Regułą jest równa partycypacja w zyskach (czyli zwiększeniu w przyjętym okresie sprawozdawczym kapitału własnego spółki lub zmniejszeniu jego niedoboru w inny sposób niż na skutek wniesienia środków przez wspólników) i stratach (czyli zmniejszeniu w przyjętym okresie sprawozdawczym kapitału własnego spółki lub zwiększeniu jego niedoboru w inny sposób niż poprzez wycofanie środków przez wspólników), bez względu na rodzaj i wartość wkładu.

[ramka][b]Przykład 1[/b]

W skład spółki AB sp.j. wchodzi dwóch wspólników. Podmiot ten dobrze prosperuje. Panowie Jan i Jakub (tj. wspólnicy) przewidują, że spółka na koniec 2010 r. osiągnie zysk w wysokości 40 tys. zł.

W związku z tym każdy z uczestników spółki – z końcem 2010 r. – będzie mógł domagać się podziału tej kwoty i wypłaty należnej części. Z uwagi na to, że zgodnie z umową AB sp.j. podział zysku następuje po połowie, panom Janowi i Jakubowi będzie przysługiwać po 20 tys. zł.[/ramka]

Umowa spółki jawnej może jednak wprowadzać odmienne zasady. Wspólnicy mogą bowiem postanowić, że udział w zyskach nie będzie odpowiadał uczestnictwu w stratach albo też stopień udziału w zyskach czy stratach uzależniony będzie od wartości wnoszonych wkładów.

[ramka][b]Przykład 2[/b]

Umowa spółki X sp.j. zawiera postanowienie, że udział pani Marzeny w zysku spółki wynosi 30 proc., a w stratach 20 proc. Postanowienie takie jest prawidłowe.[/ramka]

[srodtytul]Tyle strat, ile zysków[/srodtytul]

W sytuacji gdy powstaną wątpliwości co do zakresu udziału wspólnika w stratach, należy odnieść się do art. 51 § 2 k.s.h., zgodnie z którym zastosowanie znajdzie wówczas, określony w umowie, stopień uczestnictwa w zyskach.

[ramka][b]Przykład 3[/b]

Umowa spółki Y sp.j. zawiera zapis, że udział pani Marioli w zysku spółki wynosi 30 proc., nie zawiera natomiast regulacji odnoszących się do jej uczestnictwa w stratach. Z tych względów stopień jej partycypacji w stratach będzie wynosił 30 proc. [/ramka]

Jeżeli umowa podmiotu nie precyzuje udziału w zyskach, obowiązuje wówczas ogólna zasada równego uczestnictwa w zyskach i stratach spółki (art. 51 § 1 k.s.h.).

[ramka][b]Przykład 4[/b]

Umowa spółki DEF sp.j. nie zawiera postanowienia odnoszącego się do udziału wspólników w zyskach. W takiej sytuacji osoby wchodzące w jej skład będą uczestniczyć w stratach w równej mierze co w zysku.[/ramka]

[srodtytul]Kontrahent nie jest związany[/srodtytul]

Umowa spółki może zwolnić wspólnika od partycypacji w stratach. Jednakże w świetle [b]wyroku Sądu Najwyższego z 23 kwietnia 2009 r. (IV CSK 558/08)[/b] nie zmienia to jego odpowiedzialności (za zobowiązania podmiotu) na podstawie art. 22 § 2 k.s.h.

[ramka][b]Przykład 5[/b]

Spółka KLŁ sp.j. składa się z trzech wspólników, pań: Karoliny, Pauliny i Wiktorii. Umowa spółki stanowi, że pani Karolina wyłączona jest od udziału w stratach.

Zapis ten jest prawidłowy. Jednakże zwolnienie pani Karoliny od uczestnictwa w stratach nie wywołuje żadnego skutku prawnego wobec kontrahentów spółki.

W razie powstania zadłużenia będą oni mogli dochodzić zapłaty należności również od niej.[/ramka]

W takiej sytuacji udział w stratach bardziej obciąża pozostałych wspólników spółki jawnej. Umowa może być w tym zakresie zmieniona również zwykłą większością głosów.

Przy czym wspólnik opowiadający się przeciwko zmianom przewidującym zwolnienie od partycypacji w stratach, który następnie nie został z niej zwolniony, może bronić się podnosząc zarzut naruszenia swobody kontraktowania. Nie można natomiast uwolnić się od uczestnictwa w stratach wszystkich wspólników.

[srodtytul]Kiedy należy się wypłata[/srodtytul]

[b]Sąd Najwyższy w wyroku z 23 października 2008 r. (V CSK 172/08)[/b] wyraził stanowisko, że wspólnik spółki jawnej może dochodzić wypłaty udziału w zysku (art. 52 § 1 k.s.h.) tylko wobec spółki.

Po otwarciu jej likwidacji przysługuje mu jedynie roszczenie, o którym mowa w art. 82 § 2 zdanie trzecie k.s.h., czyli o wypłatę nadwyżki, którą dzieli się między wspólników w takim stosunku, w jakim uczestniczą oni w zysku, co nie wyklucza roszczenia odszkodowawczego wobec innych wspólników za szkodę poniesioną w związku z niewypłaceniem w terminie udziału w zysku.

W spółce jawnej, w odróżnieniu od spółek kapitałowych (art. 191 § 1 oraz art. 347 § 1 k.s.h.), do wypłaty zysku nie jest niezbędne podjęcie przez wspólników specjalnej uchwały. Zysk określany jako nadwyżka majątku spółki ponad wartość wkładów wspólników ma charakter obiektywny. Powstaje i istnieje niezależnie od tego, czy wspólnicy podejmą uchwałę o zatwierdzeniu sprawozdania finansowego za ostatni rok obrotowy.

W spółkach sporządzających sprawozdanie finansowe zysk wynika z bilansu spółki. Roszczenie wspólnika o wypłatę zysku w takiej spółce staje się wymagalne z upływem czasu wyznaczonego w [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=C4D974F1FF1A718DEDF174AA6983D419?n=1&id=324433&wid=347265]ustawie o rachunkowości[/link] do sporządzenia i zatwierdzenia sprawozdania finansowego za dany rok obrotowy (z [b]wyroku Sądu Najwyższego z 3 lipca 2008 r., IV CSK 101/08[/b]).

Z kolei [b]w wyroku z 5 marca 2009 r. (III CSK 290/08) Sąd Najwyższy[/b] podniósł, że w razie nieosiągnięcia zysku wspólnik, który za zgodą wszystkich pozostałych wspólników pobrał kwotowe zaliczki na poczet udziału w zysku, nie ma obowiązku zwracać do kasy spółki jakiejkolwiek kwoty tytułem rozliczenia tej zaliczki. Rozliczenie zaliczki następuje w kolejnym okresie obrachunkowym, w którym spółka osiągnie zysk.

Gdy wskutek poniesionej przez spółkę straty zmniejszył się udział kapitałowy wspólnika, zysk – w pierwszej kolejności – przeznacza się na uzupełnienie tego udziału.

[ramka][b]Przykład 6[/b]

Pani Olga wniosła do spółki M sp.j., tytułem wkładu, kwotę 10 tys. zł. W 2009 r. spółka poniosła stratę. W jej wyniku udział kapitałowy pani Olgi został uszczuplony o 2 tys. zł. Według przewidywań wspólników M sp.j. w 2010 r. odnotuje ona zysk w wysokości 30 tys. zł.

Umowa tej spółki, składającej się z trzech wspólników, zawiera zapis, że podział zysku między jej uczestników odbywa się w częściach równych. W tej sytuacji, z należnej pani Oldze sumy 10 tys. zł z ewentualnego zysku, 2 tys. zł będzie przeznaczone na uzupełnienie jej udziału kapitałowego do wniesionej kwoty 10 tys. zł.[/ramka]

[srodtytul]Prawo do odsetek[/srodtytul]

Wspólnik, niezależnie od zysku, może z końcem każdego roku obrotowego żądać wypłaty odsetek od swojego udziału kapitałowego, tj. od wartości wkładu rzeczywiście wniesionego do spółki. Może być tak, że zostaną wypłacone tylko odsetki, a zysk już nie.

[ramka][b]Przykład 7[/b]

Firma S sp.j. na koniec 2010 r. najprawdopodobniej odnotuje zysk. Jeden z jej wspólników, pan Tomasz, zamierza zgłosić na koniec roku pozostałym wspólnikom żądanie wypłaty jedynie 5 proc. odsetek od udziału kapitałowego.

Nie będzie domagać się podziału i wypłaty dywidendy (udziału w zysku). Postępowanie pana Tomasza jest dopuszczalne.[/ramka]

Wspólnikowi przysługuje prawo do domagania się wypłaty odsetek nawet wówczas, gdy spółka zanotowała stratę, a te wypłacone będą wtedy stanowić koszt spółki.

[ramka][b]Przykład 8[/b]

Wszystko wskazuje na to, że P sp.j. na koniec 2010 r. poniesie stratę. Jeden ze wspólników, pan Aleksander, poinformował, że na koniec roku zgłosi żądanie wypłaty należnych mu odsetek od udziału kapitałowego. Pozostali uczestnicy spółki, tj. panie Roksana i Oliwia stwierdziły jednak, że odmówią wypłaty, ponieważ P sp.j. nie wypracowała w 2010 r. zysku.

Umowa nie wyklucza prawa wspólników do żądania wypłaty odsetek ani nie reguluje ich wysokości. Stanowisko pań nie jest zatem właściwe. Każdemu wspólnikowi przysługuje bowiem prawo do domagania się wypłaty odsetek nawet wówczas, gdy spółka poniosła stratę. Panu Aleksandrowi trzeba więc będzie wypłacić 5 proc. odsetek od wartości rzeczywiście wniesionego przez niego wkładu.[/ramka]

Odsetki należne nie powiększają udziału kapitałowego uczestnika spółki. Wysokość odsetek może być ustalona na innym poziomie niż wskazany w art. 53 k.s.h. próg 5 proc.

[ramka][b]Przykład 9[/b]

Umowa spółki XYZ sp.j. nie zawiera postanowienia co do wysokości odsetek, których wypłaty mogą domagać się wspólnicy na koniec każdego roku obrotowego od ich udziałów kapitałowych. Jeden z jej uczestników, pan Kryspin, zamierza zażądać 31 grudnia 2010 r. wypłaty przysługujących mu odsetek. W tej sytuacji panu Kryspinowi powinno zostać wypłacone 5 proc. odsetek od wartości rzeczywiście wniesionego przez niego wkładu. [/ramka]

Cytowany przepis ma bowiem charakter względnie obowiązujący, co oznacza, że umowa spółki może odmiennie regulować poziom odsetek bądź w ogóle wyłączać prawo wspólnika do żądania ich wypłaty.

[ramka][b]Przykład 10[/b]

Umowa spółki EFG sp.j. zawiera zapis, w świetle którego każdy wspólnik ma prawo domagać się z końcem każdego roku obrotowego 3 proc.

odsetek od wartości ich udziałów kapitałowych. Postanowienie takie jest prawidłowe. Wspólnicy nie będą mogli wówczas domagać się wyższych odsetek.[/ramka]

[ramka][b][b]Co mówią przepisy[/b]

[b]Art. 51[/b] [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=BFD34141EAC965A73BD747CB45B59DD4?id=186065]kodeksu spółek handlowych (DzU z 2000 r. nr 94, poz. 1037 ze zm.)[/link]

§ 1. Każdy wspólnik ma prawo do równego udziału w zyskach i uczestniczy w stratach w tym samym stosunku bez względu na rodzaj i wartość wkładu.

§ 2. Określony w umowie spółki udział wspólnika w zysku odnosi się, w razie wątpliwości, także do jego udziału w stratach.

§ 3. Umowa spółki może zwolnić wspólnika od udziału w stratach.

[b]Art. 52[/b]

§ 1. Wspólnik może żądać podziału i wypłaty całości zysku z końcem każdego roku obrotowego.

§ 2. Jeżeli wskutek poniesionej przez spółkę straty udział kapitałowy wspólnika został uszczuplony, zysk przeznacza się w pierwszej kolejności na uzupełnienie udziału wspólnika.

[b]Art. 53[/b]

Wspólnik ma prawo żądać corocznie wypłacenia odsetek w wysokości 5 proc. od swojego udziału kapitałowego, nawet gdy spółka poniosła stratę.[/b] [/ramka]

[i]Autorka jest adwokatem, prowadzi własną kancelarię w Płocku[/i]