Wydatek ten wynosi co do zasady 1100 kcal dla kobiet i 2000 kcal dla mężczyzn, gdy ich praca wymaga wysiłku fizycznego. Jeśli praca podczas zmiany roboczej wymaga takiego wydatku energetycznego, to pracownikom trzeba zapewnić posiłek profilaktyczny. W okresie zimowym – trwającym od 1 listopada do 31 marca – te normy są jednak niższe dla osób pracujących na zewnątrz. Dla kobiet limit, po osiągnięciu którego przysługuje prawo do posiłków, ustala się według wydatku energetycznego w wysokości 1000 kcal na zmianę roboczą, a dla mężczyzn – 1500 kcal.

Czytaj także: Okres zimowy - obowiązki pracodawcy wobec pracowników

Wykaz stanowisk

Obowiązek zapewnienia posiłków profilaktycznych dotyczy stanowisk pracy, które pracodawca objął listą uzgodnioną w porozumieniu ze związkami zawodowymi lub po uzyskaniu opinii przedstawicieli pracowników. Takie informacje powinien zawierać regulamin pracy.

Jeśli dane stanowisko znalazło się w takim wykazie, trzeba sprawdzić, czy spełnia ono kryteria wydatku energetycznego. Gdy praca na zewnątrz nie przekracza wskazanych limitów, firma nie musi zapewniać posiłków pracownikom, nawet jeśli są zatrudnieni na stanowiskach wymienionych w wykazie. Jeśli jednak praca wymaga tak dużego wysiłku, to ciepły obiad jest niezbędny codziennie – nawet gdy temperatury na zewnątrz są wiosenne.

Pracodawca może wywiązać się z tego obowiązku, zapewniając zatrudnionym:

- jedno danie gorące podczas zmiany roboczej,

- korzystanie w czasie pracy z takich posiłków w punktach gastronomicznych lub przyrządzenie posiłków we własnym zakresie z dostarczonych produktów – gdy pracodawca nie ma możliwości wydawania posiłków ze względu na rodzaj wykonywanej przez pracownika pracy lub ze względów organizacyjnych.

Taki posiłek powinien zawierać ok. 50 – 55 proc. węglowodanów, 30 – 35 proc. tłuszczów, a resztę mają stanowić białka. Wartość kaloryczna posiłku nie powinna być niższa niż 1000 kcal.

Napoje przez cały rok

W przypadku napojów znaczenie ma nie tyle pora roku, co warunki wykonywania pracy. Napoje – w odpowiedniej ilości i temperaturze – trzeba wydawać pracownikom m.in. wtedy, gdy:

- temperatura otoczenia na otwartej przestrzeni jest niższa niż 10o C,

- prace związane z wysiłkiem fizycznym powodują w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal u mężczyzn i 1000 kcal u kobiet.

Rodzaj i temperaturę napojów trzeba dostosować do warunków wykonywania pracy. Pracownicy muszą mieć do nich dostęp przez całą zmianę roboczą.

Baza i rękawice

Osobom pracującym na powietrzu pracodawca musi udostępnić pomieszczenie, w którym będą mogły się ogrzać, skryć przed opadami, zmienić odzież, a także przygotować i spożyć ciepły posiłek. W takim pomieszczeniu temperatura nie może być niższa niż 16o C. Na każdego zatrudnionego trzeba przewidzieć co najmniej 0,1 m2 powierzchni. Łącznie zaś takie pomieszczenie musi mieć nie mniej niż 8 m2.

Jeżeli ze względu na rodzaje prac wykonywanych na otwartej przestrzeni w okresie zimowym pracodawca nie może zapewnić takich pomieszczeń, musi zorganizować pracownikom – w pobliżu miejsca ich pracy – odpowiednio urządzone źródła ciepła, zachowując przy tym wymagania ochrony przeciwpożarowej.

Pracujących w niskich temperaturach trzeba ponadto wyposażyć w odzież chroniącą przed mrozem, w tym w:

- nakrycia głowy,

- odzież ochraniającą kończyny górne i dolne,

- odzież termiczną.

Bez zamiany na pieniądze

Przepisy wykluczają wypłatę ekwiwalentu pieniężnego za gorące dania, które pracodawca ma obowiązek zapewnić załodze pracującej na otwartej przestrzeni. Z art. 232 k.p. wyraźnie wynika, że zatrudnionym w warunkach szczególnie uciążliwych firma musi nieodpłatnie zapewnić odpowiednie posiłki i napoje, jeżeli jest to niezbędne ze względów profilaktycznych. Ten obowiązek uznaje się za spełniony tylko wtedy, gdy pracodawca:

- wydaje pracownikom posiłki / napoje w naturze,

- zapewnia podwładnym możliwość skorzystania z posiłków w punktach gastronomicznych (np. stołówce, restauracji, itp.),

- wydaje zatrudnionym produkty niezbędne do przygotowania posiłków we własnym zakresie.

Pracodawca nie może wykonywać tego obowiązku poprzez wypłatę kwoty stanowiącej równowartość należności za posiłki i napoje. Rozporządzenie w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów wprost wyklucza taką możliwość w § 8.

Co do zasady posiłki profilaktyczne są zwolnione ze składek i opodatkowania. Jeśli jednak pracodawca płaci – wbrew przepisom – ekwiwalent z tego tytułu, nie wykonuje swojego obowiązku wynikającego z rozporządzenia. Nie można uznać, że te pieniądze zostały wypłacone jako świadczenie przysługujące na podstawie przepisów bhp. W konsekwencji tę wartość trzeba wliczyć do podstawy składek i opodatkowania. Nie ma znaczenia, że do zamiany posiłków w naturze na ekwiwalent doszło za zgodą czy porozumieniem się z pracownikiem. ©?

Odmowa pracy i grzywna

Jeżeli pracodawca nie zapewnia załodze odpowiednich warunków BHP i naraża ich zdrowie lub życie, pracownicy nie tylko mogą, ale wręcz powinni, odmówić wykonywania zadań służbowych. Zachowują przy tym prawo do wynagrodzenia (art. 210 § 1 k.p.). Jeśli uchybienia i zaniedbania w tym zakresie wykaże kontrola, inspektor może wydać nakaz wstrzymania pracy na stanowisku, gdzie jest zbyt zimno, by pracować. Zazwyczaj wiąże się to również z nałożeniem kary grzywny od 1 tys. do 2 tys. zł, a w razie recydywy – do 5 tys. zł.

Dodatkowe obostrzenia na budowie

Zima nie sprzyja prowadzeniu robót budowlanych. Wichury, silne wiatry, opady śniegu i niskie temperatury stanowią dodatkowe zagrożenie. Państwowa Inspekcja Pracy wskazuje, że montaż, eksploatacja i demontaż rusztowań, ruchomych podestów roboczych są zabronione podczas gęstej mgły, opadów deszczu, śniegu, gołoledzi oraz w czasie burzy lub przy wietrze o prędkości powyżej 10 m/s. Ponadto, zabronione jest prowadzenie robót rozbiórkowych, jeżeli zachodzi możliwość przewrócenia części konstrukcji obiektu przez wiatr. Gdy prędkość wiatru przekracza 10 metrów na sekundę, roboty należy wstrzymać. Rusztowania, ruchome podesty robocze, żurawie budowlane i stanowiska pracy należy każdorazowo sprawdzać po silnym wietrze czy opadach atmosferycznych.

podstawa prawna: art. 232 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy tekst jedn. DzU z 2018 r. poz. 917 ze zm.

podstawa prawna: rozporządzenie Rady Ministrów z 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów DzU nr 60, poz. 279

podstawa prawna: rozporządzenie MPiPS z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy tekst jedn. DzU z 2003 r. nr 169, poz. 1650