W myśl art. 104 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. DzU z 2009 r. nr 153, poz. 1227 ze zm., dalej ustawa emerytalna) prawo do emerytury lub renty zawiesza się lub świadczenia te zmniejsza w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, tj. zatrudnienia, służby lub innej pracy zarobkowej albo prowadzenia pozarolniczej działalności oraz z tytułu służby wymienionej w art. 6 ust. 1 pkt 4 i 6 ustawy emerytalnej.

Przepis ten stanowi, że dla emerytów i rencistów prowadzących pozarolniczą działalność, za przychód powodujący zawieszenie prawa do emerytury lub renty lub zmniejszenie ich wysokości, przyjmuje się przychód stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne w rozumieniu ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm., dalej ustawa o sus).

Jej art. 18 ust. 8 określa, że podstawę wymiaru składek społecznych z biznesu stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale. Osoby wykonujące pozarolniczą działalność gospodarczą muszą zatem poinformować ZUS o wysokości podstawy wymiaru ich składek.

Dwa przypadki

W praktyce mogą pojawić się dwa przypadki. Pierwszy z nich ma miejsce wtedy, gdy emeryt lub rencista prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą opłaca składki emerytalne i rentową. Emeryt ten musi przedłożyć w ZUS oświadczenie o wysokości podstawy ich wymiaru, która nie może być niższa niż 60 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale.

Gdy kwota tej podstawy przekracza 70 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, emeryturę lub rentę zmniejsza się o kwotę tego przekroczenia, ale nie więcej niż o maksymalne uszczuplenie. Jeśli dobrowolną składkę senior opłaca od kwoty przewyższającej 130 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, świadczenie zawiesza się.

Drugi przypadek zachodzi, gdy osoba uprawniona do emerytury lub renty, prowadząca jednocześnie pozarolniczą działalność, nie opłaca składek społecznych. W ZUS przedstawia oświadczenie, w którym informuje, od jakiej kwoty opłacałaby je, gdyby musiała. Przedłożenie takiego pisma to wymóg ustawowy, choć prawie na pewno można przyjąć, że osoby te jako podstawę wymiaru, od której opłacałyby składki, wskazują 60 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Podanie takiego pułapu oznacza, że emerytura i renta przysługują w pełnej wysokości. Jest to oczywiste, gdyż dolna granica dopuszczalnego przychodu to 70 proc. tego wynagrodzenia.

Kilka firm

Osoby, które mają kilka rodzajów działalności gospodarczej, podlegają ubezpieczeniom społecznym tylko z wykonywania jednej z nich. Informują więc ZUS o przychodzie osiągniętym z jednego tytułu.

Z tego powodu nie sumuje się przychodu uzyskanego przez emeryta lub rencistę prowadzącego pozarolniczą działalność gospodarczą, który jest jednocześnie wspólnikiem w spółce np. partnerskiej czy też komandytowej. W takim wypadku, choć emeryt lub rencista wykonuje dwa rodzaje biznesowej aktywności, tytuł do ubezpieczenia jest jeden.

Trzeba powiadomić

Na świadczeniobiorcach spoczywa obowiązek poinformowania ZUS o podjęciu pozarolniczej działalności i o wysokości uzyskiwanego przychodu. Po zakończeniu roku natomiast osoby te muszą powiadomić o wysokości przychodu uzyskanego w minionym roku.

Emeryt lub rencista, który nie opłaca składek społecznych, może przedstawić oświadczenie sformułowane samodzielnie >patrz wzór. Istotne jest jednak, aby zawierało dwie informacje. Z pierwszej powinno wynikać, od kiedy wykonuje określoną działalność, a z drugiej – wysokość planowanego, osiąganego przychodu. Sprowadza się to do wskazania, jaka byłaby podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (jeżeli emeryt lub rencista nie opłaca jej) lub faktyczna podstawa wymiaru składki, jeżeli emeryt lub rencista jest objęty obowiązkiem ubezpieczeń społecznych (np. pracownik) lub dobrowolnie opłaca te składki (np. prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą).

Aktywny emeryt lub rencista może też wypełnić oświadczenie na formularzu ZUS Rw-73. Wskazuje tam rodzaj wykonywanej działalności i przychodu, jaki zamierza osiąga.

Niezależnie od wysłania do ZUS oświadczenia o podjęciu działalności i wysokości uzyskiwanego przychodu, po zakończeniu roku kalendarzowego emeryt lub rencista musi nadesłać oświadczenie o wysokości przychodu uzyskanego w minionym roku.

Dodatkowo na etacie

U prowadzących wyłącznie pozarolniczą działalność i nieopłacających składek społecznych oświadczenie to sprowadza się do informacji o osiąganiu w każdym miesiącu minionego roku kalendarzowego przychodu w wysokości stanowiącej najniższą podstawę wymiaru składek społecznych.

Sytuacja komplikuje się, gdy uprawniony do emerytury lub renty i prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą podejmuje jeszcze inną dodatkową pracę, np. na etacie czy zleceniu. Taka osoba musi rozliczyć się z ZUS ze wszystkich dodatkowych przychodów, ustalonych jako suma kwot przychodów uzyskanych ze wszystkich tytułów.

Przykład

Przykładowo, gdy emeryt osiąga przychód ze zlecenia i etatu, sumuje się go, mimo że emeryt wykonujący zlecenie nie jest objęty obowiązkiem ubezpieczeń społecznych z wykonywania tej działalności, gdyż podleganie temu wymogowi z pracy etatowej skutkuje zwolnieniem go z ubezpieczeń społecznych. Jednak w tym wypadku należy stosować art. 104 ust. 4 ustawy emerytalnej.

Jednoznacznie wskazuje on, że przy ustalaniu przychodu wpływającego na zawieszenie lub zmniejszenie świadczenia uwzględnia się przychód osiągany przez osobę wyłączoną z ubezpieczeń społecznych, która podlega im z innego tytułu.

Jak policzyć

Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne w 2012 r. dla prowadzących wyłącznie pozarolniczą działalność gospodarczą stano- wiła kwota zadeklarowana, nie niższa niż 2115,60 zł (60 proc. prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek, ogłoszonego w trybie art. 19 ust. 10 ustawy na dany rok kalendarzowy).

Przykład

Pani Maria ma 53 lata. Od dwóch lat jest uprawniona do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy i pracuje na pół etatu za 1800 zł miesięcznie. Jednocześnie prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą. Ponieważ podlega ubezpieczeniom społecznym jako pracownik, nie jest nimi objęta z racji prowadzenia działalności. Także dobrowolnie nie opłaca składek.

W 2012 r. z działalności zarobiła 31 800 zł. Przychodu tego nie należy utożsamiać z przychodem, jaki rencistka musi wykazać do ZUS. Rozliczając się z ZUS, musi podać przychód w wysokości, jaką w 2012 r. stanowiłaby podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne:

12 x 2115,60 zł = 25 387,20 zł.

Rencistka musi powiadomić ZUS o wysokości przychodów z obu tytułów.

Tylko jeden tytuł

Zasady wynikającej z art. 104 ust. 4 ustawy emerytalnej nie stosuje się do wykonujących dwa (lub więcej) rodzaje pozarolniczej działalności. W takim wypadku występuje tylko jeden tytuł ubezpieczeniowy (pozarolnicza działalność), natomiast emeryt lub rencista wykonuje kilka jej rodzajów.

Nie zachodzi tu zatem przypadek wykluczenia z obowiązku ubezpieczeń społecznych, dlatego że podlega się im z innego tytułu. Przykładowo nie sumuje się przychodu uzyskanego przez emeryta prowadzącego pozarolniczą działalność, będącego jednocześnie wspólnikiem w spółce komandytowej, jawnej czy partnerskiej.

Kogo to dotyczy

Za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się:

- osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych,

- twórcę i artystę,

- osobę prowadzącą działalność w zakresie wolnego zawodu:

– w rozumieniu przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne,

– z której przychody są przychodami z działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych,

- wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej.