Jak mają się zachować osoby uwikłane w proces tworzenia spółki akcyjnej, gdy doszło już do „podpisania statutu przez założycieli” (art. 306 pkt 1 kodeksu spółek handlowych; dalsze przepisy odnoszą się do k. s. h.) i – jeszcze przed zarejestrowaniem spółki – zaistniała pilna potrzeba zmiany tegoż statutu?

Charakter prawny spółki w organizacji (przedspółki jak wolą inni) wydaje się bardzo rzetelnie uregulowany w k.s.h. W związku z zarysowanym problemem przywołajmy dwie podstawowe reguły. Po pierwsze spółki kapitałowe w organizacji mogą we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywanymi (art. 11 § 1), co jest przejawem ich uprzywilejowania względem samych wspólników. Po drugie, do spółki kapitałowej w organizacji w sprawach nieuregulowanych w ustawie stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące danego typu spółki po jej wpisie do rejestru (art. 11 § 2).

Prawodawca nie wprowadził do systemu explicite jednoznacznej reguły dotyczącej zmiany statutu spółki w organizacji, co wywołało urodzaj różnych poglądów w tej sprawie. Oscylują one wokoło dwóch skrajnych sądów. Jedni twierdzą, że zmiana umowy spółki w organizacji następuje w formie aktu notarialnego przez zgodne oświadczenie wszystkich wspólników o zmianie samej umowy spółki, a nie w formie uchwały wspólników. Inni kategorycznie deklarują, iż spółka w organizacji uprawniona jest do odbycia walnego zgromadzenia i powzięcia na nim uchwał, nawet dotyczących zmiany statutu.

Postępując niezgodnie z myślą Arystotelesa, że jasność jest podstawową wartością rzeczy, chciałbym skomplikować nieco udzielanie odpowiedzi na postawione na starcie pytanie. Otóż właściwy tryb zmiany statutu przedspółki jest różny w zależności od innych okoliczności konkretnego stanu faktycznego. Odmiennie rzecz się ma w zależności od tego czy – po podpisaniu statutu – nastąpiło wniesienie wkładów na pokrycie całego kapitału zakładowego. Również fakt objęcia akcji przez samych założycieli lub osoby trzecie ma istotne znaczenie.

Modyfikując nieco pytanie, warto ustalić moment, od którego walne zgromadzenie spółki akcyjnej w organizacji może podejmować uchwały, w tym o zmianie statutu (czyli zmiana w drodze realizowania kompetencji przez organ spółki w organizacji).

Zasadniczo jedynie uprawnieni z akcji imiennych i świadectw tymczasowych, którym przysługuje prawo głosu, mają prawo uczestniczenia w walnym zgromadzeniu i to jeżeli zostali wpisani do księgi akcyjnej co najmniej na tydzień przed odbyciem walnego zgromadzenia (art. 406 § 1).

Przed zarejestrowaniem spółki nie może dojść do wydania dokumentu akcji (art. 328 § 5). Co więcej, gdyby w ręku akcjonariusza przedspółki znalazł się dokument akcji, to byłby on nieważny. Na akcje i prawa uczestnictwa w zysku bądź podziale majątku firmy spółka w organizacji nie może wydawać dokumentów na okaziciela, świadectw tymczasowych, jak również dokumentów imiennych lub na zlecenie (art. 322). Obowiązek prowadzenia księgi akcyjnej aktualizuje się także dopiero po zarejestrowaniu spółki akcyjnej.

Ergo, skoro nie ma księgi akcyjnej i nie może przed rejestracją dojść do spełnienia wymogów z art. 406 § 1, to czy w ogóle walne zgromadzenie przedspółki może podejmować ważne i skuteczne uchwały?

W mojej ocenie odpowiednie stosowanie przepisów o spółce docelowej do przedspółki pozwala uznać, że akt notarialny, o którym mowa w art. 313, zawierający oświadczenia o „objęciu akcji”, zastępuje księgę akcyjną. Niepewność związana z brakiem tradycyjnej księgi akcyjnej i co za tym idzie pewne ryzyko dla obrotu prawnego nie są znaczne ze względu na normę prawną wysłowioną w art. 16, jednoznacznie przesądzającą o nieważności rozporządzenia akcją dokonanego „przed wpisem spółki kapitałowej do rejestru”.

Pierwszym momentem, który pozwala legalnie zebrać się walnemu zgromadzeniu spółki akcyjnej w organizacji, jest „zawiązanie spółki”, czyli chwila objęcia wszystkich akcji (art. 310 § 1) i ich opłacenia (art. 306 pkt 2). Koresponduje z tym reguła, że „prawo głosu przysługuje od dnia pełnego pokrycia akcji, chyba że statut stanowi inaczej” (art. 411 § 2 w związku z art. 11 § 2).

Jeśli statut określa minimalną lub maksymalną wysokość kapitału zakładowego, aktualizacja kompetencji walnego zgromadzenia przedspółki uzależniona jest od „objęcia przez akcjonariuszy takiej liczby akcji, których łączna wartość nominalna jest równa co najmniej minimalnej wysokości kapitału zakładowego (...) oraz złożenia przez zarząd, przed zgłoszeniem spółki do rejestru, oświadczenia w formie aktu notarialnego o wysokości objętego kapitału zakładowego” (art. 310 § 2).

Próbując zmierzyć się z tytułowym pytaniem, celowe jest określenie też ostatniego momentu, do którego założyciele mogliby dokonać zmiany statutu w drodze zawarcia umowy zmieniającej pierwotną umowę zawiązania spółki akcyjnej.

Sądzę, że uzależnione to jest od ustalenia, czy obejmującymi walory są tylko założyciele (osoby podpisane pod umową zawiązania spółki). Akcje mogą zostać objęte także przez osoby trzecie, co wprost dopuszcza art. 313 § 1: „Zgoda na zawiązanie spółki akcyjnej i brzmienie statutu oraz na objęcie akcji przez jedynego założyciela albo założycieli lub łącznie z osobami trzecimi powinna być wyrażona w jednym lub kilku aktach notarialnych”.

Niedopuszczalne jest, by założyciele niebędący wyłącznymi akcjonariuszami modyfikowali statut już po tym, jak osoby trzecie (niebędące założycielami) złożą oświadczenia o objęciu akcji. W skrajnym wypadku przecież wyłącznie osoby trzecie mogą objąć akcje w nowo tworzonej spółce bez udziału założycieli. Brak tytułu prawnego do modyfikowania zasad funkcjonowania korporacyjnej osoby prawnej przez tych, którzy nie uczestniczą w niej kapitałowo.

W drodze zmian aktu zawiązania spółki przez założycieli nie można także wykonywać szczególnych kompetencji walnego zgromadzenia spółki akcyjnej w organizacji (np. wyrażanie zgody na nabycie znacznego mienia po zawiązaniu, a przed rejestracją – art. 394 § 1 stosowany w związku z art. 11 § 2).

Spółki kapitałowe w organizacji mogą we własnym imieniu nabywać prawa, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywanymi

Reasumując: objęcie akcji przez pierwszą osobę, która nie jest założycielem, zamyka drogę do zmiany statutu przedspółki w formie aneksu założycieli do aktu zawiązania spółki akcyjnej (w rozumieniu art. 306 pkt 1).

Najmniej jednoznacznie przedstawia się sprawa, gdy wyłącznie założyciele obejmują akcje. W tym wypadku aktualność zachowują oczywiście tezy o legalności obradowania walnego zgromadzenia spółki w organizacji, a jednocześnie możliwość dokonania zmiany statutu poprzez podpisanie umowy zmieniającej umowę o zawiązaniu spółki nie łączy się z żadnym istotnym ryzykiem prawnym. Więcej, wymóg jednomyślności, tak samo jak brak konieczności formalnego zwoływania walnego zgromadzenia przedspółki czysto prakseologicznie przemawiają na korzyść tej metody wprowadzania zmian w fazie przedrejestracyjnej.

Uwzględniając opisane okoliczności, opowiadam się za dopuszczeniem alternatywnych sposobów zmiany statutu przedspółki w tym wypadku.System prawny dopuszcza różne ścieżki dojścia do legalnych, usprawiedliwionych okolicznościami, celów. Wybór czy aneks do umowy o zawiązaniu spółki, czy uchwała w przedmiocie zmiany statutu przedspółki okazuje się fałszywie postawioną alternatywą.

Dopuszczalność współwystępowania dwóch procedur prawnych zmiany statutu spółki akcyjnej w organizacji nie narusza zasad rzetelnej legislacji i nie generuje ryzyka niepewności co do prawa.

Reasumując: w polskim systemie prawnym istnieją trzy odmienne przypadki zmiany statutu spółki akcyjnej w organizacji. Przed objęciem wszystkich akcji mogą tego dokonać wyłącznie założyciele i to pod warunkiem że osoby trzecie nie objęły żadnych akcji. Po objęciu wszystkich akcji zmiana statutu może być dokonana poprzez przyjęcie w należytym trybie uchwały walnego zgromadzenia przedspółki.

O ile istnieje iunctum między założycielami i tymi, którzy objęli wszystkie akcje, o tyle równoległą kompetencję do zmiany statutu zachowują zarówno założyciele podpisujący umowę zmieniającą umowę o zawiązaniu spółki, jak i organ spółki w organizacji, jakim jest walne zgromadzenie.