Małżonkowie mogą powoływać się względem osób trzecich na intercyzę, czyli umowę majątkową małżeńską, tylko wtedy, gdy zawarcie tej umowy oraz jej rodzaj, tj. czy rozszerzyła ona, ograniczyła, czy też wyłączyła wspólność, były tym osobom wiadome (art. 47

1

kodeksu rodzinnego i opiekuńczego

). W razie sporu to na małżonkach spoczywa ciężar udowodnienia, że kontrahent jednego z nich taką wiedzę miał. Nie jest to konieczne tylko wtedy, gdy przynależność do majątku odrębnego lub osobistego została ujawniona w księdze wieczystej.

Sytuacja małżonków i w konsekwencji ich wierzycieli jest inna, jeśli rozdzielność majątkowa jest wynikiem orzeczenia sądowego:

- o zniesieniu wspólności majątkowej małżeńskiej,

- o separacji,a także gdy następuje automatycznie, z mocy prawa, w razie

- ogłoszenia upadłości jednego z małżonków albo

- ubezwłasnowolnienia męża lub żony.

Zakłada się, że tego rodzaju orzeczenia i ich skutki są znane wierzycielom.

Przepisy k.p.c. o postępowaniu egzekucyjnym, czyli reguły dotyczące przymusowego ściągania długów przez komornika, odnoszą się do dwu sytuacji:

- gdy wspólność majątkowa została rozszerzona (art. 776

1

§ 2

kodeksu postępowania cywilnego

), tj. gdy wskutek umowy majątkowej małżeńskiej (intercyzy) małżonkowie objęli nią przedmioty, które w myśl przepisów

kodeksu rodzinnego i opiekuńczego

o stosunkach majątkowych małżeńskich nie byłyby nią objęte i należały do majątku osobistego męża czy żony, jak np. uzyskane w drodze spadku i darowizny,

- gdy wspólność majątkowa została przez małżonków wyłączona lub ograniczona (art. 787

2

k.p.c.), tj. gdy z mocy intercyzy przedmioty, które w myśl przepisów k.r.o. o stosunkach majątkowych małżeńskich byłyby nią objęte, przeszły do majątku osobistego (odrębnego) małżonka dłużnika.

W obu wskazanych wypadkach sąd – mimo intercyzy – musi nadać klauzulę wykonalności tytułowi egzekucyjnemu przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim także przeciwko jej małżonkowi, jeśli byłby obowiązany do tego na podstawie (omówionych w tekście obok):

- art. 787 k.p.c., a więc gdy dług był zaciągnięty za zgodą małżonka oraz

- art. 787

1

k.p.c., tj. gdy dług powstał w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa należącego do majątku małżeńskiego, dorobkowego dłużnika.

Przepisy te mają chronić wierzycieli przed nieuczciwymi dłużnikami, którzy dla uniknięcia odpowiedzialności uciekają się do zawierania fikcyjnych umów majątkowych małżeńskich.

Małżonkowie mogą bronić się przed ściągnięciem należności odpowiednio z majątku odrębnego (w razie wyłączenia lub ograniczenia wspólności intercyzą) odrębnego lub dorobkowego (w razie rozszerzenia wspólności intercyzą lub objęcia nią niektórych przedmiotów, które inaczej należałyby do majątku odrębnego). Prawną drogą są tzw. powództwa przeciwegzekucyjne przewidziane w art. 840 k.p.c. Pozwalają one małżonkowi w sprawie wytoczonej wierzycielowi domagać się przed sądem pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego wydanego przeciwko niemu (wcześniej, w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności, bronić się nie może, bo tu działa pewien automat).

Małżonek musi w takiej sprawie wykazać, że intercyza była wobec wierzyciela skuteczna, tj. przed zawarciem z danym małżonkiem umowy rodzącej dochodzoną należność wierzyciel nie tylko wiedział o istnieniu intercyzy, lecz także znany mu był jej rodzaj – czy jest to umowa wprowadzająca rozdzielność, ograniczająca wspólność, czy ją rozszerzająca. Może też oczywiście podnosić inne zarzuty przewidziane w art. 840 k.p.c., np. że dług został spłacony lub zobowiązanie, co do którego drugi z małżonków poddał się egzekucji w akcie notarialnym, w istocie nie istniało.