Liberalizację przewiduje ustawa z 7 września 2007 r. o Karcie Polaka (DzU nr 180, poz. 1280), która zacznie obowiązywać 29 marca br. Tymczasem Ukraińcom, Białorusinom i Rosjanom bez takiego dokumentu wolno od 1 lutego bez zezwolenia pracować przez sześć miesięcy w ciągu roku. Pozostali obcokrajowcy muszą mieć przyrzeczenie na zatrudnienie w Polsce oraz zezwolenie na pracę.
Bez względu na wymogi związane ze świadczeniem pracy w naszym kraju wszyscy cudzoziemcy muszą zalegalizować swój pobyt. W tym celu występują o wizę lub zezwolenie na zamieszkanie. Zatrudnienie cudzoziemców reguluje m.in.
Co do zasady cudzoziemców spoza Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego zatrudnisz w Polsce tylko na podstawie zezwolenia na pracę. Wyjątek dotyczy osób, wobec których przepisy znoszą ten obowiązek (art. 87 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz rozporządzenie o wykonywaniu pracy bez zezwolenia – patrz dalej).
Wydanie zezwolenie na pracę poprzedzają mozolne biurokratyczne działania, przez które przechodzi zarówno obcokrajowiec, jak i jego potencjalny szef. Tę procedurę można podzielić na cztery etapy.
Cudzoziemiec dopóty nie dostanie zezwolenia na zatrudnienie, dopóki nie zalegalizuje pobytu w Polsce. Do tego potrzebne jest przyrzeczenie wykonywania pracy. Ten dokument wystawia wojewoda. Przyrzeczenie nie jest potrzebne, gdy obcokrajowiec ma prawo do zamieszkania lub pobytu w Polsce. Wówczas wojewoda może od razu wydać zezwolenie na pracę.
Mając przyrzeczenie na wykonywanie pracy, można wystąpić o wydanie wizy lub zezwolenia na zamieszkanie. Wiza uprawnia cudzoziemca do wjazdu, przejazdu, pobytu na terytorium RP oraz do wyjazdu z Polski. Wydaje ją konsul właściwy ze względu na miejsce stałego zamieszkania cudzoziemca na czas jego pobytu określony w przyrzeczeniu, ale nie dłużej niż na rok. Zgodę na zamieszkanie w Polsce też wydaje wojewoda na czas oznaczony po przedstawieniu przyrzeczenia wydania zezwolenia na wykonywanie pracy.
Gdy cudzoziemiec ma dokument legalizujący pobyt w Polsce, pracodawca może złożyć wniosek o wydanie dla niego zezwolenia na pracę. Wydaje je wojewoda, gdy przedsiębiorca wpłaci odpowiednią kwotę. Jeszcze do końca ubiegłego roku była to wartość minimalnego wynagrodzenia za pracę. Obecnie firma, która chce powierzyć cudzoziemcowi pracę najwyżej na trzy miesiące, zapłaci 50 zł, jeśli na dłużej – dwa razy więcej. Najwięcej, bo 200 zł zapłaci podmiot zagraniczny delegujący swojego pracownika do Polski, aby wykonywał usługę eksportową.
Zasadniczo wniosek o zezwolenie składa pracodawca. Może to też zrobić jego pełnomocnik lub osoba upoważniona. Gdy jednak cudzoziemiec byłby oddelegowany do Polski, wniosek składa polski przedsiębiorca, u którego będzie wykonywana usługa, albo pracodawca zagraniczny. Inaczej jest przy usługach eksportowych. Wtedy wniosek o zezwolenie na pracę składa zagraniczny szef. Zarówno przyrzeczenie, jak i zezwolenie na pracę wydaje się na czas określony, dla konkretnego cudzoziemca i pracodawcy i, co najważniejsze, na określone stanowisko lub rodzaj wykonywanej pracy. Jeżeli przełożony będzie chciał wypowiedzieć cudzoziemcowi warunki pracy i tym samym rodzaj jego pracy, ponownie musi wystąpić o zezwolenie na pracę. Wojewoda nie wyda tego zezwolenia na dłużej niż potwierdzony okres pobytu w Polsce (chodzi np. o okres ważności wizy lub zezwolenia na zamieszkanie).
Jeżeli wojewoda wystawi zezwolenie na pracę, przedsiębiorcy pozostaje zawrzeć z cudzoziemcem umowę o pracę lub cywilnoprawną. W pierwszym wypadku strony zawierają umowę na czas określony. Można ją rozwiązać za dwutygodniowym wypowiedzeniem, jeśli strony zastrzegą taki wariant w kontrakcie. Jest to klasyczny stosunek pracy i trzeba do niego stosować przepisy kodeksu pracy dotyczące m.in. zatrudnienia, czasu pracy i wynagrodzeń. Wykonywaniem pracy jest też pełnienie funkcji w zarządach osób prawnych.
Pracodawca, który zatrudnia cudzoziemca bez wymaganej dokumentacji, musi się liczyć z grzywną co najmniej 3 tys. zł. Natomiast obcokrajowcowi wykonującemu pracę bez zezwolenia, na innym stanowisku lub w innych warunkach niż określone w zezwoleniu na pracę grozi minimum 1 tys. zł grzywny. Poza tym nielegalne wykonywanie pracy może być przyczyną deportacji. Pracodawca musi też pamiętać, że zatrudniony cudzoziemiec może, tak jak pozostali pracownicy, dochodzić roszczeń wynikających ze stosunku pracy przed sądem właściwym dla siedziby firmy.
Decyzja o wydaniu przyrzeczenia lub zezwolenia na pracę jest uznaniowa. Podejmując ją, wojewoda bierze pod uwagę m.in. sytuację na lokalnym rynku pracy oraz ustalone z góry kryteria wydania dokumentów. Jeżeli np. cudzoziemiec wykonuje zawód, który w Polsce nie cieszy się popytem i w urzędach jest zarejestrowanych wielu bezrobotnych o tym samym wykształceniu, prawdopodobnie wojewoda nie zgodzi się na jego zatrudnienie. Będzie tak samo, gdy pracodawca:
- odmówi bez uzasadnionej przyczyny zatrudnienia osób bezrobotnych lub poszukujących pracy skierowanych przez starostę na stanowisko proponowane cudzoziemcowi,
- wnioskuje o wydanie zezwolenia dla cudzoziemca, którego kwalifikacje, umiejętności lub proponowane wynagrodzenie nie są odpowiednie do pracy, którą ma on wykonywać; wojewoda może żądać od wnioskodawcy wystąpienia do właściwych organów, aby określiły poziom wykształcenia cudzoziemca lub potwierdziły równoważność zagranicznych dokumentów o jego wykształceniu,
- w postępowaniu o wydanie zezwolenia:
– złożył wniosek zawierający nieprawdziwe dane osobowe lub fałszywe informacje albo dołączył do niego dokumenty zawierające takie dane,
– zeznał nieprawdę lub zataił prawdę albo w celu użycia za autentyczny podrobił lub przerobił dokument albo takiego dokumentu jako autentycznego używał. Wynika tak z rozporządzenia ministra pracy i polityki społecznej z 21 lipca 2006 r. w sprawie wydawania przyrzeczeń i zezwoleń dla cudzoziemca (DzU nr 141, poz. 1002 ze zm.).
Jeżeli chcesz przyjąć obcokrajowca zza wschodniej granicy, to wystarczy, że po 29 marca zawrzesz z nim umowę o pracę
Unikniesz tym samym czasochłonnej procedury u wojewody.
Karta Polaka (KP) potwierdza przynależność do narodu polskiego. Jest skierowana do osób zamieszkałych poza granicami Polski, które mają polskich przodków i utrzymują związek z polskością, albo do takich, które w przeszłości miały obywatelstwo polskie bądź takie obywatelstwo mieli ich przodkowie. Otrzymanie KP umożliwiono też osobom, które pomyślnie przeszły procedurę przewidzianą w ustawie o repatriacji i uzyskały prawomocne stwierdzenie polskiego obywatelstwa.
Karty nie dostanie natomiast osoba mająca polskie obywatelstwo lub zezwolenie na osiedlenie się na terytorium Polski. Przewiduje się, że o KP będą się ubiegać głównie studenci zamierzający podjąć naukę w naszym kraju.
Z ustawy wynika, że Karta Polaka przysługuje obywatelom Ukrainy, Litwy, Łotwy, Estonii, Białorusi, Rosji, Gruzji, Kazachstanu, Mołdawii, Armenii, Azerbejdżanu, Uzbekistanu, Turkmenistanu, Tadżykistanu i Kirgizji, jeśli:
- język polski uważają za ojczysty i znają w stopniu podstawowym; oceni to konsul podczas rozmowy kwalifikacyjnej albo pracownik organizacji pozarządowej, która pomaga obywatelom polskim mieszkającym za wschodnią granicą,
- znają i kultywują polskie zwyczaje,
- co najmniej jedno z ich rodziców lub dziadków albo oboje pradziadkowie byli narodowości polskiej lub mieli polskie obywatelstwo; w zamian mogą przedstawić zaświadczenie o swoim aktywnym działaniu na rzecz języka i kultury polskiej lub polskiej mniejszości narodowej w ciągu trzech lat,
- złożą deklarację o przynależności do narodu polskiego; przyjmie ją konsul albo urzędnik organizacji pozarządowej, o której mowa wyżej.
Po spełnieniu tych warunków – dzięki Karcie Polaka – będą mogli w Polsce podejmować pracę bez zezwolenia i zakładać firmy jak obywatele naszego kraju. Poza tym posiadaczowi takiej karty przysługuje prawo do:
- podjęcia studiów,
- korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej w stanach nagłych,
- 37 proc. ulgi przy przejazdach środkami publicznego kolejowego transportu zbiorowego,
- bezpłatnego wstępu do muzeów państwowych.
Karta Polaka ważna jest przez dziesięć lat od jej przyznania. O jej prolongatę należy wystąpić na trzy miesiące przed upływem ostatecznego terminu ważności tego dokumentu. Wówczas konsul przedłuży ją o następne dziesięć lat. Karta Polaka traci ważność również wtedy, gdy osoba, która ją ma, uzyska obywatelstwo polskie lub osiedli się na terenie Rzeczypospolitej.
Mimo że Karta Polaka przyznaje niektóre prawa przysługujące polskim obywatelom, nie wystarczy, aby wjechać do naszego kraju. Do tego potrzebna jest wiza pobytowa. Wniosek o jej wydanie cudzoziemiec będzie składał do konsula. Rozpatrzenie wniosku kosztuje, ale obywatel legitymujący się Kartą Polaka ma być zwolniony z tych opłat.
Wniosek w sprawie wydania Karty Polaka to standardowy dokument, w którym obcokrajowiec podaje swoje dane, adres zamieszkania, obywatelstwo i narodowość. Nietypowe, ale charakterystyczne dla tego wniosku jest jedynie to, że osoba ubiegająca się o wydanie Karty Polaka podaje obywatelstwo i narodowość swoich rodziców, dziadków lub pradziadków.
Osoba legitymująca się Kartą Polaka może wykonywać pracę w Polsce bez zezwolenia. To bardzo duży przywilej, bo zasadniczo cudzoziemca spoza Unii Europejskiej i Europejskiego Obszaru Gospodarczego nikt nie zatrudni bez takiego dokumentu (patrz wyżej).
Przy Karcie Polaka wystarczy natomiast mieć wizę pobytową, przyjechać do Polski i podpisać umowę o pracę lub cywilnoprawną. Cudzoziemca z taką kartą obowiązują wszystkie prawa i obowiązki wynikające z kodeksu pracy. Zatem przed podjęciem zatrudnienia musi przejść badania lekarskie i szkolenie bhp. Trzeba też prowadzić dla niego dokumentację pracowniczą, a na koniec zatrudnienia wydać świadectwo pracy. Przyjmując do firmy cudzoziemca z Kartą Polaka, szef nie ponosi żadnych kosztów i nie ma dodatkowych obowiązków poza tymi wynikającymi z kodeksu pracy. Przykładowo nie składa w urzędzie pracy oświadczenia o zatrudnieniu takiej osoby. Tak jest natomiast przy przyjęciu np. Ukraińca podejmującego pracę bez zezwolenia na sześć miesięcy.
Przedsiębiorcy zastanawiają się jednak, czy Karta Polaka pozwala pracować w Polsce bez zezwolenia w nieograniczonym czasie. Sam dokument daje taką możliwość. Jednak czasowe ograniczenia wynikają z terminu, na jaki wystawiono wizę pobytową. Inaczej, gdy posiadacz KP uzyska zezwolenie na zamieszkanie. Wówczas okres jego pracy nie będzie zależał od długości pobytu w Polsce. Wiza jest ważna nie więcej niż pięć lat. W tym czasie określa się jeszcze maksymalny czas pobytu, a ten nie może przekroczyć roku. Zatem cudzoziemiec z Kartą Polaka może mieć ważną wizę do końca 2013 r., ale na terenie Polski nie wolno mu przebywać dłużej niż 365 dni.
Przedsiębiorcy pytają, czy członek rodziny, na którego wystawiono Kartę Polaka, musi mieć zezwolenie na pracę w Polsce. Nie musi mieć takiego dokumentu pod warunkiem, że sam jest małoletni, a kartę posiadają oboje rodzice. Jeżeli natomiast kartę ma tylko jedno z nich, dziecko dostaje ten dokument tylko za zgodą drugiego rodzica. Wyjątek dotyczy sytuacji, gdy jednemu z nich odebrano władzę rodzicielską >patrz ramka poniżej.
Dzięki Karcie Polaka firmom z krajów bloku wschodniego będzie łatwiej rozpocząć współpracę z polskimi przedsiębiorcami. Zazwyczaj do takiej pracy wysyłają oni swoich pracowników. Często odbywa się to poprzez delegowanie w ramach usługi eksportowej. Dzięki KP w żadnym z tych wypadków nie potrzeba zezwolenia na pracę. Zatem firma ukraińska, która rozpoczyna krótkotrwałą i incydentalną współpracę z firmą polską (usługa eksportowa), może delegować do nas swoich pracowników bez dodatkowych dokumentów. Inaczej będzie, gdyby taka współpraca miała formę stałą. Wówczas ukraiński przedsiębiorca musi zarejestrować działalność w Polsce lub przynajmniej otworzyć oddział. Jednak i wtedy wolno mu delegować do pracy bez zezwolenia swoich podwładnych, jeśli mają KP i wizę pobytową.
Obcokrajowiec z Kartą Polaka może założyć w Polsce działalność gospodarczą bez ograniczeń wynikających z ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Nie musi mieć zatem zezwolenia na osiedlenie czy pobyt tolerowany (art. 13 tej ustawy).
Wszystko wskazuje też na to, że tak jak inni przedsiębiorcy obcokrajowiec z firmą zarejestrowaną w Polsce skorzysta z pomocy finansowanej przez państwo. Przykładowo gdy zatrudni bezrobotnego, dostanie refundację wyposażenia dla niego nowego stanowiska pracy bądź składek ZUS. To są jednak sprawy wtórne. Eksperci zastanawiają się, w jakiej gminie w Polsce cudzoziemiec ma zarejestrować firmę, gdy sam jest zameldowany za granicą. Podkreślają też, że obcokrajowiec będzie musiał zawiesić działalność w Polsce, gdy skończy mu się ważność wizy. Wyjątek, gdy ma zezwolenie na zamieszkanie. Zadaliśmy już Ministerstwu Gospodarki pytania w tej sprawie. Opublikujemy je w następnych numerach DOBREJ FIRMY.
Przypominamy, że działalność gospodarczą na takich samych zasadach jak przedsiębiorcy polscy mogą podejmować i wykonywać:
- osoby zagraniczne z państw członkowskich UE i państw należących do układu EFTA, strony umowy o EOG (Norwegia, Liechtenstein, Islandia),
- obywatele innych państw, którzy otrzymali zezwolenie na osiedlenie się na terytorium naszego kraju, zgodę na pobyt tolerowany, status uchodźcy nadany w Polsce.
Kartę Polaka wydaje konsul polski właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby ubiegającej się o ten dokument. Jest to decyzja administracyjna.
Aby dostać KP, trzeba złożyć pisemny wniosek, za który konsulat nie pobiera żadnych opłat. Wnioskodawca dołącza do niego m.in. polskie i zagraniczne dokumenty tożsamości, akty stanu cywilnego lub ich odpisy, świadectwa szkolne, metryki chrztu, dokumenty potwierdzające deportację, zawierające wpis informujący o polskim pochodzeniu.
Choć do cudzoziemców spoza UE i EOG podejmujących pracę w Polsce (na podstawie zezwolenia lub bez tego dokumentu) stosuje się kodeks pracy, to niektóre ich prawa wynikające ze stosunku pracy są ograniczone. Przykładowo:
- Ukraińca z Kartą Polaka nie zatrudni firma zajmująca się ochroną mienia lub osób, bo licencjonowanym ochroniarzem może być tylko obywatel polski albo UE bądź EOG;
- lat przepracowanych na Ukrainie nie zalicza się do stażu pracy w Polsce i odwrotnie. Okres przepracowany w Polsce nie będzie brany pod uwagę w kraju macierzystym. Polska i kraje spoza UE nie mają wspólnych zasad koordynacji zabezpieczenia społecznego. Może zdarzyć się tak, że po latach przepracowanych w Polsce obywatel ze wschodu nie dostanie emerytury w swoim kraju;
- podejmując pracę w Polsce, obcokrajowiec spoza UE będzie od początku pracował na niektóre przywileje wynikające z kodeksu pracy. Staż pracy wypracowany w jego macierzystym kraju nie liczy się do uprawnień urlopowych czy praw z tytułu nagrody jubileuszowej. W niektórych firmach wysokość wynagrodzeń zależy od lat pracy. Przyjęty u nas cudzoziemiec dostanie dużo mniej niż rdzenny kolega po fachu. Według ekspertów może to prowadzić do dyskryminacji w zatrudnieniu;
- problemem mogą być również kwalifikacje obcokrajowca. Przykładowo inżynier budowlany z Kazachstanu, który chce u nas podjąć pracę na podstawie KP, nie zawsze dostanie etat inżyniera. Tu barierą będą raczej różnice w standardach wykształcenia, a nie ograniczenia wynikające z przepisów.
Nie musimy się też starać o akceptację wojewody na przyjęcie na okres nie dłuższy niż sześć miesięcy w ciągu roku niektórych obywateli byłych państw ZSRR
Zatrudnia się ich od 1 lutego na podstawie wizy z prawem do pracy, ale nie dłużej niż przez sześć miesięcy w ciągu 12 kolejnych. Wynika tak z rozporządzenia w sprawie wykonywania pracy przez cudzoziemców bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę. Jeżeli zatem taka osoba podjęła pracę bez zezwolenia 1 marca br., będzie ją świadczyła do końca sierpnia. W trakcie tego okresu mogą być przerwy. Później musi wyjechać z Polski albo pracować nadal na podstawie zezwolenia. Bez niego podejmie ponownie pracę u naszego pracodawcy dopiero w marcu 2009 r.
Szef nie przyjmie obcokrajowca dopóty, dopóki w powiatowym urzędzie pracy nie potwierdzi takiego zamiaru odpowiednim oświadczeniem. Dokument ten składa też w konsulacie, bo bez tego konsul nie wystawi cudzoziemcowi wizy. W oświadczeniu trzeba podać dane identyfikujące pracodawcę i obcokrajowca oraz wskazać miejsce i okres jego zatrudnienia. Przywilej wykonywania pracy przez sześć miesięcy bez zezwolenia obwiązuje do końca 2009 r.
– Czy konsul wyda wizę z prawem do pracy w okresie, gdy cudzoziemiec przebywa w Polsce na podstawie wizy turystycznej? – pyta czytelnik DF. Nie. Na ten sam okres konsul nie może wydać dwóch odrębnych wiz bez względu na przyświecający im cel. Zatem zatrudnienie tylko na podstawie wizy z prawem do pracy będzie dopuszczalne, gdy minie ważność wizy turystycznej i pod warunkiem, że cudzoziemiec wróci do rodzimego kraju. Chcąc tego uniknąć, można wystąpić z wnioskiem o wydanie zezwolenia na pracę i o zezwolenie na pobyt czasowy. Pracownikowi będzie wolno podjąć pracę w Polsce bez konieczności powrotu do swojego kraju. Jednak wniosek o pobyt czasowy nie może być złożony później niż na 45 dni przed tym, gdy wiza turystyczna utraci ważność.
O tym, w jaki sposób cudzoziemiec rozlicza podatek od polskich zarobków, decyduje jego miejsce zamieszkania, czyli miejsce, w którym przebywa z zamiarem stałego pobytu. Chodzi o to, gdzie znajduje się tzw. centrum jego życiowych interesów. Jeżeli jest w Polsce, to tu płaci podatki od swoich wszystkich dochodów. Jeżeli jest rezydentem innego państwa, w Polsce płaci podatek tylko od dochodów uzyskanych na miejscu.
Sposób opodatkowania zależy od charakteru wykonywanych czynności. Jeżeli ma umowę o pracę, rozlicza się według skali podatkowej. Pracodawca pobiera od jego wynagrodzenia zaliczkę i wpłaca ją do urzędu. Natomiast przychody z umowy-zlecenia, o dzieło, kontraktu menedżerskiego są opodatkowane 20-proc.ryczałtem. Przekazuje go do urzędu płatnik. Jeżeli cudzoziemiec przedstawi certyfikat rezydencji ze swojego kraju, można zastosować stawkę wynikającą z umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania (bądź w ogóle nie pobierać podatku).
wp
Zgodnie z art. 87 ust. 1 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy zezwolenia na pracę nie muszą mieć m.in.
- obywatele państw UE, innych państw EOG, Szwajcarii i członkowie ich rodzin,
- osoby posiadające zezwolenie na osiedlenie się,
- osoby posiadające zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnoty Europejskiej w Polsce,
- osoby posiadające status rezydenta długoterminowego WE w innym państwie UE, które uzyskują zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony w związku m.in. z zamiarem podjęcia działalności gospodarczej (art. 53 ust. 1 pkt 13 ustawy o cudzoziemcach),
- uchodźcy, osoby korzystające z ochrony czasowej lub mające zgodę na pobyt tolerowany,
- osoby zwolnione na podstawie odrębnych przepisów (przede wszystkim rozporządzenia MPiPS z 30 sierpnia 2006 r. w sprawie wykonywania pracy przez cudzoziemców bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę),
- naukowcy – osoby mające odpowiedni tytuł pobytowy (zgodnie z art. 53 ust. 1 pkt 17 – 18 ustawy o cudzoziemcach).
Kwestie zatrudnienia obywateli innych państw regulują:
- ustawa z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (DzU nr 99, poz. 1001 ze zm.), w szczególności art. 2 i 87 – 90,
- ustawa z 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach (DzU z 2006 r. nr 234, poz. 1694 ze zm.), w szczególności art. 25 – 32,
- rozporządzenia ministra pracy i polityki społecznej:
