Kobieta urodzona 1 maja 1959 r. złożyła 29 kwietnia 2014 r. wniosek o przyznanie wcześniejszej emerytury z racji pracy w warunkach szczególnych. 15 maja 2014 r. ZUS wydał decyzję ?o przyznaniu emerytury. Ponieważ jednak zainteresowana nadal pracowała, ZUS zawiesił jej wypłatę. Kobieta rozwiązała angaż 31 maja i 2 czerwca złożyła wniosek o wypłatę świadczenia. Decyzją z 2 lipca 2014 r. o ustaleniu wysokości i podjęciu wypłaty emerytury ZUS ustalił ją o 130 zł niższą od tej wyliczonej 15 maja 2014 r. Skąd wynika ta różnica?
– pyta czytelnik.
Generalnie składki zewidencjonowane na indywidualnym koncie ubezpieczonego waloryzowane są co roku przy zastosowaniu rocznego wskaźnika waloryzacji. Operację tę przeprowadza się od 1 czerwca każdego roku, a podlega jej kwota składek zapisanych na koncie ubezpieczonego według stanu na 31 stycznia roku, za który przeprowadza się tę waloryzację. Metoda roczna nie uwzględnia jednak dowartościowania składek za ostatnie miesiące pracy przed przejściem na emeryturę zewidencjonowanych po ?31 stycznia. Dlatego roczną waloryzację uzupełnia ta kwartalna, za ostatnie kwartały nie stanowiące pełnego roku kalendarzowego.
Z myślą o wzroście
Metodę liczenia dodatkowej, uzupełniającej kwartalnej waloryzacji składek, określoną w art. 25a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej ustawa emerytalna), wprowadziła nowelizacja tej ustawy z 20 kwietnia 2004 r. (DzU nr 121, poz. 1264). Intencją wprowadzenia tego przepisu było podwyższenie świadczeń emerytalnych w taki sposób, aby stan konta przechodzących na świadczenie uwzględniał przyrost przypisu składek przypadający po ostatniej waloryzacji rocznej.
Roczną waloryzację składek przeprowadza się do czasu, gdy ubezpieczony zgłosi wniosek o emeryturę. Wtedy składki waloryzuje się dodatkowo kwartalnie za okres, za który nie były objęte obliczeniami rocznymi. W konsekwencji, gdy wysokość emerytury ustala się np. w kwietniu lub maju, składki zapisane na koncie ubezpieczonego po ?31 stycznia roku, za który przeprowadzono ostatnią waloryzację roczną, jak ?i składki zewidencjonowane wcześniej, poddane ostatniemu rocznemu docenieniu ?(z czerwca poprzedniego roku), są dodatkowo waloryzowane kwartalnie.
Natomiast gdy emerytura jest ustalana w czerwcu, kwota składek poddana ostatniej waloryzacji rocznej nie jest dodatkowo dowartościowana kwartalnie. Została już bowiem doceniona rocznie za poprzedni rok od 1 czerwca roku, w którym został zgłoszony wniosek o emeryturę.
Przypis składek
Formuła obliczania wskaźnika waloryzacji składek rocznej i kwartalnej oparta jest na wzroście przypisu składek na ubezpieczenie emerytalne. W pierwszym kwartale roku wzrost przypisu składek w stosunku do czwartego kwartału poprzedniego roku jest znacznie wyższy niż w pozostałych kwartałach. W 2012 r. zwyżka przypisu składek na koniec pierwszego kwartału była wyższa o 9,37 proc. od takiej zwyżki w całym 2012 r. (w latach 2009–2011 różnica ta wynosiła od 4,04 proc. do ?4,85 proc.). W konsekwencji wskaźnik waloryzacji składek za I kwartał roku jest dużo wyższy niż ten roczny. Im większa jest ta różnica, tym waloryzacja kwartalna będzie korzystniejsza od tej rocznej >patrz tabela.
Z tabeli wynika, że waloryzacja kwartalna za cztery kwartały jest znacznie wyższa od rocznej za ten sam okres. Iloczyn wskaźników waloryzacji kwartalnej za cztery kwartały nie odpowiada faktycznemu wzrostowi przypisu składek za ten okres, lecz go znacznie przekracza.
Nadwyżka wskaźnika waloryzacji kwartalnej wynika z:
- ?okresowości wypłat wynagrodzeń, w tym w szczególności w I kwartale w porównaniu do IV kwartału,
- ?zasady nieujemności konta w wyniku przeprowadzenia waloryzacji kwartalnych (wskaźnik waloryzacji nie może być mniejszy od ?100 proc.) oraz
- ?zasady wskaźnika waloryzacji co najmniej rekompensującego inflację (wskaźnik ten nie może być niższy niż wskaźnik wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych).
Co wynika z orzecznictwa
Artykuł 25a ustawy emerytalnej często analizowały sądy także pod kątem zgodności z Konstytucją RP, w tym z zasadą równości wobec prawa.
- Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z 22 sierpnia 2012 r. (III AUa 325/12) wskazał, że „art. 25 i art. 25a ustawy emerytalnej nie naruszają konstytucyjnych zasad równości wobec prawa oraz państwa prawa, albowiem jedynie różnicują sytuację prawną osób pobierających świadczenia ?z ubezpieczeń społecznych w zależności od długości opłacania składek ?na te ubezpieczenia, co jest cechą relewantną, i dopuszcza takie zróżnicowanie, przy czym nie jest to niezgodne z art. 32 Konstytucji RP".
- Sąd Apelacyjny w Łodzi w uzasadnieniu do wyroku z 13 lutego 2013 r. (IIIAUa757/12) w sprawie kapitału początkowego osób przechodzących ?na emeryturę w czerwcu danego roku podzielił pogląd SA w Krakowie. Zauważył, „że analizowane art. 25 i 25a ustawy emerytalnej nie naruszają zasady równości wobec prawa, albowiem jedynie różnicują sytuację ?ubezpieczonych w zależności od miesiąca przechodzenia na emeryturę, ?co jest cechą relewantną. W prawie zabezpieczenia emerytalnego sytuacja taka nie jest odosobniona. Dla przykładu zupełnie inna jest wysokość emerytury obliczanej z zastosowaniem kwoty bazowej dla osoby ?przechodzącej na emeryturę w lutym, a inna w marcu danego roku ?(art. 19a ustawy emerytalnej)".
STANOWISKO MINISTERSTWA PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ ZAJĘTE ?W ODPOWIEDZI NA INTERPELACJĘ POSELSKĄ W TEJ SPRAWIE
Z systemowego punktu widzenia iloczyn wskaźników kwartalnych za ostatnie kwartały poprzedzające przejście na emeryturę powinien być równy wskaźnikowi rocznemu. Jednak wyeliminowanie tych różnic spowodowałoby dalsze obniżenie wysokości emerytur według nowego, kapitałowego algorytmu. Właściwe z perspektywy poprawności systemowej byłoby przeprowadzenie działań legislacyjnych, które wyrównywałyby sposób waloryzacji składek dla świadczeń przyznawanych w uprzywilejowanych ?11 miesiącach w taki sposób, aby waloryzacja kwartalna składek nie przewyższała waloryzacji rocznej. Oznaczałoby to jednak konieczność wprowadzenia zmian ustawowych prowadzących do obniżenia wskaźników waloryzacji kwartalnej, czego efektem byłoby zmniejszenie wysokości nowo przyznanych świadczeń emerytalnych o ok. 6–7 proc., a nawet, jak w 2012 r., o blisko 11 proc.
Z punktu widzenia polityki społecznej, której nadrzędnym celem jest ochrona interesu osób znajdujących się w trudnej sytuacji bytowej i materialnej (w tym również emerytów i rencistów), dla resortu realizującego politykę zabezpieczenia społecznego nie do przyjęcia są rozwiązania, które skutkowałyby dalszym obniżaniem świadczeń emerytalnych. Należy bowiem wziąć pod uwagę fakt, że nowo przyznawane świadczenia emerytalne, wyliczane według nowego algorytmu (uwzględniającego wysokość ?zgromadzonego kapitału i przewidywanego dalszego trwania życia w wieku przejścia na emeryturę), ?są relatywnie niższe niż świadczenia przyznawane na starych zasadach (przy porównywalnym stażu ?pracy i osiąganych w trakcie aktywności zawodowej zarobkach).
Dla przykładu: we wrześniu 2013 r. wysokość emerytury przyznanej i wypłaconej według starych ?zasad wyniosła 2930,38 zł, podczas gdy emerytura przyznana i wypłacona według nowych zasad ukształtowała się na poziomie 1827,20 zł.
Mając pełną świadomość, że w nowym systemie emerytalnym złożenie wniosku o emeryturę w czerwcu może spowodować przyznanie niższego świadczenia emerytalnego, resort nie może proponować zmian, które pogarszałyby sytuację osób przechodzących na emeryturę w pozostałych 11 miesiącach. Stąd ubezpieczeni sami będą musieli podjąć decyzję, czy przejdą na emeryturę w czerwcu, czy też w innych miesiącach, otrzymując wyższe świadczenie.