Prawo do odprawy: zwalniany nie może się jej zrzec

Wynagrodzenie pracownika podlega szczególnej ochronie. Zwłaszcza nie może on zrzec się prawa do pensji ani przenieść tego prawa na inną osobę (art. 84 kodeksu pracy). Przy tym zakaz zrzeczenia się wynagrodzenia jest bezwarunkowy i nie może być uchylony na mocy porozumienia stron stosunku pracy.

Bezwzględnie obowiązująca norma zawarta w art. 84 k.p. dotyczy każdego pracownika, bez względu na podstawę nawiązania stosunku pracy, czyli niezależnie od tego, czy jest on zatrudniony na podstawie umowy o pracę, powołania, mianowania, wyboru  czy spółdzielczej umowy o pracę.

Zakaz ten nie dotyczy natomiast osób zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych (np. umowy-zlecenia, umowy o dzieło czy kontraktu menedżerskiego).

Nie tylko pensja

Wprawdzie art. 84 k.p. stanowi wprost tylko o wynagrodzeniu, to jednak wynikający z niego zakaz   jest w orzecznictwie sądowym ujmowany bardzo szeroko.

Tak wynika m.in. z uzasadnienia wyroku SN z 17 lutego 2005 (II PK 235/04), gdzie wskazano, że „jakkolwiek odprawy nie zostały zakwalifikowane normatywnie jako wypłaty wynagrodzeniowe, lecz jako «inne świadczenia», zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie Sądu Najwyższego akceptowany jest pogląd, że podlegają one ochronie na równi z wynagrodzeniem za pracę”.

Do podobnego wniosku skłania także treść wyroku Sądu Najwyższego z 14 listopada 1996 (I PKN 3/96). Sąd wskazał w nim, że szczególna ochrona wynagrodzenia za pracę przewidziana w art. 84 – 91 k.p. może dotyczyć odprawy związanej z rozwiązaniem stosunku pracy z przyczyn niedotyczących pracownika.

Wynagrodzenie za pracę i odprawa pieniężna mają bowiem pieniężny charakter i wynikają ze stosunku pracy. Wynagrodzenie zapewnia pracownikowi środki na utrzymanie i zaspokajanie innych potrzeb.

Z reguły analogiczne są funkcje odprawy, co jest widoczne zwłaszcza w przypadku pracownika, który nie może znaleźć nowego zatrudnienia. Ponadto omawiana odprawa wykazuje również inne związki z wynagrodzeniem za pracę. Jest bowiem obliczana na jego podstawie, a jej wysokość zależy od zakładowego stażu pracy pracownika.

Można zatem przyjąć, że pracownik nie może zrzec się należnej mu odprawy pieniężnej wynikającej z art. 8 ustawy z 13 marca 2003 o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (DzU nr 90, poz. 844 ze zm.).

Świadczenie to przysługuje pracownikowi w razie rozwiązania umowy o pracę w ramach zwolnienia grupowego lub w razie zwolnienia indywidualnego z przyczyn niedotyczacych pracowników (art. 10 tej ustawy).

Przykład

Pan Adam zawarł ze swoim pracodawcą porozumienie, na mocy którego szef zgodził się rozwiązać z nim umowę o pracę za porozumieniem stron w zamian za zrzeczenie się przez pana Adama należnej mu odprawy pieniężnej.

Jednak pracownik, po kilku tygodniach od zawarcia tego porozumienia, zażądał wypłaty tej odprawy, twierdząc, że jest to jego uprawnienie ustawowe.

Gdy pracodawca odmówił, wystąpił z pozwem do sądu pracy, żądając przyznania odprawy pieniężnej w związku z rozwiązaniem umowy o pracę z przyczyn niedotyczących pracownika.

Wskazywał, że zapisy zawarte w porozumieniu z pracodawcą o zrzeczeniu się tej odprawy są sprzeczne z prawem pracy. Sąd uwzględnił jego żądanie, bo porozumienie o zrzeczeniu się odprawy, jako sprzeczne z art. 84 k.p., było nieważne.

Inaczej przy odwołaniu z zarządu

Zakaz zrzeczenia się nie dotyczy natomiast odprawy należnej pracownikowi  członkowi zarządu spółki kapitałowej na podstawie umowy stron na wypadek odwołania go z pełnionej funkcji w zarządzie.

Tak też wskazał SN w wyroku z 6 września 2005 (I PK 10/05).

Stwierdził, że postanowienie umowne przewidujące wypłacenie członkowi zarządu spółki kapitałowej odszkodowania („odprawy”) na wypadek odwołania go ze składu zarządu spółki przez radę nadzorczą spółki lub wygaśnięcia mandatu członka zarządu spółki nie stanowi elementu treści umowy o pracę, nawet wówczas, gdy zostało zamieszczone w treści dokumentu obejmującego umowę o pracę na stanowisku dyrektora generalnego spółki.

Do takiego postanowienia umownego nie stosuje się art. 18 i 84 k.p. SN uznał tu bowiem, że zapis przewidujący taką odprawę nie regulował świadczenia pracodawcy na rzecz pracownika, lecz świadczenie spółki na rzecz członka jej zarządu.

Odprawa była zatem niezależna od łączącego strony stosunku pracy. Dlatego w tym wypadku członek zarządu może się zrzec do niej prawa na podstawie porozumienia ze spółką.

Ryszard Sadlik sędzia Sądu Okręgowego w Kielcach