Wszyscy jako konsumenci chcemy nabywać wyłącznie bezpieczne produkty. Takie, które nie stwarzają zagrożenia  zdrowia i życia konsumentów. I teoretycznie do obrotu powinny trafiać tylko takie towary.

Jeżeli wyeliminowanie wszystkich zagrożeń nie jest możliwe, bo wynika to z właściwości produktu (np. wyrobów chemicznych), musi być on odpowiednio oznakowany. Tak aby każdy konsument z łatwością mógł zagrożenia rozpoznać i wiedział, co należy robić (albo czego nie należy), aby zminimalizować ryzyko ich wystąpienia.

Obowiązek wprowadzania do sprzedaży wyłącznie produktów bezpiecznych narzuca przedsiębiorcom ustawa o ogólnym bezpieczeństwie produktów (DzU z 2003 r. nr 229, poz. 2275 ze zm.).

W art. 10 ust. 1 stanowi, że producent jest zobowiązany wprowadzać na rynek wyłącznie produkty bezpieczne. Jednocześnie, zgodnie z ust. 2, wprowadzając towar do obrotu, jest on zobowiązany przekazać konsumentom informacje w języku polskim:

• umożliwiające im ocenę zagrożeń związanych z produktem w czasie zwykłego lub możliwego do przewidzenia okresu jego używania, jeżeli takie zagrożenia nie są, przy braku odpowiedniego ostrzeżenia, natychmiast zauważalne,

• dotyczące możliwości przeciwdziałania tym zagrożeniom.

Podobne obowiązki ma także dystrybutor produktu. Zgodnie bowiem z art. 11 jest on zobowiązany działać z należytą starannością w celu zapewnienia bezpieczeństwa produktów, w szczególności przez niedostarczanie towarów, o których wie lub o których zgodnie z posiadanymi informacjami i doświadczeniem zawodowym powinien wiedzieć, że nie spełniają wymagań bezpieczeństwa.

Ocena bezpieczeństwa

Kiedy produkt może być uznany za bezpieczny? W myśl art. 4 przywołanej ustawy jest tak wtedy, gdy towar w zwykłych lub w innych, dających się w sposób uzasadniony przewidzieć, warunkach jego używania, z uwzględnieniem czasu korzystania z produktu, a także w zależności od rodzaju produktu, sposobu uruchomienia oraz wymogów instalacji i konserwacji nie stwarza żadnego zagrożenia dla konsumentów lub stwarza znikome zagrożenie, dające się pogodzić z jego zwykłym używaniem i uwzględniające wysoki poziom wymagań dotyczących ochrony zdrowia i życia ludzkiego.

Przy ocenie bezpieczeństwa bierze się pod uwagę takie elementy, jak:

• cechy produktu, w tym jego skład, opakowanie, instrukcję montażu i uruchomienia, a także – biorąc pod uwagę rodzaj towaru – instrukcję instalacji i konserwacji,

• oddziaływanie na inne produkty, jeżeli można w sposób uzasadniony przypuszczać, że będzie on używany łącznie z innymi produktami,

• wygląd produktu, jego opakowanie, ostrzeżenia i instrukcje dotyczące jego użytkowania i postępowania z produktem zużytym oraz wszelkie inne udostępniane konsumentowi wskazówki lub informacje dotyczące produktu,

• kategorie konsumentów narażonych na niebezpieczeństwo w związku z używaniem towaru, w szczególności dzieci i osoby starsze.

Jak wynika z tego zestawienia, istota zagrożenia nie musi wynikać z właściwości samego produktu. O uznaniu go za niebezpieczny może decydować np. brak odpowiednich ostrzeżeń lub instrukcji obsługi lub błędy popełnione w tej ostatniej. Przykładowo produkt będzie stwarzał zagrożenie dla konsumentów przez to, że postępując zgodnie z błędnie sporządzoną instrukcją, nieprawidłowo go obsługują. Dostarczenie poprawnej wersji mogłoby takie zagrożenie wyeliminować.

Znaczenie przy ocenie bezpieczeństwa ma także to, do kogo produkt jest kierowany. W szczególności czy jest to towar dla osób dorosłych, czy dla dzieci, które są bardziej narażone na wszelkiego rodzaju niebezpieczeństwa i, co bardzo istotne, często nie potrafią ich rozpoznać i uniknąć.

O uznaniu produktu za bezpieczny lub zagrażający ludziom może decydować to, czy spełnia on określone normy. Jeżeli takie istnieją, producent powinien im sprostać.

Jeżeli w odniesieniu do konkretnego produktu takich szczegółowych regulacji nie ma, decydować o tym mogą obowiązujące w danym sektorze zasady dobrej praktyki odnoszące się do bezpieczeństwa produktów, aktualny stan wiedzy i dostępnej techniki (technologii), a także uzasadnione oczekiwania konsumentów co do bezpieczeństwa produktów.

Jednocześnie warto zaznaczyć, że bezpieczeństwa produktu nie należy mylić z jego jakością. To, że produkt jest złej jakości i nie spełnia oczekiwań konsumentów, nie musi oznaczać, że jest towarem niebezpiecznym.

Przykładowo nóż kuchenny, który po tygodniu użytkowania jest stępiony, będzie po prostu bublem. Jednak taki, w którym przy niewielkim nacisku pęka ostrze, z całą pewnością będzie mógł być uznany nie tylko za zły jakościowo, lecz także niebezpieczny dla użytkowników. Rozróżnienie to jest o tyle istotne, że może się wiązać z innymi obowiązkami po stronie producenta.

Wytwórca...

Ustawa o ogólnym bezpieczeństwie produktów bardzo szeroko definiuje pojęcie producenta. Pod tym pojęciem rozumie się bowiem:

• przedsiębiorcę prowadzącego w Unii Europejskiej lub na terytorium państw członkowskich Europejskiego Obszaru Gospodarczego działalność polegającą na wytwarzaniu produktu albo każdą inną osobę, która występuje jako wytwórca umieszczając na produkcie bądź do niego dołączając swoje nazwisko, nazwę, znak towarowy bądź inne odróżniające oznaczenie, a także osobę, która naprawia lub regeneruje produkt,

• przedstawiciela wytwórcy, a jeżeli wytwórca nie wyznaczył przedstawiciela, to importera produktu,  gdy wytwórca nie prowadzi działalności w UE (EOG),

• przedsiębiorcę uczestniczącego w dowolnym etapie procesu dostarczania lub udostępniania produktu, jeżeli jego działanie może wpływać na właściwości produktu związane z jego bezpieczeństwem.

Z kolei dystrybutorem jest przedsiębiorca uczestniczący w dowolnym etapie procesu dostarczania lub udostępniania produktu, którego działalność nie wpływa na właściwości produktu związane z jego bezpieczeństwem.

...i jego obowiązki

Producent lub dystrybutor wiedzę o tym, że produkt przez niego wprowadzony do obrotu nie spełnia norm bezpieczeństwa, może posiąść z różnych źródeł. Np. w wyniku indywidualnych skarg konsumentów, ich zrzeszeń lub stowarzyszeń, z doniesień prasowych, własnych testów lub badań przeprowadzonych już po przekazaniu produktu do sprzedaży bądź w wyniku wewnętrznej kontroli jakości produkcji.

W każdym takim wypadku, jeżeli informacja jest wiarygodna i po jej przeanalizowaniu producent (dystrybutor) stwierdzi, że produkt może stwarzać zagrożenie  życia lub zdrowia użytkowników, jest on zobowiązany poinformować o tym Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Zgłoszenia należy dokonać na specjalnym formularzu, którego wzór znajduje się w rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie wzoru powiadomienia o produkcie, który nie jest bezpieczny (DzU z 2005 r. nr 80, poz. 694).

Powiadomienie takie powinno zawierać m.in.

• informacje umożliwiające dokładną identyfikację produktu lub partii produktów,

• opis zagrożenia stwarzanego przez produkt,

• informacje mogące służyć ustaleniu przebiegu obrotu produktem,

• opis działań podjętych w celu zapobieżenia zagrożeniom związanym z produktem.

W celu uniknięcia, eliminacji lub zmniejszenia skali zagrożeń producent powinien także niezwłocznie poinformować o takiej sytuacji innych przedsiębiorców uczestniczących w łańcuchu dystrybucji produktu (sprzedawców hurtowych, detalicznych), a także konsumentów, jeżeli oczywiście ma możliwość dotarcia do nich z taką informacją.

Ustawa mówi o niezwłocznym poinformowaniu organu nadzoru (UOKiK), nie precyzując, o jaki termin chodzi. Jak można przeczytać w specjalnej broszurze informacyjnej na temat zgłaszania produktów niebezpiecznych przygotowanej przez ten urząd, jest to maksymalnie dziesięć dni.

Jeżeli zagrożenie jest poważne, producent powinien poinformować urząd natychmiast, a w każdym razie najpóźniej w ciągu trzech dni od uzyskania danych podlegających zgłoszeniu (www.uokik.gov.pl, „Powiadomienie o produkcie, który nie jest bezpieczny. Przewodnik dla przedsiębiorców”).

Definicja produktu

Wprowadzenie na rynek produktu niebezpiecznego wiąże się z koniecznością podjęcia różnorodnych działań. Niektóre z nich są obowiązkowe, wynikają bowiem  z przepisów, tak jak omawiana w artykule konieczność powiadomienia Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów o zaistnieniu takiej sytuacji.

Inne działania naprawcze mogą być podyktowane potrzebą ochrony dobrego wizerunku firmy. Dobry marketing i działania public relations to coś, co może być bardzo potrzebne firmie, której przytrafiło się wypuścić na rynek produkt niebezpieczny. Szybko podjęte działania mogą spowodować, że firma nie straci zaufania w oczach klientów.

Przykładowo działania naprawcze mogą obejmować:

• zmianę projektu produktu,

• zmianę metody produkcji,

• wyizolowanie i wycofanie produktów z dystrybucji,

• modyfikację produktów w systemie dystrybucji,

• poprawienie instrukcji użytkowania dołączonych do produktu,

• wysłanie do konsumentów dodatkowych informacji o prawidłowym korzystaniu z produktów,

• modyfikację produktów u konsumentów,

• zwrot produktu przez konsumentów w celu ich modyfikacji,

• wycofanie produktów od konsumentów w celu dokonania naprawy lub zwrotu pieniędzy,

• zalecenie konsumentom, aby pozbyli się produktów,

• zaoferowanie konsumentom wymiany lub zwrotu pieniędzy za zwrócone lub wyrzucone produkty.

Definicja produktu

Zgodnie z ustawą o ogólnym bezpieczeństwie produktów pod pojęciem produkt rozumie się rzecz ruchomą nową lub używaną, a także naprawianą lub regenerowaną przeznaczoną do użytku konsumentów lub co do której istnieje prawdopodobieństwo, że może być używana przez konsumentów, nawet jeżeli nie była dla nich przeznaczona, dostarczoną lub udostępnioną przez producenta lub dystrybutora, zarówno odpłatnie jak i nieodpłatnie, w tym również w ramach świadczenia usługi.

Jednak w myśl przepisów produktem nie jest rzecz używana dostarczona jako antyk albo jako rzecz wymagająca naprawy lub regeneracji przed użyciem, jeśli dostarczający powiadomił konsumenta o takich właściwościach rzeczy.