Wpłacane przez samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej (SP ZOZ) środki na zaległe zobowiązania, pochodzące z pożyczki otrzymanej na podstawie art. 35 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=747A75C1969F8FF6830B6D4216373458?id=177616]ustawy z 15 kwietnia 2005 r. o pomocy publicznej i restrukturyzacji publicznych zakładów opieki zdrowotnej (DzU nr 78, poz. 684 ze zm., dalej ustawa restrukturyzacyjna) [/link]powinny być rozliczane wyłącznie na należność główną, z wyłączeniem odsetek.

[b]Tak orzekł Sąd Najwyższy w wyroku 27 stycznia 2009 r. (II UK 151/08).[/b]

[srodtytul]Dwie formy pomocy[/srodtytul]

Zdaniem SN ustawa restrukturyzacyjna została uchwalona w celu udzielenia wsparcia finansowego SP ZOZ przez pomoc publiczną i restrukturyzację finansową. Określono w niej zasady restrukturyzacji finansowej, która – według art. 5 w zakresie zobowiązań publicznoprawnych – polega na:

- umorzeniu zobowiązań publicznoprawnych wymienionych w art. 6 ust. 1 ustawy restrukturyzacyjnej, tj. m.in. podatków i składek na ubezpieczenia społeczne (bez emerytalnych) w części finansowanej przez płatnika oraz na Fundusz Pracy,

- rozłożeniu na raty spłaty zobowiązań z tytułu składek na ubezpieczenia emerytalne, na ubezpieczenia społeczne w części finansowanej przez ubezpieczonego oraz na ubezpieczenie zdrowotne wraz z odsetkami – w okresie do 24 miesięcy od dnia wydania przez organ restrukturyzacyjny decyzji o warunkach restrukturyzacji.

Zgodnie z art. 34 ust. 1 pkt 2 ustawy restrukturyzacyjnej, w celu uzyskania środków na restrukturyzację finansową, SP ZOZ może zaciągnąć pożyczkę. Udziela jej Skarb Państwa na wniosek zakładu, złożony w terminie miesiąca od dnia wydania postanowienia o wszczęciu postępowania restrukturyzacyjnego.

[srodtytul]Który przepis jest szczególny[/srodtytul]

Pieniądze z pożyczki mogą służyć wyłącznie zaspokojeniu:

- w pierwszej kolejności – należności głównych z tytułu roszczeń pracowników wynikających z art. 4a [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=026808C9CB925049D0A3E8ED56EBBAE6?id=72892]ustawy z 16 grudnia 1994 r. o negocjacyjnym systemie kształtowania przyrostu przeciętnych wynagrodzeń u przedsiębiorców oraz o zmianie niektórych ustaw[/link],

- spłatę należności z tytułu zobowiązań publicznoprawnych, o których mowa w art. 7 ustawy restrukturyzacyjnej, z wyłączeniem odsetek za zwłokę oraz kwot, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 7,

- spłatę należności z tytułu zobowiązań cywilnoprawnych objętych ugodą restrukturyzacyjną w zakresie określonym w art. 13 ust. 1 pkt 2 i 3, z wyłączeniem odsetek za zwłokę oraz kwot, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 7,

- kosztów opłaty prowizyjnej za czynności podejmowane przez BGK.

Tak stanowi art. 35 ust. 4 ustawy restrukturyzacyjnej. Tymczasem na podstawie jej art. 18 ust. 2 pkt 2 do restrukturyzacji finansowej z zobowiązań publicznoprawnych stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące wymiaru i poboru należności wymienionych w art. 6 ust. 1 pkt 2 – 7 i art. 7, chyba że ustawa stanowi inaczej. W efekcie powstał problem, czy art. 35 ustawy restrukturyzacyjnej jest przepisem szczególnym wobec przepisów, do których odsyła art. 18 ust. 2 tej ustawy. Zdaniem SN tak.

[srodtytul]Bo nie zmniejsza się zadłużenie[/srodtytul]

SN podzielił pogląd prezentowany przez sąd okręgowy, który opierał się m.in. na argumencie, że [b]przeznaczanie pożyczki na spłatę odsetek nie prowadzi do skutecznego zmniejszenia restrukturyzowanego zadłużenia. Wiedzie do narastania długu i jest przeciwne celowi ustawodawcy: zahamowaniu lawinowo rosnących zadłużeń SP ZOZ[/b]. Zaliczenie wpłat pochodzących z pożyczki również na odsetki za zwłokę powodowałby dalszy ich wzrost.

Zdaniem SN intencja ustawodawcy jest oczywista, gdy porówna się z art. 35 ust. 4 pkt 3 lit. a) i c) ustawy restrukturyzacyjnej zawierającym postanowienia analogiczne do pkt 3 lit. b). Pkt 3 lit. a) tego przepisu stanowi, że pożyczka jest udzielana wyłącznie na zaspokojenie należności głównych. Podobnie pkt 3 lit. c) wskazuje należności, wyłączając odsetki za zwłokę oraz opłatę prolongacyjną, opłatę dodatkową, koszty upomnienia oraz koszty egzekucyjne od zaległości.

Wnioski wynikające z tego porównania potwierdza zestawienie art. 35 ust. 4 pkt 3 lit. b) z art. 35b ust. 5 pkt 2 ustawy restrukturyzacyjnej. Ten ostatni przepis wyraźnie zezwala na spłatę ze środków uzyskanych w wyniku zwiększenia kwoty pożyczki w trybie art. 35b ustawy należności głównych i odsetek za zwłokę z tytułu zobowiązań publicznoprawnych, o których mowa w art. 7, z wyłączeniem innych niż odsetki za zwłokę kwot, przewidzianych w art. 6 ust. 1 pkt 7.

[srodtytul]Rację miał sąd apelacyjny[/srodtytul]

[b]Stanowisko SN wydaje się wątpliwe.[/b] Zgodzić się należy z opinią prezentowaną przez sąd apelacyjny w tej sprawie. Przepis art. 35 ustawy restrukturyzacyjnej należy odczytywać nie jako normę skierowaną do wierzyciela (dyspozycja dla ZUS co do sposobu zarachowania wpłaconych sum), lecz jako instrukcję skierowaną do korzystającego z pożyczki SP ZOZ. Gdyby zamiarem ustawodawcy było wprowadzenie tego jako normy dla organów, wówczas wprowadzając ten zapis zobligowałby je jednocześnie do zaliczenia otrzymanych z pożyczki środków na należność główną, czego jednak nie uczynił.

Ponadto w kolejnych nowelizacjach ustawy, podjętych po ocenie dotychczasowego jej funkcjonowania, ustawodawca dopuścił możliwość przeznaczenia pożyczki na spłatę nie tylko zobowiązań głównych, ale także należnych od nich odsetek. Możliwość przeznaczenia pożyczki na spłatę odsetek została wprowadzona po tym, jak się okazało, że podlegające restrukturyzacji SP ZOZ nie posiadają środków własnych pozwalających na równoczesną spłatę obok należności głównej także należnych odsetek.

[srodtytul]Naliczanie trzeba by wstrzymać[/srodtytul]

Zobowiązania, o których mowa w art. 7 ustawy restrukturyzacyjnej, stanowią należności z tytułu składek w części finansowanej przez ubezpieczonych. Środki te podlegają szczególnej ochronie jako część wynagrodzenia pracowniczego.

Przepis ten był wzorowany m.in. na art. 11 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=50858EA6845BB7411BFA15337CDF6CCF?id=166970]ustawy z 30 sierpnia 2002 r. o restrukturyzacji niektórych należności publicznoprawnych od przedsiębiorców (DzU nr 155, poz. 1287 ze zm.)[/link] oraz na podobnych przepisach funkcjonujących w ustawach restrukturyzacyjnych, jak choćby w ustawie o restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego. Jego celem było wprowadzenie możliwości spłaty przez SP ZOZ zobowiązań z tytułu składek w części finansowanej przez ubezpieczonych z jednej strony, a z drugiej zniesienie obowiązku prowadzenia przez ZUS postępowania egzekucyjnego na składki w części finansowanej przez ubezpieczonych, które nie podlegają żadnym ulgom w spłacie. Interes ubezpieczonych w tych wypadkach miał być chroniony poprzez spłatę tych zobowiązań wraz z odsetkami za zwłokę.

Żaden przepis ustawy nie stanowi, że od zobowiązań tych nie są naliczane odsetki za zwłokę lub że wstrzymuje się ich naliczanie. Dla przykładu przepis taki wprowadzony został w art. 5 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=B8CC5DC2A7D04667EAD7026D7F9E6DA3?id=241853]ustawy z 7 września 2007 r. o funkcjonowaniu górnictwa węgla kamiennego w latach 2008 – 2015 (DzU nr 192, poz. 1379)[/link].

[b]Gdyby przyjąć argumentację SN, oznaczałoby to, że od zobowiązań tych nie są naliczane odsetki. Skutkiem tego należałoby wskazać podmiot zobowiązany do zapłaty odsetek od części składek podlegających przekazaniu do OFE oraz sposób rozliczania należności.[/b] Ponadto trzeba by odpowiedzieć na pytanie, na jaki dzień wstrzymać naliczanie odsetek.

[srodtytul]Wierzyciele musieliby dokonywać zwrotów[/srodtytul]

Za tezą, że środki z pożyczki mogą być zaliczone przez wierzyciela wyłącznie na należność główną, nie może przemawiać art. 35 ust. 15 ustawy restrukturyzacyjnej. Jego geneza jest bowiem inna. Pełni on w istocie funkcję gwarancyjną. W przypadku bowiem, gdyby okazało się, że udzielona pożyczka wykorzystana została niezgodnie z ustawowym przeznaczeniem, mogłaby być postawiona w stan natychmiastowej wymagalności. Należy zwrócić uwagę, że żądanie zwrotu pożyczki w przypadku jej niewłaściwego wykorzystania nie jest obligatoryjne, lecz fakultatywne. Czyli jedynie może (nie musi) powodować postawienie jej w stan natychmiastowej wymagalności, a czy tak się stanie, zależy od oceny stopnia „niezgodnego” wykorzystania pożyczki.

Ten przepis wprowadza niewątpliwie sankcję związaną z nieprawidłowym wykorzystywaniem środków pochodzących z pożyczki. Jest to sankcja dyscyplinująca kierownika zakładu do wydawania środków pochodzących z pożyczki na cele dopuszczone ustawą. Nie wynika z niej natomiast, że dokonana wpłata może być zaliczona przez wierzyciela wyłącznie na należność główną. Przyjmując argumentację SN, trzeba by przyznać, że w razie konieczności zwrotu pożyczki dokonać go powinny również podmioty, które otrzymały od SP ZOZ spłatę zobowiązań środkami pochodzącymi z pożyczki.

[srodtytul]Pieniądze dzieli się proporcjonalnie[/srodtytul]

W tej sprawie – jak słusznie zauważył sąd apelacyjny – znajdował zastosowanie art. 23 ust. 1 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=BC018DE8A826963C139FB9898F80F33B?id=184677]ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych[/link] w zw. z art. 55 § 2 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=5741AE7A19FB9C4870E505D2415EAD0E?id=176376]ordynacji podatkowej[/link]. Wynika z nich, że gdy wpłata nie pokrywa zaległości z tytułu należności głównej wraz z odsetkami, zalicza się ją proporcjonalnie na poczet kwot zaległości i odsetek w stosunku, w jakim, w dniu wpłaty, pozostaje kwota zaległości do kwoty odsetek za zwłokę.

Podobną regulację zawierał § 21 nieobowiązującego już rozporządzenia Rady Ministrów z 30 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu postępowania w sprawach rozliczania składek, wypłaconych zasiłków z ubezpieczenia chorobowego i wypadkowego, zasiłków rodzinnych, pielęgnacyjnych i wychowawczych oraz kolejności zaliczania wpłat składek na poszczególne fundusze (DzU nr 165, poz. 1197 ze zm.). Stanowił, że wpłaty składek na ubezpieczenia społeczne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz na ubezpieczenie zdrowotne, dokonane przez płatnika składek po terminie określonym w ustawie, powinny obejmować również odsetki za zwłokę obliczone w wysokości i według zasad określonych przepisami ordynacji podatkowej.

Jednocześnie sąd ten wskazał m.in. [b]na stanowisko NSA zajęte w wyrokach z 23 stycznia 1998 r. (III SA 179/97) i z 21 lutego 2001 r. (SA/Sz 1952/99)[/b], w których wykluczono możliwość spłacenia należności głównej z pozostawieniem niespłaconych odsetek.