ZUS może odstąpić od żądania zwrotu należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, odroczyć termin ich płatności albo rozłożyć je na raty, jeżeli:

- zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności lub

- kwota nienależnie pobranych świadczeń nie przewyższa kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

Tak stanowi art. 84 ust. 8 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=333804]ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm[/link]., dalej ustawa systemowa). Ustawa ta nie zawiera innych przepisów w tym zakresie, mimo to jest regulacją kompletną.

Nie odsyła bowiem w tej materii do innych aktów prawnych, np. do ustawy o finansach publicznych (obecnie jej art. 56) czy też do art. 28 ustawy systemowej [b](wyrok SN z 15 grudnia 2009 r., II UK 147/09)[/b].

Te pierwsze bowiem dotyczą umarzania i rozkładania na raty oraz odraczania terminu płatności należności pieniężnych mających charakter cywilnoprawny, przypadających m.in. państwowym funduszom celowym (FUS), a te drugie – umarzania należności z tytułu składek.

Co prawda art. 84 ust. 1 odsyła do stosowania w zakresie wysokości oraz zasad zwrotu do przepisów kodeksu cywilnego w zakresie nienależnie pobranych świadczeń, jednak nie powoduje to, że mamy do czynienia z należnościami cywilnoprawnymi. Chodzi więc w obu przypadkach o zupełnie inne należności niż nienależnie pobrane świadczenia.

[srodtytul]To są tylko wskazówki[/srodtytul]

Ustawa systemowa nie określa żadnych dodatkowych przesłanek, oprócz wskazanych w art. 84 ust. 8, zastosowania odstąpienia. Jednak, jak wskazał SN w uzasadnieniu powołanego wyroku, nie ulega wątpliwości, że dokonując oceny ich występowania, należy kierować się stanem rodzinnym i majątkowym wnioskującego o odstąpienie dochodzenia zwrotu nienależnie pobranego świadczenia.

Trzeba także wziąć pod uwagę stan jego zdrowia i możliwości podjęcia pracy pozwalającej na zwrot nienależnie pobranego świadczenia.

Można zatem tylko posiłkowo wykorzystywać przesłanki określone w [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=60EE831C6EADB727C4FF3C380C18FDBD?id=170344]rozporządzeniu ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej z 31 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne (DzU nr 141, poz. 1365)[/link]. Ale tylko jako wskazujące pewien kierunek. Nie mogą one natomiast stanowić podstawy prawnej dla podjęcia rozstrzygnięcia.

Wszystko dlatego że odstąpienie od żądania zwrotu należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń jest instytucją całkowicie odmienną od umorzenia należności z tytułu składek. Inne są podstawy ich wydania, bo jednej dotyczy art. 28, a drugiej art. 84 ustawy systemowej. Inaczej też nalicza się odsetki czy wymierza opłatę dodatkową, inaczej liczy się bieg terminu przedawnienia.

[srodtytul]Odmienne skutki[/srodtytul]

Kolejną bardzo istotną różnicą jest skutek obu decyzji. W razie umorzenia zobowiązanie wygasa. Zgodnie bowiem z art. 31 ustawy systemowej do należności z tytułu składek zastosowanie ma art. 59 § 1 pkt 1, 3, 4, 8 i 9 ordynacji podatkowej. Przewiduje on, że zobowiązanie wygasa w całości lub w części wskutek zapłaty, potrącenia, zaliczenia nadpłaty lub zaliczenia zwrotu składki, umorzenia zaległości i przedawnienia.

Takich konsekwencji nie wywołuje odstąpienie od żądania zwrotu nienależnie pobranych świadczeń. Oznacza to, że zobowiązanie nadal istnieje aż do upływu okresu przedawnienia przy jednoczesnym zobowiązaniu organu rentowego do niepodejmowania działań zmierzających do żądania zwrotu nienależnie pobranych świadczeń.

[ramka][b]Przedawnienie po dziesięciu latach[/b]

Należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń ulegają przedawnieniu po upływie dziesięciu lat, licząc od dnia uprawomocnienia się decyzji ustalającej te należności (art. 84 ust. 7 ustawy systemowej).

Istnieje przy tym możliwość wydłużenia tego terminu na zasadach określonych w art. 24 ust. 5 – 5c ustawy systemowej stosowanych odpowiednio. [/ramka]

[b]Uwaga![/b]

SN uznał, że zarówno decyzja odmawiająca umorzenia, jak i decyzja odmawiająca odstąpienia od dochodzenia zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, po uznaniu że brak w sprawie szczególnych okoliczności, które by to odstąpienie uzasadniały, podlegają kontroli sądowej, w trybie przewidzianym w art. 83 ust. 2 ustawy systemowej.