Jednym z najpoważniejszych problemów firm z branży budowlanej jest terminowe uzyskiwanie należności za wykonane prace. Kłopoty branży trwają już od lat. Tylko ostatnio pojawiły się informacje o kłopotach firm budujących m.in. autostrady. 17 kwietnia Sąd Rejonowy w Warszawie ogłosił upadłość likwidacyjną spółki Dolnośląskie Surowce Skalne.
Spółka Krug złożyła natomiast wniosek o upadłość Hydrobudowy, ale sąd zwrócił wniosek o upadłość likwidacyjną ze względu na uchybienia formalne. W obu przypadkach protestowali podwykonawcy, którzy nie otrzymali zapłaty, co jest nagminną praktyką w branży. Janusz Piechociński, wiceszef sejmowej Komisji Infrastruktury – twierdzi – że nawet duże firmy budowlane mają kłopoty finansowe, a zagrożeni bankructwem są niektórzy wykonawcy.
Z taką opinią zgadza się wiceprezes Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową Bohdan Wyżnikiewicz, który zwraca uwagę na to, że nawet duże giełdowe spółki budowlane mają dziś złą passę. Zdaniem ekspertów, kłopoty firm budowlanych wynikają przede wszystkim z ostrej konkurencji oraz rosnących zatorów płatniczych.
Oczywiście całkowite uniknięcie konkurencji i zatorów płatniczych, które prowadzą do problemów finansowych firm, jest nie do uniknięcia. Bardzo często zdarza się jednak, że problemy z nieotrzymywaniem wynagrodzenia prowokują same firmy budowlane, które podpisują niekorzystne dla siebie umowy – generalnie nie chronią one ich interesów finansowych. Dlatego też firmy budowlane, podpisując umowę na roboty budowlane, powinny zwracać szczególną uwagę na to, jakie zasady ustalania wynagrodzenia wybierają i jakie rodzi to konsekwencje praktyczne.
Zapisy muszą być precyzyjne
W umowach o roboty budowlane stosuje się zasadniczo dwa rodzaje wynagrodzenia: wynagrodzenie kosztorysowe zwane często obmiarowym oraz wynagrodzenie ryczałtowe. Występuje także niekiedy wynagrodzenie o mieszanym charakterze, w którym np. ryczałt dotyczy zakresu robót ujętego w umowie podstawowej, natomiast wszelkie roboty dodatkowe rozliczane są kosztorysowo.
50 tys. osób może stracić pracę w najbliższych miesiącach ze względu na zakończenie szeregu inwestycji infrastrukturalnych
Spotyka się również wynagrodzenie kosztorysowe zawierające sztywny pułap wynagrodzenia – tzw. gwarantowane wynagrodzenie maksymalne. Oznacza to, że nie może zostać przekroczona wymieniona w umowie górna granica obliczonego wskutek obmiarów powykonawczych wynagrodzenia, niezależnie od rzeczywistych wyników obmiarów.
Cechy wynagrodzenia kosztorysowego oraz wynagrodzenia ryczałtowego zostały określone przez ustawodawcę w art. 628 – 632 kodeksu cywilnego, dotyczących umowy o dzieło.
Inwestorzy i firmy budowlane wykonujące zlecone im roboty powinny jednak pamiętać, że zgodnie z art. 655 kodeksu cywilnego w umowach o roboty budowlane stosuje się odpowiednio przepisy o umowie o dzieło, lecz tylko do skutków zwłoki wykonawcy, wad przedmiotu umowy oraz uprawnień do odstąpienia od umowy. Zasady ustalania wynagrodzeń nie znajdują się w tym przepisie. Takich zasad nie określają też pozostałe przepisy.
W praktyce oznacza to, że samo użycie w treści umowy o roboty budowlane określenia wynagrodzenie ryczałtowe czy kosztorysowe nie wystarczy, aby wywodzić z tego wszelkie skutki wynikające z różnic między tymi dwoma rodzajami wynagrodzenia przewidziane przepisami kodeksu cywilnego normującymi umowę o dzieło.
Będzie to możliwe dopiero wówczas, gdy do umowy o roboty budowlane zostaną wprowadzone ustawowe zapisy regulujące umowę o dzieło w zakresie wynagrodzeń. Taki sam skutek będzie możliwy do osiągnięcia również poprzez wyraźne odwołanie się do postanowień ustawowych regulujących umowę o dzieło w zakresie wynagrodzeń.
Waga kosztorysu
Wynagrodzenie kosztorysowe opiera się na kosztorysie, czyli zestawieniu potrzebnych do wykonania robót, materiałów i nakładów pracy ze wskazaniem ich cen jednostkowych. Kosztorys opracowywany jest zwykle przed zawarciem umowy przez wykonawcę robót budowlanych – jako zasadnicza część jego oferty – po czym staje się częścią tej umowy.
Formę, w jakiej powinien być opracowany kosztorys, określa rozporządzenie ministra infrastruktury z 18 maja 2004 r. w sprawie określenia metod i podstaw sporządzania kosztorysu inwestorskiego, obliczania planowanych kosztów prac projektowych oraz planowanych kosztów robót budowlanych określanych w programie funkcjonalno-użytkowym (DzU z 2004 r. nr 130, poz. 1389).
Co prawda przepisy te odnoszą się bezpośrednio do inwestorów w postępowaniach o zamówienia publiczne, jednak nie ma żadnych przeszkód, a często wręcz jest to wskazane, aby zasady te stosować również w przypadku pozostałych umów i robót budowlanych.
Co jest podstawą
Podstawę do sporządzenia kosztorysu inwestorskiego stanowią:
1) dokumentacja projektowa;
2) specyfikacja techniczna wykonania i odbioru robót
budowlanych;
3) założenia wyjściowe do kosztorysowania;
4) ceny jednostkowe robót podstawowych.
Jaki termin określić
Zasady terminowości zapłaty wynagrodzenia określonego w umowie o roboty budowlane szczegółowo reguluje ustawa z 12 czerwca 2003 r. o terminach zapłaty w obrocie handlowym (DzU nr 139, poz. 1323 z późn. zm.).
Zgodnie z tymi zasadami, jeżeli termin zapłaty nie został w umowie określony, albo jeżeli strony przewidziały termin zapłaty dłuższy niż 30 dni – wierzycielowi przysługuje od 31 dnia do dnia spełnienia swego świadczenia, czyli wykonania robót, do dnia zapłaty roszczenie o odsetki ustawowe.
Zapisy umowy, które ograniczałaby to uprawnienie wierzyciela lub obowiązki dłużnika, są nieważne z mocy prawa.
Zgodnie z tymi przepisami kosztorys opracowuje się metodą kalkulacji uproszczonej. Polega ona na obliczeniu wartości kosztorysowej robót objętych przedmiarem jako sumy iloczynów ilości jednostek przedmiarowych robót podstawowych i ich cen jednostkowych bez podatku od towarów i usług. Kalkulacja szczegółowa ceny jednostkowej polega na określeniu wartości poszczególnych jednostkowych nakładów rzeczowych oraz doliczeniu narzutów kosztów pośrednich i zysku.
Przy ustalaniu jednostkowych nakładów rzeczowych należy stosować w szczególności analizę indywidualną oraz kosztorysowe normy nakładów rzeczowych określone w odpowiednich katalogach. Również przy ustalaniu stawek i cen czynników produkcji (ceny robocizny, sprzętu itp.) oraz wskaźników narzutów kosztów pośrednich należy stosować analizę własną oraz dane rynkowe lub powszechnie znane publikacje >patrz ramka.
Więcej pieniędzy nie będzie
Wynagrodzenie ryczałtowe określane jest z góry. Przy tym rodzaju wynagrodzenia firmy budowlane powinny jednak pamiętać, że wykonawca pozbawiony zostaje możliwości żądania podwyższenia wynagrodzenia. Nawet jeżeli w czasie zawarcia umowy nie można było przewidzieć rozmiaru lub kosztów prac.
Ograniczenie dotyczące zmiany umówionego wynagrodzenia dotyczy również zamawiającego. Także on nie może żądać jego obniżenia. Nawet jeśli okaże się, że rozmiar oraz koszty prac są mniejsze od przewidywanych. Ryczałt może zostać zmieniony jedynie wówczas, gdy zgodzą się na to wszystkie strony umowy, a więc zamawiający i wykonawca robót budowlanych.
Biorąc pod uwagę zasadę niezmienności wynagrodzenia ryczałtowego (jeśli nie zgodzą się na to strony umowy) firmy budowlane powinny szczególnie uważać przy wyborze takiego sposobu regulowania należności. Szczególnie ryzykowne jest składanie oferty zawierającej wynagrodzenie ryczałtowe w przypadku, gdy wykonawca nie posiada znajomości projektu wykonawczego, lecz jedynie opiera się na projekcie budowlanym, studiach wykonalności, aranżacjach lub też innych opracowaniach przedprojektowych.
Uwaga!
Zmiana wysokości wynagrodzenia ryczałtowego bez zgody drugiej strony możliwa jest jedynie wówczas, gdy wskutek nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziło rażącą stratą. Wyjątek ten przewiduje art. 3571 kodeksu cywilnego.
Co w środku
Każdy kosztorys powinien zawierać:
- stronę tytułową zawierającą: nazwę obiektu lub robót budowlanych z uwzględnieniem nazw i kodów Wspólnego Słownika Zamówień i podaniem lokalizacji, nazwę i adres zamawiającego, nazwę i adres jednostki opracowującej kosztorys, imiona i nazwiska, z określeniem funkcji osób opracowujących kosztorys, a także ich podpisy, wartość kosztorysową robót oraz datę opracowania kosztorysu inwestorskiego;
- ogólną charakterystykę obiektu lub robót, zawierającą krótki opis techniczny wraz z istotnymi parametrami, które określają wielkość obiektu lub robót;
- przedmiar robót;
- kalkulację uproszczoną;
- tabelę wartości elementów scalonych, sporządzoną w postaci sumarycznego zestawienia wartości robót określonych przedmiarem robót, łącznie z narzutami kosztów pośrednich i zysku, odniesionych do elementu obiektu lub zbiorczych rodzajów robót;
- załączniki w postaci: założeń wyjściowych do kosztorysowania oraz kalkulacji szczegółowych cen jednostkowych, analizy indywidualnych nakładów rzeczowych oraz analizy własnych cen czynników produkcji i wskaźników narzutów kosztów pośrednich i zysku.
Arkadiusz Jaraszek prawnik
Komentuje Arkadiusz Jaraszek prawnik
Firmy budowlane podczas zawierania umów powinny pamiętać o zabezpieczeniu swoich interesów gospodarczych przed nadmiernym wzrostem cen materiałów budowlanych, sprzętu budowlanego oraz publicznych zobowiązań, czyli np. podatków.
Bardzo często realizacja inwestycji budowlanej następuje nawet przez kilka lat, a w tym okresie warunki rynkowe, ceny czy wysokość podatków mogą ulec zwiększeniu.
Takie wzrosty mogą nawet doprowadzić do sytuacji, w której dalsze wykonywanie robót budowlanych stanie się dla firmy nierentowne.
Będzie jej przynosiło straty i w skrajnym przypadku może nawet prowadzić do upadłości. Szczególnie narażone są na takie przypadki mniejsze firmy, które nie mają zabezpieczeń finansowych.W celu zminimalizowania ryzyka, zawierając umowę, firmy budowlane powinny pamiętać o wpisaniu do niej tzw. klauzuli waloryzacji wynagrodzeń.
Musi ona dokładnie określać mechanizm waloryzacji, który jednoznacznie wskaże kwotę i termin waloryzacji. Jakiekolwiek niejasności w tym zakresie lub nieprecyzyjne zapisy mogą skutkować tym, że wykonawca robót budowlanych nie dostanie od zamawiającego wyższego wynagrodzenia i będzie miał problemy z jego wyegzekwowaniem, nawet na drodze sądowej.Waloryzacja wynagrodzenia dopuszczalna jest zarówno w przypadku zwykłych umów, jak i umów o zamówienia publiczne.
Podstawą waloryzacji najczęściej bywają oficjalne wskaźniki publikowane przez Główny Urząd Statystyczny, dotyczące inflacji lub też różnych branż i rodzajów robót budowlanych bądź też pochodzące od znanych i uznanych na rynku podmiotów publikacje branżowe, wykazy lub zestawienia.
