To najsurowsza z możliwych kar z art. 219 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=D4980499E37AE7B2AAB6606E02710348?id=74999]kodeksu karnego[/link]. Lżejsze to ograniczenie wolności i grzywna. A każdej z nich pracodawca może się spodziewać za naruszanie przepisów prawa o ubezpieczeniach społecznych, polegających na niezgłaszaniu, nawet za zgodą zainteresowanego, wymaganych danych albo zgłaszaniu nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo do świadczeń albo ich wysokość. Dotyczy to także zleceniodawców i stron innych umów, których zawarcie powoduje powstanie obowiązku zgłoszenia do ZUS.

[srodtytul]Ochrona dla wszystkich[/srodtytul]

Powołany przepis stanowi ochronę dla wszystkich osób podlegających ubezpieczeniu społecznemu. Karane jest więc także naganne postępowanie względem osoby wykonującej świadczenia na podstawie umowy-zlecenia lub innej powodujące po stronie pracodawcy (zleceniodawcy) obowiązek zgłoszenia danej osoby do ubezpieczenia społecznego.

[link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=74ECE90B762E584C1498C24D9EEB05F7?id=184677]Ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2007 r. nr 11, poz. 74 ze zm., dalej ustawa systemowa)[/link] w art. 6 szczegółowo wymienia osoby, które podlegają obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowym. Z kolei jej art. 36 ust. 1 stanowi, że każda osoba objęta obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi podlega zgłoszeniu do ubezpieczeń społecznych.

[srodtytul]Dwa sposoby naruszeń[/srodtytul]

Zachowanie sprawcy może przybrać dwie formy. Po pierwsze, co w praktyce występuje dość często, [b]sankcjonowane jest niezgłoszenie wymaganych danych związanych z ubezpieczeniem społecznym. W takim wypadku pociągnięta do odpowiedzialności karnej może zostać również osoba, która nie wypełniła ustawowego obowiązku za zgodą osoby podlegającej zgłoszeniu[/b]. Sprawca może spodziewać się jednak łagodniejszej kary, z tym że nie będzie mógł się skutecznie bronić niewiedzą. Przyjmuje się bowiem, że każdy obywatel, a zwłaszcza przedsiębiorca, powinien znać wszelkie obowiązki nakładane przez prawo.

Drugi sposób na popełnienie przestępstwa z art. 219 k.k. to [b]zgłoszenie nieprawdziwych danych mające wpływ na prawo ubezpieczonego do świadczeń lub na ich wysokość. W tej sytuacji ważnym aspektem będzie udowodnienie, że sprawca działał umyślnie.[/b] W wielu przypadkach linia obrony będzie polegała na wskazywaniu na pomyłkę, aczkolwiek udowodnienie niezamierzonego działania będzie niezwykle trudne.

Nadto należy wskazać, iż wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość ma być jedynie hipotetyczny. Nie jest więc konieczne oczekiwanie, aż dana osoba otrzyma świadczenie w niższej wysokości.

W razie zgłoszenia nieprawdziwych danych niemających wpływu na świadczenie z ubezpieczenia społecznego nie można mówić o bezkarności. Otóż na podstawie art. 271 § 1 k.k. osoba uprawniona do wystawienia dokumentu, która poświadcza w nim nieprawdę co do okoliczności mającej znaczenie prawne, podlega karze pozbawienia wolności od trzech miesięcy do pięciu lat. Ta surowsza odpowiedzialność czeka praktycznie każdego sprawcę czynu z art. 219 k.k. polegającego na zgłoszeniu nieprawdziwych danych. W każdym takim wypadku mamy do czynienia z poświadczeniem nieprawdy w dokumentach.

[srodtytul]Sprawca i pokrzywdzony[/srodtytul]

[b]Sprawcą przestępstwa określonego w art. 219 k.k. będzie z reguły osoba zobowiązana do zgłoszenia osoby podlegającej ubezpieczeniu społecznemu i podania odpowiednich danych.[/b] Natomiast odpowiedzialności karnej nie podlega osoba uprawniona do uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego, nawet gdy jest obowiązana do zgłoszenia określonych danych.

[b]Przedsiębiorca prowadzący własną działalność gospodarczą, wykonywaną osobiście, nie może zostać ukarany na podstawie art. 219 k.k. za niezgłoszenie swoich danych do ZUS.[/b]

[b]Pokrzywdzonym w postępowaniu karnym będzie osoba, która nie została zgłoszona do ubezpieczenia bądź potencjalnie może nie uzyskać określonych świadczeń lub dostawać je w niższej wysokości.[/b] Status ten będzie miał również ZUS, co potwierdziła [b]uchwała Sądu Najwyższego z 25 marca 2003 r. (KZP 50/2002)[/b]. SN uznał tu, że „w postępowaniu karnym, którego przedmiotem jest czyn polegający na zaniechaniu odprowadzenia przez pracodawcę – wbrew obowiązkowi wynikającemu z ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych – składki na ubezpieczenie społeczne, status pokrzywdzonego przysługuje także Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych”. Orzeczenie to jest dość istotne, ponieważ daje możliwość uczestniczenia ZUS w postępowaniu przygotowawczym na prawach pokrzywdzonego, a w postępowaniu sądowym uprawnia do występowania w roli oskarżyciela posiłkowego.

[ramka][b]Za wykroczenie grozi grzywna do 5000 zł[/b]

Niewykonywanie obowiązków wobec ZUS, które nie będzie uznane za przestępstwo, może stanowić wykroczenie. Na podstawie art. 98 ustawy systemowej płatnik składek albo osoba obowiązana do działania w imieniu płatnika podlega karze grzywny do 5 tys. złotych, jeżeli:

- nie dopełnia obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne w przewidzianym przepisami terminie,

- nie zgłasza wymaganych ustawą danych lub zgłasza nieprawdziwe dane albo udziela w tych sprawach nieprawdziwych wyjaśnień lub odmawia ich udzielenia,

- udaremnia lub utrudnia przeprowadzenie kontroli,

- nie dopełnia obowiązku wypłacania świadczeń z ubezpieczeń społecznych i zasiłków finansowanych z budżetu państwa albo wypłaca je nienależnie,

- nie prowadzi dokumentacji związanej z obliczaniem składek oraz z wypłatą świadczeń z ubezpieczeń społecznych,

- nie dopełnia obowiązku przesyłania deklaracji rozliczeniowych oraz imiennych raportów miesięcznych w przewidzianym terminie,

- nie stwierdza nieprawidłowości w imiennym raporcie miesięcznym w terminie do 30 kwietnia danego roku za rok poprzedni,

- nie dopełnia obowiązku przekazywania dokumentów związanych z ubezpieczeniami społecznymi i ubezpieczeniem zdrowotnym w odpowiedniej formie,

- dopuszcza się wymienionych w poprzednich punktach czynów przy opłacaniu składek lub dokonywaniu wpłat z innych tytułów, do których poboru jest zobowiązany ZUS.

Trzeba jeszcze wspomnieć o dodatkowej sankcji administracyjnej. Na mocy art. 24 ust. 1 ustawy systemowej w razie nieopłacenia składek lub opłacenia ich w zaniżonej wysokości ZUS może wymierzyć płatnikowi składek dodatkową opłatę do wysokości 100 proc. nieopłaconych składek. [/ramka]