Od 1 stycznia 2013 r. zacznie obowiązywać ustawa z 11 maja 2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (DzU z 2012 r., poz. 637).

Oprócz wydłużenia powszechnego wieku emerytalnego, wprowadza ona szereg innych zmian w przepisach emerytalno-rentowych. Jedna z nich polega na modyfikacji zasad obliczania emerytury powszechnej przyznawanej osobom urodzonym po 31 grudnia 1948 r., które pobierały dotychczas wcześniejszą emeryturę. I co warto podkreślić – nie są to zmiany korzystne dla świadczeniobiorców.

Zmiana świadczenia

Osoba urodzona po 31 grudnia 1948 r., uprawniona do wcześniejszej emerytury, może uzyskać prawo do emerytury przyznawanej po ukończeniu powszechnego wieku emerytalnego (wynoszącego obecnie 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn). To tzw. nowa emerytura, którą ZUS ustala dzieląc podstawę jej obliczenia przez średnie dalsze trwanie życia właściwe dla wieku przejścia na to świadczenie.

Podstawą obliczenia tej emerytury jest suma zwaloryzowanego kapitału początkowego oraz składek na ubezpieczenie emerytalne zewidencjonowanych na indywidualnym koncie ubezpieczonego w ZUS z uwzględnieniem ich waloryzacji (art. 24-26 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, tekst jedn. DzU z 2009 r. nr 153, poz. 1227 ze zm.; dalej ustawa emerytalna).

W większości przypadków ZUS oblicza wcześniejszą emeryturę na dotychczasowych zasadach. Jej kwota zależy od liczby okresów składkowych i nieskładkowych, podstawy wymiaru oraz aktualnej kwoty bazowej. Przechodząc na emeryturę powszechną świadczeniobiorca może więc sprawdzić, czy nowe zasady obliczenia emerytury są dla niego korzystniejsze od dotychczasowych i wybrać wyższe świadczenie do wypłaty.

Może się jednak zdarzyć, że już wcześniejsza emerytura została obliczona na nowych zasadach. Dzieje się tak w przypadku świadczenia przyznawanego na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej dla osób, które udowodniły długi staż pracy na 1 stycznia 1999 r. Wtedy również emeryturę przyznawaną po ukończeniu powszechnego wieku emerytalnego ZUS oblicza według nowych zasad. Uwzględnia wówczas:

- aktualną kwotę składek emerytalnych zwiększonych w wyniku nowych waloryzacji oraz

- aktualną kwotę zwaloryzowanego kapitału początkowego,

- średnie dalsze trwanie życia z aktualnej tablicy i dla wieku, w którym świadczeniobiorca przechodzi na emeryturę powszechną.

Dzięki temu to nowe świadczenie jest na ogół wyższe od wcześniejszej emerytury.

Pomniejszana podstawa

Od 1 stycznia 2013 r. dotychczasowy sposób obliczenia emerytury powszechnej przyznawanej po wcześniejszej emeryturze nie będzie już tak korzystny dla emerytów. Wchodząca wtedy w życie nowelizacja z 11 maja 2012 r. przewiduje, w art. 1 pkt 6, pomniejszanie podstawy obliczenia świadczenia przyznawanego na podstawie art. 24 ustawy emerytalnej. ZUS będzie ją zmniejszał przede wszystkim o kwoty pobieranych wcześniejszych emerytur ustalonych na podstawie:

- ustawy emerytalnej (np. emerytury pracowniczej, z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, kolejowej, górniczej, czy też emerytury dla twórców i artystów),

- przepisów emerytalnych obowiązujących przed dniem wejścia w życie ustawy emerytalnej (tj. przed 1 stycznia 1999 r.),

- art. 88 Karty nauczyciela (emerytury nauczycielskiej przyznawanej bez względu na wiek).

Przykład

Pani Barbara w 2008 r. przeszła na wcześniejszą emeryturę i pobierała to świadczenie. W marcu 2013 r. ukończy podwyższony powszechny wiek emerytalny, który dla kobiet urodzonych w pierwszym kwartale 1953 r. będzie wynosił 60 lat i 1 miesiąc.

W związku z ukończeniem tego wieku zamierza zgłosić wniosek o emeryturę powszechną obliczoną według nowych zasad. Ustalając wysokość tego świadczenia, ZUS pomniejszy podstawę obliczenia emerytury o kwoty pobranych wcześniejszych emerytur.

Nowe przepisy przewidują również pomniejszanie podstawy obliczenia emerytury powszechnej o kwoty pobranych tzw. emerytur częściowych. Te ostatnie to świadczenia, które wprowadzi od 1 stycznia 2013 r. wspomniana nowelizacja z 11 maja 2012 r. Przewidziane są dla osób, które nie ukończyły wydłużonego wieku emerytalnego, ale osiągnęły wiek wynoszący 62 lata (kobieta) i 65 lat (mężczyzna) oraz posiadają staż składkowy i nieskładkowy wynoszący odpowiednio 35 i 40 lat.

W każdym przypadku podstawa obliczenia emerytury będzie pomniejszana o kwoty wcześniejszych świadczeń przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy oraz składki na ubezpieczenie zdrowotne.

Nie wszyscy stratni

Wprowadzenie od 1 stycznia 2013 r. zasady pomniejszania podstawy obliczenia nowej emerytury o kwoty dotychczas wypłaconych emerytur nie będzie dotyczyło osób przechodzących na wcześniejszą emeryturę. Jeśli pobierały już takie świadczenie przyznane na podstawie innego przepisu (obojętnie przez jak długi okres czasu), nie stracą na wysokości nowej wcześniejszej emerytury.

Przykład

Pan Andrzej od kilku lat jest uprawniony do wcześniejszej emerytury nauczycielskiej przyznawanej na podstawie Karty nauczyciela bez względu na osiągnięty wiek.

Po ukończeniu 55 lat w maju 2013 r. zamierza zgłosić wniosek o inną wcześniejszą emeryturę, przewidzianą w art. 184 ustawy emerytalnej.

ZUS obliczy to świadczenie według nowych zasad. Nie pomniejszy jednak podstawy obliczenia tej emerytury o kwoty pobranych wcześniejszych emerytur.

Wniosek w tym roku

Nowe zasady obliczeń zawarte w ustawie z 11 maja 2012 r. będą miały zastosowanie do wszystkich powszechnych emerytur, do których prawo powstanie po 31 grudnia 2012 r. Na obliczenie świadczenia zgodnie z obecnie obowiązującymi zasadami będą więc mogły liczyć tylko te osoby, które najpóźniej w grudniu 2012 r. spełnią warunek wymagany do uzyskania emerytury powszechnej przewidzianej w art. 24 ustawy emerytalnej (tj. ukończą powszechny wiek emerytalny) i jeszcze w tym miesiącu zgłoszą wniosek o jej przyznanie.

W praktyce dotyczy to wszystkich kobiet, które ukończyły już 60 lat i nie zgłosiły dotychczas wniosku o przyznanie nowej emerytury lub też wiek ten osiągną do 31 grudnia 2012 r. Jeśli takie osoby wystąpią o powszechną emeryturę po 31 grudnia 2012 r., muszą się liczyć ze zmniejszeniem podstawy jej wymiaru – i to tym większym, im wyższa była wcześniejsza emerytura i im dłuższy był okres jej pobierania (np. przez kilka lat). Aby tego uniknąć, wniosek o drugą emeryturę muszą złożyć jeszcze w 2012 r. Jak pokazuje poniższy przykład, warto skorzystać z takiej możliwości.

Przykład

Pani Hanna (urodzona 1 grudnia 1952 r.) od 1 lipca 2008 r. pobiera wcześniejszą emeryturę (obecnie w wysokości 1840 zł). Do końca listopada br. pobrała to świadczenie w łącznej wysokości 87 330 zł.

Kwota składek emerytalnych (z uwzględnieniem ich waloryzacji) zewidencjonowanych na jej koncie w ZUS na koniec listopada 2012 r. wynosi 45 560 zł, a kwota zwaloryzowanego kapitału początkowego – 380 450 zł.

Gdyby pani Hanna wystąpiła z wnioskiem o emeryturę powszechną najpóźniej 31 grudnia 2012 r., ZUS obliczyłby to świadczenie w następujący sposób:

E = 45 560 zł + 380 450 zł : 254,8 miesięcy (średnie dalsze trwanie życia właściwe dla wieku przejścia na emeryturę, tj. 60 lat) = 1671,94 zł.

Jeśli pani Hanna zgłosi wniosek o emeryturę dopiero w styczniu 2013 r. (np. przed wypłatą świadczenia za ten miesiąc), to zakładając, że podstawa obliczenia emerytury (składki + kapitał) będzie nieco wyższa i wyniesie np. 430 170 zł, wyliczenie emerytury powszechnej wyglądałoby następująco:

E = 430 170 zł – 89 170 zł (kwota pobranych wcześniejszych emerytur do grudnia 2012 r. włącznie) = 341 000 zł : 254,10 miesięcy (średnie dalsze trwanie życia właściwe dla wieku przejścia na emeryturę, tj. 60 lat i 1 miesiąca)= 1341,99 zł.

Przykład ten pokazuje, że emerytura obliczona w grudniu br. będzie znacznie wyższa od ustalonej w styczniu 2013 r. Pani Hanna powinna więc jeszcze w tym roku zgłosić wniosek o to świadczenie.