W realiach kryzysu gospodarczego często w biznesie dochodzi do balansowania na granicy prawa, byle tylko uratować wyniki ekonomiczne przedsiębiorstwa. Niestety, w tym procederze „poprawiania" finansów uczestniczą także księgowi. Stają oni w obliczu poważnych dylematów etycznych: uczestniczyć w fałszowaniu finansowej rzeczywistości czy stracić klienta.

Problemy te skłoniły do działań Stowarzyszenie Księgowych w Polsce (SKwP), organizację zrzeszającą księgowych i dbającą o ich profesjonalizm zawodowy. W 2007 roku uchwaliło ono Kodeks Zawodowej Etyki w Rachunkowości (dalej: kodeks etyki) wychodząc naprzeciw dylematom etycznym, przed którymi stają obecnie księgowi. Wszystkie organy władz Stowarzyszenia są zobowiązane do upowszechniania zawartych w nim zasad, a wszyscy członkowie organizacji – do ich przestrzegania.

Dla kogo te zasady

Kodeks adresowany jest do wszystkich osób zajmujących się rachunkowością. Nie tylko do księgowych, ale także np. do informatyków administrujących bazy księgowe. Powinni go przestrzegać wszyscy, którzy zdecydowali się związać swoją przyszłość z szeroko rozumianą rachunkowością.

Osoba zajmująca się rachunkowością to nie tylko ktoś wykonujący czynności księgowe, czynności wspomagające zarządzanie, rozliczenia podatkowe i inne rozliczenia publicznoprawne w jednostce. To także każda inna osoba powiązana z rachunkowością poprzez naukę, dydaktykę lub inne formy działalności zawodowej. Zatem to nie tylko księgowy. Wszystkie osoby zatrudnione w służbach finansowo-księgowych mogą przyjąć kodeks do stosowania.

SKwP nie implementowało bezpośrednio kodeksu Międzynarodowej Federacji Księgowych (IFAC), ale stworzyło swój własny zestaw norm. Bazuje on na ramowych rozwiązaniach Kodeksu IFAC, ale dostosowany jest do polskich warunków i oczekiwań. Ma on rekomendację Krajowej Rady Biegłych Rewidentów oraz Komitetu Standardów Rachunkowości. Swoje uznanie wyraziło też Ministerstwo Finansów, wprowadzając zagadnienia etyki do egzaminu na usługowe prowadzenie ksiąg rachunkowych.

Kodeks, opracowany przez Stowarzyszenie, został uznany przez przedstawicieli EFAA za oryginalny przykład oddolnej regulacji zagadnień etycznych przez organizację księgową. Organizacja zabiega o sygnowanie tego aktu przez jak największą liczbę podmiotów zbiorowych i osób indywidualnych. W pośredniczeniu ze światem biznesu pomaga, działająca przy SKwP Rada Pracodawców.

Kodeks to nie wszystko. Stowarzyszenie wprowadziło moduły etyki w rachunkowości do programów szkoleniowych SKwP, jak również na wszystkich poziomach certyfikacji zawodu księgowego.

Nie tylko Zarząd Główny, ale także oddziały regionalne SKwP (jest ich 26) promują kodeks etyki w każdy możliwy sposób. Jednym z przejawów tej promocji była zorganizowana 30 października 2012 r. w Poznaniu konferencja pod hasłem „Nadużycia gospodarcze z punktu widzenia służb finansowo-księgowych", zorganizowana przez Oddział Wielkopolski SKwP.

Stowarzyszenie wyraziło stanowczy sprzeciw przeciwko nakłanianiu księgowych przez kierownictwo i zarządy do zachowań nieetycznych, skutkujących często nadużyciami gospodarczymi. Jacek Kmieć, członek Komisji Etyki wskazał na to, że pomimo ucieczki od wartości na rzecz korzyści ekonomicznych, organizacja obserwuje pozytywny zwrot ku wartościom zawodowym.

Czym jest niezależność zawodowa

Kodeks podkreśla niezależność zawodową osoby zajmującej się rachunkowością. Niezależność ta oznacza konieczność wyrażania niezależnej opinii w sprawach wymagających rozstrzygnięć przy udziale tej osoby.

Ponadto kodeks formułuje następujące zasady etyki:

- kompetencji zawodowych,

- wysokiej jakości pracy,

- odpowiedzialności za przygotowane i prezentowane informacje z zakresu rachunkowości,

- właściwego postępowania w relacjach z osobami, jednostkami i instytucjami powiązanymi z nią zawodowo,

- właściwego postępowania w przypadku sporu i sprzeczności interesu,

- właściwego postępowania w szczególnych sytuacjach jednostki prowadzącej działalność,

- zachowania tajemnicy zawodowej,

- właściwego oferowania usług z dziedziny rachunkowości.

Warto zwrócić uwagę na zasadę właściwego postępowania w przypadku sporu i sprzeczności interesu. To właśnie ta zasada wskazuje na konieczność nieulegania presji ze strony kierownictwa i zarządów.

Stowarzyszenie nie poprzestało na określeniu tych zasad. Działa w kierunku ułatwienia stosowania ich w życiu zawodowym osób zajmujących się rachunkowością. Temu służyć ma m.in. Bank Dylematów Etycznych.

Zawiera on opis sytuacji, z jakimi mogą zetknąć się księgowi, stając przed koniecznością dokonania wyboru i podjęcia decyzji. Opisuje m.in. przypadki: kwestii wiarygodnego informowania interesariuszy, zaniżania zobowiązań i kosztów ubezpieczeniowych, braków w dokumentacji księgowej oraz sprawozdaniach finansowych, sztucznego pogarszania wizerunku firmy.

W banku znalazł się też ciekawy przypadek użyczania tytułu zezwalającego na prowadzenie ksiąg rachunkowych lub tytułu biegłego rewidenta innym osobom fizycznym i prawnym. Jak się okazuje i takie sytuacje mają miejsce i są możliwe do wykreowania przez „przebiegłych przedsiębiorców".

Egzekwowanie stosowania

Wszelkie sprawy związane z naruszeniem przez sygnatariuszy postanowień kodeksu rozstrzygane są przez Komisję Etyki działającą przy SKwP. Zgodnie z brzmieniem jednego z zapisów kodeksowych. każdy może zgłosić do Komisji naruszenie przez Sygnatariusza postanowień Kodeksu.

W przypadku stwierdzenia takiego naruszenia, Komisja może m.in. napiętnować występowanie naruszeń zasad, dokonać skreślenia z listy Sygnatariuszy oraz żądać od Sygnatariusza usunięcia skutków naruszenia zasad Kodeksu. Gdy przypadek dotyczy członka SKwP, Komisja Etyki powiadamia władze Stowarzyszenia.

Istotne jest, aby zasady zawarte w kodeksie zawodowej etyki w rachunkowości nie były martwym zapisem, ale znajdowały żywy oddźwięk w życiu biznesowym. A to już zależy w dużej mierze nie tylko od organizacji, która stara się za wszelką cenę promować działania etyczne, ale od samych uczestników rynku i chęci z ich strony do obserwowania dobrych praktyk w biznesie, analizowania ich i przyjmowania jak własnych.

Certyfikat poświadczający, że przedsiębiorca przyjął kodeks etyki powinien być m.in. świadectwem transparentności w rachunkowości, a zatem wiarygodności danych sprawozdawczych przez niego prezentowanych.

Sygnatariusze kodeksu

Kodeks etyki zawodowej w rachunkowości opracowany i przyjęty przez Komisję Etyki Stowarzyszenia Księgowych w Polsce w 2007 r. ma już 1567 Sygnatariuszy zbiorowych i 177 Sygnatariuszy indywidualnych, niebędących członkami SKwP, przyjmujących do stosowania kodeks dobrowolnie oraz ponad 25.000 sygnatariuszy, członków SKwP (stan na 22 października 2012 r.).

Około 1000 jednostek organizacyjnych Ministerstwa Sprawiedliwości (prokuratury, sądownictwa, służby więziennej) zostało sygnatariuszami kodeksu.