Osoba współpracująca z właścicielem firmy podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu, zdrowotnemu i dobrowolnie chorobowemu. Składki na ubezpieczenia społeczne opłaca się za nią od podstawy wymiaru przypisanej do przedsiębiorcy, czyli od kwoty wynoszącej przynajmniej 60 proc. prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do określenia górnej rocznej podstawy składek emerytalnej ??i rentowych. W 2014 r. jest to przynajmniej 2247,60 zł (3746 zł x 60 proc.).

Wynika tak z art. 18 ust. 8 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU ??z 2013 r., poz. 1442 ze zm., dalej  ustawa o sus).

Również składkę zdrowotną ustalamy za współpracującego od standardowej podstawy charakterystycznej dla prowadzących działalność, tj. od kwoty przynajmniej 75 proc. przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w sektorze przedsiębiorstw w IV kwartale roku poprzedniego włącznie ??z wypłatami z zysku. Zatem ??w 2014 r. od minimum 3003,26 zł (4004,35 zł x 75 proc.), (art. 66 ust. 1 pkt c i art. 88 ust. 2 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, tekst jedn. DzU ??z 2008 r. nr 164, poz. 1027 ze zm., dalej ustawa zdrowotna).

Składki przeważnie w całości finansuje biznesmen z własnych pieniędzy, gdyż najczęściej z osobą współpracują łączy go nieformalna więź, a za swoją pomoc nie dostaje ona wynagrodzenia.

Aby posiadać status osoby współpracującej z prowadzącym pozarolniczą działalność, musi ona łącznie spełnić trzy wymogi:

Kryterium podmiotowe

Do współpracujących z prowadzącym działalność mogą należeć jego bliscy: małżonek, dzieci własne ??i drugiego małżonka, dzieci przysposobione, rodzice, macocha, ojczym i osoba przysposabiająca (art. 8 ust. 11 ustawy o sus). Ci krewni zachowują status współpracownika nawet, jeśli właściciel firmy nawiązał z nimi umowę o pracę. Pod warunkiem oczywiście, że spełniają pozostałe warunki osób współpracujących.

Pracownika, który spełnia warunki charakterystyczne dla osoby współpracującej, do celów ubezpieczeń społecznych traktujemy jak współpracującego (art. 8 ust. 2 ustawy o sus). Nie dotyczy to jedynie umów ??o pracę zawartych w celu przygotowania zawodowego.

Znacząca pomoc

Przynależność do kręgu wskazanych krewnych to za mało, aby daną osobę zakwalifikować jako osobę współpracującą z indywidualnym przedsiębiorcą. Musi ona jeszcze współpracować przy wykonywaniu pozarolniczej działalności. Przy czym współdziałanie nie może mieć charakteru jednorazowego, okazjonalnego czy sporadycznego. Musi być ono stałe.

– Współpracujący ma istotny wpływ na tę działalność. Wartość działania w ramach współpracy musi być także znacząca. Z terminem współpraca wiąże się także cecha stałości, w sensie stabilności ekonomiczno-zawodowej osoby zainteresowanej. Ważne jest istnienie pewnego związania z pracą wykonywaną w ramach współpracy przy prowadzeniu działalności gospodarczej. Zasadne jest też przyjęcie, że wykonywana przez osoby współpracujące działalność powinna charakteryzować się zorganizowaniem i pewną ciągłością – wynika z orzeczenia Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 30 września 2013 r. (III AUa 2274/13). Pomoc ta ma nasuwać przypuszczenie, że bez niej dochody ??z firmy nie osiągnęłyby takiego pułapu (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 18 grudnia 2013 r., III AUa 570/13). Chodzi nie tylko o pracę fizyczną na rzecz przedsiębiorstwa, ale także o współudział w prowadzeniu działalności m.in. ??w sferze organizacyjno-funkcjonalnej (wyrok SA w Warszawie z 30 września 2013 r.).

Reasumując, właściwości konstytutywne współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności to:

Wspólne gospodarstwo domowe

Bliski, który współdziała stale przy prowadzeniu pozarolniczej działalności, nie ma jeszcze zapewnionego statusu osoby współpracującej do celów ubezpieczeń społecznych, jeżeli nie prowadzi z przedsiębiorcą wspólnego gospodarstwa domowego.

– Jest to więź o charakterze ekonomicznym realizująca się poprzez wspólny budżet domowy oraz wspólne koszty prowadzenia jednego gospodarstwa domowego – wynika ??z wyroku SA w Katowicach ??z 30 września 2010 r. (III AUa 474/10). Sam fakt dysponowania tytułem prawnym do tego samego lokalu czy nawet fakt wspólnego czasowego lub stałego zamieszkiwania w nim obu osób nie przesądza ??o uznaniu za współpracującego – stwierdził sąd w tym orzeczeniu. Tym bardziej nie ma o tym mowy, gdy małżonkowie mają rozdzielność majątkową, dysponują i gospodarują odrębnymi dochodami, zaś centrum ich spraw życiowych jest umiejscowione ??w odrębnych lokalach.

– O prowadzeniu wspólnego gospodarstwa domowego decyduje łącznie wspólne zamieszkiwanie i zaspokajanie potrzeb. Osoby pozostające ??w tej wspólnocie mają zaspokajane potrzeby ze środków będących w dyspozycji wspólnoty (rodziny). (...) istotny jest nie tylko adres zamieszkania (zameldowania), lecz także okoliczności takie jak prowadzenie wspólnego budżetu domowego oraz współpraca w załatwianiu codziennych spraw życiowych – czytamy w interpretacji oddziału ZUS w Lublinie z 31 października 2013 r. (WPI/200000/451/??1461/2013).

Ulga tylko z własnego biznesu

Nawet jeżeli osoba współpracująca to członek rodziny przedsiębiorcy uprawnionego do opłacania składek społecznych na preferencyjnych zasadach – tj. od zadeklarowanej kwoty, nie niższej niż 30 proc. minimalnego wynagrodzenia – ta ulga nie rozciąga się na współpracującego członka rodziny. Przysługuje ona wyłącznie przedsiębiorcy – czyli osobie, która zaczęła prowadzić własną działalność, jeśli spełnia warunki określone w art. 18a ustawy ?o systemie ubezpieczeń społecznych.

Najniższą podstawę wymiaru składek za współpracującego ?– i to tylko na ubezpieczenia społeczne – można proporcjonalnie zmniejszyć jedynie w dwóch przypadkach, tj. gdy:

Nigdy nie wolno zmniejszyć podstawy składki zdrowotnej. Natomiast składkę na Fundusz Pracy nalicza się od tej samej kwoty, od której opłacane są składki społeczne.