Przeanalizujmy więc teraz, na jakie sprawy szczególnie zwrócić uwagę, by obraz pasywów przedstawiony w bilansie był prawidłowy.

[srodtytul]Faktury na przełomie roku[/srodtytul]

W przypadku typowych operacji gospodarczych (sprzedaż produktów, towarów, usług) zobowiązanie powstaje z chwilą wykonania usługi bądź z chwilą wydania towaru przez kontrahenta.

Na przełomie roku należy zwrócić uwagę, czy wpływające w styczniu dokumenty nie dotyczą transakcji przeprowadzonych jeszcze w starym roku obrotowym. Faktury, które wystawiono w styczniu, a które dokumentują grudniowe transakcje, muszą być ujęte w księgach grudnia, powodując tym samym zarachowanie zobowiązania. Nieujęcie takich faktur prowadzi nie tylko do niekompletnego ujęcia zobowiązań, ale również może być przyczyną zawyżenia wyniku finansowego (wskutek nieujęcia kosztu wykonanej usługi, która wiąże się z przychodami zamykanego okresu). Należy też sprawdzić, czy w ostatnich miesiącach zamykanego roku nie powstały zobowiązania, które z jakichś przyczyn nie zostały potwierdzone fakturą dostawcy bądź innym dokumentem zewnętrznym.

[srodtytul]Rezerwy[/srodtytul]

Odrębną kategorią zobowiązań są rezerwy na zobowiązania. Rezerwy te ustawa o rachunkowości definiuje jako zobowiązania, których termin wymagalności lub kwota nie są pewne. Zgodnie z art. 35d ust. 1 [link=http://aktyprawne.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=166037]ustawy o rachunkowości[/link] tworzy się je na:

1. pewne lub o dużym stopniu prawdopodobieństwa przyszłe zobowiązania, których kwotę można w sposób wiarygodny oszacować, a w szczególności na straty z transakcji gospodarczych w toku, w tym z tytułu udzielonych gwarancji, poręczeń, operacji kredytowych, skutków toczącego się postępowania sądowego,

2. przyszłe zobowiązania spowodowane restrukturyzacją, jeżeli na podstawie odrębnych przepisów jednostka jest zobowiązana do jej przeprowadzenia lub zawarto w tej sprawie wiążące umowy, a plany restrukturyzacji pozwalają w sposób wiarygodny oszacować wartość tych przyszłych zobowiązań.

Typową i najczęściej występującą przyczyną konieczności zarachowania rezerwy jest prawdopodobieństwo zapadnięcia niekorzystnego orzeczenia w toczącym się przeciwko firmie postępowaniu sądowym bądź administracyjnym. W celu wywiązania się z obowiązku utworzenia takich rezerw należy przeanalizować wszystkie toczące się przeciwko firmie sprawy sądowe oraz postępowania administracyjne i wspólnie z osobą zajmującą się tymi zagadnieniami (np. zatrudnianym radcą prawnym) ustalić stopień prawdopodobieństwa wystąpienia przyszłego zobowiązania oraz oszacować jego kwotę.

Często spotykaną nieprawidłowością jest nieujęcie rezerwy na zobowiązania z tytułu udzielonych poręczeń w okolicznościach wskazujących na niewywiązywanie się dłużnika z obowiązku spłaty poręczonego mu długu.

Obserwowane spowolnienie gospodarcze to czas, w którym firmy podejmują różne działania o charakterze restrukturyzacyjnym. Niestety, często dotyczą one też redukcji personelu, w tym w ramach zwolnień grupowych. Właśnie drugi z wyżej wymienionych sposobów wiąże się z tego rodzaju sytuacjami. Otóż [b]jeśli decyzje o redukcji zatrudnienia zostały podjęte jeszcze w 2008 r. i nastąpiło wypowiedzenie umów, to na koszty związane z wypłatą odpraw zwalnianym pracownikom należy utworzyć rezerwę[/b]. Rezerwy tego rodzaju tworzy się też na koszty techniczne, np. zamknięcia zakładu, jeśli taka decyzja została podjęta przez właściwe organy firmy, a koszty restrukturyzacji można wiarygodnie oszacować.

[srodtytul]Zobowiązania warunkowe[/srodtytul]

Występuje jeszcze jedna grupa zobowiązań, są nimi zobowiązania warunkowe, przez które ustawa o rachunkowości każe rozumieć obowiązek wykonania świadczeń, których powstanie jest uzależnione od zaistnienia określonych zdarzeń. Zobowiązania warunkowe mają charakter pozabilansowy, jednak muszą być one wykazane w informacji dodatkowej. Warto tutaj wspomnieć, że jeśli przekształcenie się w przyszłości zobowiązania warunkowego w zobowiązanie bezwarunkowe jest prawdopodobne, wówczas należy utworzyć rezerwę na takie zobowiązanie i ująć ją w pasywach.

[srodtytul]Jak wyceniamy[/srodtytul]

Rzetelność bilansowej prezentacji zobowiązań to nie tylko ich kompletność, ale również prawidłowa wycena. Zobowiązania pieniężne powinny być na dzień bilansowy wycenione w kwocie wymagającej zapłaty. Oznacza to m.in., że ustalając ich wartość, należy w szczególności przypisać do nich należne wierzycielowi do dnia bilansowego odsetki (także te nienotyfikowane), obciążając ich wartością koszty finansowe.

Nieprawidłowość polegająca na nieprzypisaniu odsetek należnych wierzycielowi do wartości zobowiązania dotyczy często długoterminowych zobowiązań (pożyczek) zaciągniętych u właścicieli firmy (wspólników), a motywowane jest to zazwyczaj stwierdzeniem, że udziałowiec w przyszłości odstąpi od pobrania odsetek, bądź też chęcią uniknięcia rozbieżności między wynikiem brutto a podstawą opodatkowania. Jest to działanie nieprawidłowe, mogące w istotny sposób zniekształcać obraz sytuacji finansowej firmy poprzez zaniżenie kwoty zobowiązania oraz niekompletność ujęcia kosztów finansowych.

[srodtytul]Co z zaległościami[/srodtytul]

Czynnikiem ryzyka wpływającym na poprawność wyceny zobowiązań jest również występowanie zobowiązań zaległych, w tym również zaległości w regulowaniu podatków. Usiłowanie poprawiania obrazu finansów firmy przez odstąpienie od naliczenia odsetek należnych wierzycielom jest – podobnie zresztą jak każde inne świadome zniekształcanie obrazu finansów jednostki – niedopuszczalne.

[srodtytul]Prezentacja w bilansie[/srodtytul]

Na koniec pozostała jeszcze kwestia prezentacji zobowiązań w pasywach bilansu. Otóż konieczny jest prawidłowy podział zobowiązań na długo- i krótkoterminowe. Przypomnijmy, że zobowiązania krótkoterminowe obejmują ogół zobowiązań z tytułu dostaw i usług, a także całość lub tę część pozostałych zobowiązań, które stają się wymagalne w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego. Zobowiązania o charakterze krótkoterminowym nie mogą być prezentowane jako długoterminowe, zniekształci to bowiem nie tylko obraz pasywów, ale też wiele wskaźników finansowych, np. wskaźniki płynności, wskaźnik złotej zasady bilansowej.

[i]Autor jest biegłym rewidentem[/i]