Zniszczoną dokumentację zastąpi opinia biegłego

Tak uznał Wojewódzki Sąd Administracyjny w Rzeszowie w wyroku z 2 lutego 2017 r. (I SA/Rz 1016/16).

Stan faktyczny

Podatnik od kilkunastu lat prowadzi działalność gospodarczą w formie spółki cywilnej. Początkowo jego firma zajmowała się transportem oraz konserwacją i naprawą pojazdów. W październiku 2005 r. postanowił, że działalność zostanie poszerzona o handel hurtowy materiałami budowlanymi, które były składowane na placu (bez magazynu). Niecały rok później podatnik wraz ze wspólnikiem rozpoczął budowę budynku handlowego w celu rozwoju działalności. Zasadnicze wydatki na budowę zostały poniesione w latach 2007–2010. W czerwcu 2009 r., a potem w maju 2010 r. miasto przedsiębiorcy nawiedziła duża powódź. W jej wyniku podatnik utracił całą dokumentację finansowo-księgową, co było za każdym razem (dwukrotnie) zgłaszane do urzędu skarbowego. Dlatego, w ocenie podatnika, ustalenie wartości budynku jest możliwe poprzez powołanie biegłego rzeczoznawcy z zakresu budownictwa, zwłaszcza, że posiada dokumentację związaną z odbiorem budynku i przekazaniem go do użytkowania. Uważał więc, że wycena biegłego pozwala wprowadzić budynek do ewidencji środków trwałych, amortyzować i ujmować w kosztach prowadzonej działalności.

Fiskus nie potwierdził jednak takiego rozwiązania. Zgodził się, że istnieje możliwość ustalenia kosztu wytworzenia środka trwałego w drodze wyceny biegłego. Jednak jest to sytuacja szczególna, wyjątek od obowiązującej zasady ustalania wartości środka trwałego według kosztów wytworzenia. Zdaniem urzędników, niemożność ustalenia kosztu wytworzenia środka trwałego zgodnie z zasadą ogólną musi być spowodowana szczególnymi, wyjątkowymi okolicznościami. Powinna przy tym mieć charakter obiektywny, a więc dotyczyć np. takiej sytuacji, gdy podatnik nie posiada – ze względu na to że nie musiał ich gromadzić - stosownych dokumentów stwierdzających poniesienie przez niego wydatków na wytworzenie środka trwałego. Zdaniem fiskusa, w przypadku zniszczenia dokumentacji podatnik powinien podjąć działania zmierzające do jej odtworzenia, a nie zlecać sporządzenie opinii biegłemu, gdyż takim dowodem nie można zastąpić rachunków i faktur dokumentujących poniesione wydatki na wytworzenie środka trwałego.

Przedsiębiorca nie dawał za wygraną. W skardze do sądu administracyjnego wskazywał na rozmiar powodzi i jej skutków, a także koniczność utylizacji zalanych przedmiotów ze względów epidemiologicznych. Podkreślił, że rozmiary klęski żywiołowej miały charakter niemożliwy do przewidzenia. Skarżący nie kwestionował przeznaczenia budynku na cele handlowe czy obowiązku gromadzenia dowodów płatności. Uważał jednak, że organ pomylił brak chęci odtworzenia dokumentacji z oczywistą niemożnością przeprowadzenia pewnych czynności.

Rozstrzygnięcie

Sąd w Rzeszowie uwzględnił skargę przedsiębiorcy, ale nie z powodu kwestii związanych z powodzią. Sąd zauważył, że dodatkowe okoliczności podnoszone przez skarżącego odnośnie do nagłego charakteru, rozmiaru i skutków powodzi, nie zostały zawarte we wniosku o wydanie interpretacji. W konsekwencji, fiskus nie mógł się do nich odnieść.

WSA przypomniał, że zgodnie z art. 22g ust. 1 pkt 2 ustawy o PIT, za wartość początkową środków trwałych uważa się w razie wytworzenia we własnym zakresie – koszt wytworzenia. W myśl art. 22g ust. 9 ustawy o PIT, jeżeli podatnik nie może ustalić kosztu wytworzenia, to wartość początkową środków trwałych ustala się z uwzględnieniem cen rynkowych, przez biegłego, powołanego przez podatnika. Ustawodawca użył w tym przepisie zwrotu „jeżeli podatnik nie może ustalić kosztu wytworzenia". Użycie tej formuły – w ocenie sądu – obejmuje również takie stany faktyczne, gdy z przyczyn niezawinionych przez podatnika i od niego niezależnych, w szczególności w sytuacji siły wyższej, nie może on ustalić kosztu wytworzenia środka trwałego według normy podstawowej. Sąd co prawda podzielił stanowisko fiskusa, że muszą to być okoliczności wyjątkowe, obiektywnie szczególne. Taką sytuacją może być jednak np. wystąpienie niespodziewanej, wyjątkowo dynamicznej i intensywnej siły przyrody, niezależnej od podatnika i przez niego niezawinionej, powodującej utratę gromadzonych dokumentów, przy jednoczesnym braku możliwości odtworzenia tych dokumentów lub uzyskania ich duplikatów.

WSA tłumaczył, że uznanie danego zjawiska przyrodniczego i jego skutków za sytuację objętą dyspozycją art. 22g ust. 9 ustawy o PIT będzie wymagało przeprowadzenia oceny określonych okoliczności. I choć sam nie może jej zrobić za organ, to jednak podkreślił, że nagłe, nieprzewidywane zjawiska przyrodniczo-atmosferyczne, przy wykluczeniu zawinienia podatnika, mogą być objęte dyspozycją spornego przepisu.

masz pytanie, wyślij e-mail do autorki: a.tarka@rp.pl

Komentarz eksperta

Marcin Bazylczuk, radca prawny, doradca podatkowy, wspólnik w kancelarii BZK Legal & Tax s.c.

Środki trwałe oraz wartości niematerialne i prawne (wnip) wykorzystywane przez podatników do działalności gospodarczej zużywają się fizycznie oraz ekonomicznie. Amortyzacja podatkowa jest rozłożeniem w czasie kosztów związanych z wprowadzeniem do przedsiębiorstwa podatnika określonych składników majątkowych. Klasyfikując składniki majątkowe do środków trwałych lub wartości niematerialnych i prawnych (wnip), podatnik powinien w pierwszej kolejności ustalić ich wartość początkową. Zasadniczo za wartość początkową środków trwałych lub wnip nabytych w drodze zakupu uważa się cenę nabycia. Jest to wykazana na dokumencie sprzedaży kwota należna zbywcy, powiększona o koszty związane z transakcją zakupu, które zostały naliczone do dnia przekazania środka trwałego lub wnip do używania. Kwoty te powinny być ujmowane w wartości netto, tj. pomniejszone o wartość VAT, jeżeli podatnikowi przysługiwało prawo do obniżenia wartości podatku należnego o podatek naliczony albo zwrot różnicy podatku. Natomiast w przypadku wytworzenia środków trwałych przez podatnika, wartością początkową jest ich koszt wytworzenia (tj. koszty rzeczowych składników majątku i wykorzystywanych usług obcych zużytych do wytworzenia).

Gdy podatnik nie jest w stanie ustalić ceny nabycia środków trwałych, a nabycie ich nastąpiło przed dniem założenia ewidencji lub sporządzenia wykazu składników majątku firmy, wartość początkowa tych środków powinna być ustalona przez podatnika, z uwzględnieniem cen rynkowych. Jeżeli podatnik nie może ustalić kosztu wytworzenia środków trwałych, to wartość początkową ustala się w wysokości określonej przez biegłego powołanego przez podatnika, z uwzględnieniem cen rynkowych. Oznacza to, że ustalenie wartości początkowej środków trwałych z wyceny jest dopuszczalne tylko w przypadku, gdy nie można ustalić ich ceny nabycia lub wytworzenia.