Kontroli działalności gospodarczej przedsiębiorca może spodziewać się na podstawie ustawy z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn. DzU 2010 r. nr 220, poz. 1447 ze zm.).

Jej art. 77 ust. 2 pozwala w zakresie nieuregulowanym tymi przepisami stosować ustawy szczególne. U zatrudniających niepełnosprawnych chodzi o ustawę z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (tekst jedn. DzU z 2011 r. nr 127, poz. 721 ze zm., dalej ustawa o rehabilitacji). Wskazuje ona, kto dodatkowo może zbadać takich przedsiębiorców.

Przepisy szczególne

Pomocnicze wytyczne pracodawcy ci znajdą w rozporządzeniu ministra pracy i polityki społecznej z 14 marca 2008 r. w sprawie trybu i sposobu przeprowadzania kontroli przez organy upoważnione do kontroli na podstawie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (DzU nr 53, poz. 323, dalej rozporządzenie).

Określa ono m.in. tryb i sposób przeprowadzania kontroli przez upoważnione do tego organy:

• art. 25d ust. 1 – kontrola prezesa Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych w zakresie refundacji składek na ubezpieczenia społeczne,

• art. 26a ust. 10 – kontrola prezesa PFRON przy dofinansowaniu do wynagrodzeń,

• art. 30 ust. 3b – kontrola wojewody i ministra pracy i polityki społecznej dotycząca spełniania obowiązków ustawowych przez zakłady pracy chronionej (zpchr),

• art. 34 ust. 5 – kontrola pełnomocnika rządu do spraw osób niepełnosprawnych w zakresie spełniania przez pracodawców warunków określonych w art. 28, 29, 30 ust. 2b i art. 33 ustawy o rehabilitacji. Chodzi m.in. o podstawy funkcjonowania i wskaźniki zatrudnienia osób niepełnosprawnych oraz stworzenie im odpowiedniego zaplecza, w tym finansowego.

Co z pieniędzmi

Oprócz tych organów zakłady pracy chronionej mogą też nadzorować właściwe terenowo urzędy skarbowe. Dotyczy to zakresu prowadzenia zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych (zfron) oraz wydawania zgromadzonych na nim pieniędzy (art. 33 ust. 6 ustawy o rehabilitacji).

Przykład

Zpchr otrzymał zawiadomienie o planowanym wszczęciu kontroli przez urząd skarbowy. Zgodnie z ustawą o rehabilitacji będzie mógł on zbadać np. czy pracodawca prowadzi ewidencję pieniędzy zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych, jak je wydatkuje oraz czy odprowadza minimum 10 proc. jego środków na pomoc indywidualną dla niepełnosprawnych pracowników.

Zakres kontroli skarbówki ma wynikać z upoważnienia do jej przeprowadzenia wydanego w formie pisemnej.

Zpchr może też odwiedzić wojewoda. Skontroluje, czy pracodawca legitymujący się takim statusem spełnia wszystkie ustawowe warunki, które go to tego uprawniają. Chodzi m.in. o to, czy ma odpowiedni stan i wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych, zapewnia doraźną i specjalistyczną opiekę medyczną, poradnictwo i usługi rehabilitacyjne.

Zgodnie z art. 30 ust. 3b ustawy o rehabilitacji wojewoda może przeprowadzać okresowe, nie rzadziej niż co dwa lata, i doraźne kontrole spełniania warunków z art. 28 ustawy o rehabilitacji.

Natomiast przystosowanie obiektów i pomieszczeń użytkowanych przez zakład pod względem przepisów BHP oraz uwzględnianie potrzeb niepełnosprawnych na ich stanowiskach pracy będzie przedmiotem zainteresowania Państwowej Inspekcji Pracy nie rzadziej niż co trzy lata. Tak stanowi art. 30 ust. 3c ustawy o rehabilitacji.

Przykład

Na podstawie decyzji wojewody pracodawca utracił status zakładu pracy chronionej. Od tego momentu nie podlega już kontroli Państwowej Inspekcji Pracy na podstawie art. 30 ust. 3c ustawy o rehabilitacji.

Nie wyklucza to natomiast przeprowadzenia u niego kontroli w myśl ustawy o PIP. Może do niej dojść na wniosek innego organu lub np. wskutek skargi pracownika.

Prezes bada

U przedsiębiorców pobierających dofinansowanie do wynagrodzeń (dotyczy to zpchr, jak i otwartego rynku pracy) może pojawić się kontrola prezesa PFRON oraz upoważnionych do tego pracowników Funduszu.

W szczególności dotyczyć to będzie ustalania wysokości miesięcznego dofinansowania i wypłaty wynagrodzeń niepełnosprawnym pracownikom.

Podobne uprawnienia ma szef PFRON przy refundacji składek społecznych. Zgodnie z rozporządzeniem ocena przedsiębiorców może być przeprowadzana jako kontrola:

• kompleksowa – obejmująca całość działań kontrolowanego w zakresie realizacji tego, co wynika z ustawy,

• problemowa – obejmująca realizację wybranego zadania lub grupy zadań kontrolowanego,

• sprawdzająca – jej celem jest stwierdzenie wykonania zaleceń pokontrolnych,

• doraźna – ma zbadać określone zagadnienie wynikające ze skargi, wniosku, informacji pochodzących ze środków komunikacji społecznej,

• okresowa – ma zbadać, czy zpchry i zakłady aktywności zawodowej spełniają warunki i obowiązki z przepisów.

Czynności kontrolne polegają na: badaniu dokumentów, żądaniu oraz przyjmowaniu zeznań i wyjaśnień, przeprowadzaniu oględzin. Dowodami są w szczególności dokumenty, zabezpieczone przedmioty, pisemne wyjaśnienia i oświadczenia, zeznania świadków, opinie biegłych. Zgodnie z rozporządzeniem dowody zebrane w toku kontroli przechowuje się w sposób uniemożliwiający dostęp do nich bez zgody kontrolujących.

O czym warto pamiętać

Pracodawcę kontroluje się na podstawie upoważnienia do przeprowadzenia badania, wydanego w formie pisemnej przez organ do tego umocowany. Odbywa się to w jego siedzibie lub w miejscu prowadzenia działalności, w dniach i godzinach jego pracy. Badający ustala stan faktyczny na podstawie dowodów zebranych w toku kontroli.

Wyniki przeprowadzonej oceny kontrolujący podaje w protokole. Dla przedsiębiorcy ważne jest to, że zanim kierownik podmiotu kontrolowanego lub osoba przez niego upoważniona podpisze protokół, może zgłosić umotywowane zastrzeżenia do zawartych w nim ustaleń. Zgłasza je na piśmie w ciągu siedmiu dni od otrzymania protokołu. W skrajnym wypadku taki przedsiębiorca może nawet odmówić podpisania dokumentu. Nie hamuje to jednak obowiązku realizacji ustaleń pokontrolnych.

Autor jest doradcą prawnym Polskiej Organizacji Pracodawców Osób Niepełnosprawnych