Umorzenie składek ubezpieczeniowych przez ZUS oznacza rezygnację z możliwości wyegzekwowania należności od tych, którzy są zobowiązani do ich uregulowania. Nie jest to rozwiązanie częste. Może nastąpić jedynie w określonych okolicznościach.

Natomiast ocena, czy w danej sprawie istnieje podstawa do umorzenia, należy wyłącznie do ZUS. Orzekał o tym [b]NSA w wyroku z 23 lutego 2010 r. (II GSK 431/09)[/b]. Z kolei ZUS przy ustalonym stanie faktycznym nie ma obowiązku umorzenia zaległych składek. Wyjaśnił to [b]WSA w Bydgoszczy w wyroku z 17 lutego 2010 r. (I SA/Bd 38/10)[/b].

Jakie zatem warunki muszą wystąpić, aby do umorzenia mogło dojść? Zgodnie z art. 28 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=333804]ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm.[/link]; ustawa o sus) należności z tytułu składek mogą być co do zasady umarzane tylko w przypadku ich całkowitej nieściągalności. Czyli kiedy?

[srodtytul]Całkowita nieściągalność...[/srodtytul]

Mówi o tym art. 28 ust. 3 ustawy o sus. Zgodnie z tym przepisem całkowita nieściągalność wystąpi wtedy, gdy dłużnik zmarł, nie pozostawiając żadnego majątku lub pozostawił ruchomości niepodlegające egzekucji na podstawie odrębnych przepisów albo pozostawił przedmioty codziennego użytku domowego, których łączna wartość nie przekracza kwoty stanowiącej trzykrotność przeciętnego wynagrodzenia, i jednocześnie brak jest następców prawnych oraz nie ma możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie.

Całkowita nieściągalność zachodzi także wtedy, gdy sąd oddalił wniosek o ogłoszenie upadłości dłużnika lub umorzył postępowanie upadłościowe z przyczyn, o których mowa w art. 13 i art. 361 pkt 1 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=629DE71D12FEE78B6C99FC792560D1FA?id=328912]ustawy z 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jedn. DzU z 2009 r. nr 175, poz. 1361 ze zm.)[/link]. Sąd oddali wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania.

Natomiast umorzy postępowanie upadłościowe, jeżeli majątek pozostały po wyłączeniu z niego przedmiotów majątkowych dłużnika obciążonych hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania.

Na tym nie koniec. Całkowita nieściągalność będzie miała miejsce także wtedy, gdy nastąpiło zaprzestanie prowadzenia działalności przy jednoczesnym braku majątku, z którego można egzekwować należności, małżonka, następców prawnych, możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie w rozumieniu przepisów [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=582ECDA0581859658EA2BD1E83B507D8?id=176376]ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (tekst jedn. DzU z 2005 r. nr 8, poz. 60 ze zm.)[/link].

[b]Ponadto brak całkowitej ściągalności obejmuje sytuacje, gdy nie nastąpiło zaspokojenie należności w zakończonym postępowaniu likwidacyjnym, a także te, gdy wysokość nieopłaconej składki nie przekracza kwoty kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym[/b].

Co więcej, z całkowitą nieściągalnością mamy do czynienia również, gdy naczelnik urzędu skarbowego lub komornik sądowy stwierdził brak majątku, z którego można prowadzić egzekucję. Okoliczność ta powinna być uwzględniona przez organ orzekający w przedmiocie umorzenia należności z tytułu składek. Wyjaśnił to WSA w Warszawie w wyroku z 5 czerwca 2008 r. (V SA/Wa 362/08).

Całkowita nieściągalności nastąpi wreszcie także, gdy jest oczywiste, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwot przekraczających wydatki egzekucyjne.

Wyliczenie zawarte w art. 28 ust. 3 ustawy o sus (przesłanki całkowitej nieściągalności należności) jest wyczerpujące, tj. stanowi zamknięty katalog sytuacji, w których należy uznać, że ma miejsce całkowita nieściągalność należności z tytułu składek. Potwierdził to [b]WSA w Warszawie w wyroku z 13 stycznia 2010 r. (V SA/Wa 1487/09)[/b].

[srodtytul]... lub ważny interes[/srodtytul]

Należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne ubezpieczonych będących równocześnie płatnikami składek na te ubezpieczenia mogą być w uzasadnionych przypadkach umarzane pomimo braku ich całkowitej nieściągalności. Pozwala na to art. 28 ust. 3a ustawy o sus.

Szerzej kwestie te reguluje [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=37ED85E720F7FD0D0B4CBC264C7EBE22?id=170344]rozporządzenie ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej z 31 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne (DzU nr 141, poz. 1365)[/link].

Zgodnie z tą regulacją ZUS może umorzyć należności z tytułu składek, jeżeli zobowiązany wykaże, że ze względu na stan majątkowy i sytuację rodzinną nie jest w stanie opłacić tych należności, ponieważ pociągnęłoby to zbyt ciężkie skutki dla zobowiązanego i jego rodziny. W szczególności chodzi tu o przypadek, gdy opłacenie należności z tytułu składek pozbawiłoby zobowiązanego i jego rodzinę możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych.

To także sytuacja, w której doszło do poniesienia strat materialnych w wyniku klęski żywiołowej lub innego nadzwyczajnego zdarzenia powodującego, że opłacenie należności z tytułu składek mogłoby pozbawić zobowiązanego możliwości dalszego prowadzenia działalności.

[b]Również przewlekła choroba zobowiązanego lub konieczność sprawowania opieki nad przewlekle chorym członkiem rodziny, pozbawiająca zobowiązanego możliwości uzyskiwania dochodu umożliwiającego opłacenie należności, uzasadnia umorzenie składek.[/b]

Za rodzinę rozporządzenie uważa wspólnie zamieszkujące i gospodarujące ze zobowiązanym osoby spokrewnione lub niespokrewnione pozostające ze zobowiązanym w faktycznym związku.

[ramka][b]Uwaga [/b]

Umorzenie składek powoduje także umorzenie odsetek za zwłokę, kosztów upomnienia i dodatkowej opłaty.[/ramka]

[ramka][b]Czym powinien kierować się organ[/b]

- [b]Uznaniowy charakter decyzji w sprawie umorzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne na podstawie art. 28 ust. 3a ustawy o sus w związku z § 3 ust. 1 rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne nie odnosi się do ustalania przesłanek warunkujących umorzenie należności.[/b] W tym zakresie ZUS nie działa na podstawie uznania administracyjnego.

Ustalając stan faktyczny sprawy w toku postępowania dowodowego i następnie porównując ten stan do hipotezy normy zezwalającej na umorzenie tych należności, organ jest związany określonymi w k.p.a. zasadami oraz regułami logiki.

[b]Tak orzekł WSA w Gorzowie Wlkp. w wyroku z 27 stycznia 2010 r. (II SA/Go 971/09).[/b]

- [b]Dokonując wykładni pojęcia „uzasadniony przypadek” w prawidłowo ustalonym stanie faktycznym, kiedy nie zaistniała zdefiniowana ustawowo przesłanka „całkowitej nieściągalności” (art. 28 ust. 3 ustawy o sus), organ orzekający winien swoje stanowisko wszechstronnie i przejrzyście przedstawić[/b], aby nie naruszyć prawa.

Patrząc na to zagadnienie również z drugiej strony – interesu ubezpieczonego będącego równocześnie płatnikiem składek, który ze względu na stan majątkowy i sytuację rodzinną nie jest w stanie opłacić należności, ponieważ pociągnęłoby to zbyt ciężkie skutki dla zobowiązanego i jego rodziny, organ winien uwzględnić również to, że uzasadniony przypadek nie może być rozumiany jako wola zakończenia starej sprawy dotyczącej ubezpieczenia społecznego, gdyż tego typu podejście do sprawy nie uwzględnia całej jej strony publicznej.

[b]Tak uznał WSA w Gliwicach w wyroku z 4 maja 2009 r. (III SA/Gl 1391/08).[/b][/ramka]