzie winy. Jeśli więc treść umowy i warunki jej wykonywania spełniają te warunki, to wynagrodzenie otrzymane z umowy zlecenia (dzieła) nie jest opodatkowane VAT.
W praktyce, standardowe druki umów cywilnoprawnych nie zawierają wszystkich określonych przepisami prawa klauzul wyłączających, więc umowy te powinny być objęte podatkiem od towarów i usług.
Przykład
NAUKA JĘZYKÓW
Pani Kasia Nowak jest zatrudniona na umowę–zlecenie w szkole językowej XYZ sp. z o.o. jako lektor języka angielskiego.
Umowa jest wykonywana pod kierownictwem i na odpowiedzialność zlecającego. Wynagrodzenie pani Kasi wynosi 1000 zł. Zlecenie nie jest więc objęte podatkiem od towarów i usług.
Kiedy jest obciążone
Jeżeli podmiot zawiera umowy–zlecenia (dzieła) w ramach prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej, to wówczas jest podatnikiem VAT.
Działalność gospodarcza obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody, również wówczas gdy czynność została wykonana jednorazowo w okolicznościach wskazujących na zamiar wykonywania czynności w sposób częstotliwy.
Dla uznania czynności za wykonywaną w ramach działalności gospodarczej nie jest zatem ważny rezultat, lecz zamiar osiągania zysku. Aby świadczenie usług uznać za działalność gospodarczą, należy udowodnić, że w momencie wykonania usługi podatnik miał zamiar świadczyć takie usługi wielokrotnie, a więc w sposób częstotliwy, nawet jeżeli faktycznie wykonał tylko jedną usługę. Ciężar przeprowadzenia takiego dowodu spoczywa na organie podatkowym.
Nie ma zatem wątpliwości, że jeśli podmiot prowadzi działalność gospodarczą, to świadczone przez niego usługi są opodatkowane VAT.
Przykład
ŚWIADCZENIE POMOCY PRAWNEJ
Mecenas Piotr Kowalski rozpoczął działalność gospodarczą i świadczy usługi radcy prawnego we własnej kancelarii prawnej. W ramach tej działalności mec. Kowalski zawiera z klientami umowy zlecenia dotyczące usług pomocy prawnej.
W tym przypadku przychody uzyskane z tytułu usług pomocy prawnej, świadczonych na zlecenie, są związane z działalnością gospodarczą, wchodzą w zakres tej działalności, więc są opodatkowane VAT. Te okoliczności wykluczają zakwalifikowanie przychodów uzyskiwanych w ramach umowy zlecenia za przychody z działalności wykonywanej osobiście nieobjętych VAT.
Tak więc adwokaci, czy radcowie prawni, którzy prowadzą działalność gospodarczą i zawierają umowy zlecenia (dzieła) obejmujące czynności związane z pomocą prawną, powinni od uzyskanych przychodów płacić VAT.
Gdyby natomiast mec. Kowalski podjął się, na podstawie umowy zlecenie, np. malowania mieszkania, wówczas byłaby to umowa wykonywana osobiście poza działalnością gospodarczą.
Podsumowując można wywnioskować, że czynność jest opodatkowana VAT, gdy wykonywana jest w ramach działalność gospodarczą, a więc gdy osoba działa jako przedsiębiorca.
Do działalności gospodarczej ustawa o VAT zalicza m.in. czynności osób wykonujących wolne zawody.
Nieco inaczej przedstawia się świadczenie usług w zakresie zastępstwa procesowego z urzędu. Według interpretacji Izby Skarbowej w Łodzi z 18 lipca 2012 r. (IPTPP4/443-260/12-4/OS) „świadczenie usług w zakresie zastępstwa procesowego z urzędu stanowi działalności wykonywanej osobiście i z tytułu wykonywania tej działalności radca prawny jest podatnikiem podatku od towarów i usług, zgodnie z art. 15 ustawy".
Ponadto izba podkreśliła, że radca prawny nie może skorzystać ze zwolnienia podmiotowego przewidzianego w art. 113 ustawy o VAT, a dotyczącego podatników, których obroty w poprzednim roku podatkowym nie przekroczyły 150 tys. zł.