Co do zasady wypłata emerytury czy renty wymaga zgromadzenia różnych dokumentów i złożenia stosownego wniosku do ZUS. Postępowanie o przyznanie świadczenia z reguły często obejmuje nie tylko samego zainteresowanego, ale i pracodawcę, który poświadczy czas zatrudnienia czy wysokość zarobków.

[srodtytul]Zależnie od wieku[/srodtytul]

Zasady nabywania prawa do świadczeń emerytalno-rentowych określa [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=623974F1D08044D543CCF0690CF1BC3E?id=172511]ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. DzU z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.)[/link]. Od stycznia tego roku odrębne reguły przewidziane są dla dwóch grup wiekowych:

- osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r.,

- osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r.

Osoby urodzone przed 1 stycznia 1949 r. nabywają prawo do emerytury na starych zasadach. Czyli? Po osiągnięciu wieku emerytalnego, wynoszącego co najmniej 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn, oraz po udowodnieniu okresu składkowego i nieskładkowego. Ten natomiast wynosi co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn. Dla tej grupy wiekowej zachowana została także możliwość przejścia na emeryturę po osiągnięciu wskazanego wieku emerytalnego, ale przy skróceniu o pięć lat okresu składkowego i nieskładkowego (czyli po udowodnieniu 15 lat okresu składkowego i nieskładkowego – w przypadku kobiet – i 20 lat – w przypadku mężczyzn).

Natomiast osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r. nabywają prawo do emerytury według nowych zasad z FUS niezależnie od faktu przystąpienia lub nieprzystąpienia do jednego z otwartych funduszy emerytalnych (OFE). Jedynym warunkiem jest osiągnięcie minimalnego wieku emerytalnego. Ten wynosi co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn. Prawo do emerytury według nowych zasad nie jest uzależnione od udowodnienia określonego minimalnego okresu ubezpieczenia. Podstawą obliczenia emerytury według nowych zasad jest zwaloryzowana kwota składek na ubezpieczenie emerytalne zewidencjonowana na koncie ubezpieczonego za okres od 1 stycznia 1999 r. powiększona o zwaloryzowany kapitał początkowy. Emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia zgromadzonej na koncie sumy przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego.

Nową emeryturę, w wieku 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn, uzyskają zarówno te osoby, które przystąpiły do OFE, jak i te, które do takiego funduszu nie przystąpiły. Osobom, które są członkami OFE – z tytułu zgromadzonych w tym funduszu środków – zostanie przyznana okresowa emerytura kapitałowa.

[srodtytul]Wypełniamy formularze...[/srodtytul]

Wniosek, który wszczyna postępowanie w sprawach świadczeń emerytalno-rentowych, to zgłoszone na piśmie lub ustnie do protokołu żądanie przyznania świadczenia. Powinien on zawierać imię i nazwisko zainteresowanego, datę jego urodzenia, miejsce zamieszkania, wskazanie rodzaju świadczenia, o które się ubiega, oraz podpis osoby uprawnionej do zgłoszenia wniosku. Postępowanie w sprawie świadczenia może być wszczęte nie tylko z inicjatywy osoby zainteresowanej. Wniosek może być bowiem zgłoszony przez jej pełnomocnika. A tym może być każda osoba fizyczna, która nie jest ograniczona w zdolności do czynności prawnych i działa na podstawie pełnomocnictwa. Może to być członek najbliższej rodziny pozostający we wspólnym gospodarstwie domowym, opiekun społeczny czy wreszcie – przedstawiciel zakładu pracy.

W celu uzyskania świadczenia ZUS opracował formularz wniosku ZUS Rp-1 E – wniosek o emeryturę – i ZUS Rp-1 R – wniosek o rentę z tytułu niezdolności do pracy. Są one dostępne w jednostkach ZUS. Można też wydrukować formularz ze strony internetowej ZUS ([link=http://www.zus.pl]www.zus.pl[/link]). Wniosek powinien być wypełniony drukowanymi literami. Przed przystąpieniem do jego wypełnienia warto się zapoznać z zamieszczoną w nim informacją.

Formularz wniosku składa się z kilku części. Zamieszcza się w nim także dane płatnika składek, czyli pracodawcy. Zgodnie z art. 125 ust. 1 pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS pracodawcy zobowiązani są do przygotowania wniosku o emeryturę i przedłożenia go za zgodą pracownika organowi rentowemu nie później niż na 30 dni przed zamierzonym terminem przejścia pracownika na emeryturę. Tak samo jest w przypadku renty z tytułu niezdolności do pracy.

[srodtytul]... podajemy kod zawodu...[/srodtytul]

We wniosku znajduje się też rubryka dotycząca kodu zawodu. W przypadku gdy wniosek wypełniany jest bez pośrednictwa zakładu pracy, wystarczy podanie zwięzłej nazwy wykonywanego zawodu. Kod zawodu uzupełni ZUS.

Jeśli natomiast wniosek sporządza zakład pracy, to wpisuje nazwę i kod zawodu zgodnie z Klasyfikacją Zawodów i Specjalności wprowadzoną [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=175969]rozporządzeniem ministra gospodarki i pracy z 8 grudnia 2004 r. (DzU nr 265, poz. 2644 ze zm.)[/link]. Przykładowo osoba zatrudniona na stanowisku recepcjonisty ma przypisany kod o numerze 422201.

[srodtytul]...miejsce zameldowania...[/srodtytul]

W części dotyczącej danych adresowych ważne jest podanie miejsca zameldowania. Informacja ta jest ważna dlatego, że decyzje w sprawach świadczeń wydają i świadczenia te wypłacają organy rentowe znajdujące się na terenie miejsca zameldowania. Jeśli wnioskodawca mieszka za granicą, w państwie, z którym nie łączy Rzeczypospolitej Polskiej umowa międzynarodowa w dziedzinie ubezpieczeń społecznych, decyzję w sprawach świadczeń wydają i świadczenia te wypłacają organy rentowe właściwe ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania w Polsce osoby zainteresowanej.

Wyznaczone przez prezesa zakładu jednostki organizacyjne ZUS wydają decyzje w sprawie świadczeń i świadczenia te wypłacają osobom zamieszkałym za granicą w państwie, z którym Polskę łączy umowa międzynarodowa w dziedzinie ubezpieczeń społecznych, a także osobom, którym przy ustalaniu prawa i wysokości emerytury lub renty uwzględniono okresy ubezpieczenia przebyte za granicą, w państwie, z którym łączy Polskę umowa międzynarodowa w dziedzinie ubezpieczeń społecznych.

[srodtytul]... najkorzystniejszy wariant[/srodtytul]

W praktyce najwięcej problemów może stwarzać wypełnienie tej części wniosku, która dotyczy przyjęcia do ustalenia podstawy wymiaru zarobków z określonego okresu. W przypadku gdy wnioskodawca nie jest w stanie sprecyzować, z jakiego okresu (z jakich lat) ma być przyjęte wynagrodzenie do ustalenia podstawy wymiaru świadczenia, możliwe jest złożenie prośby o wybranie najkorzystniejszego wariantu. Wówczas ZUS sam zbada, który wariant dla zainteresowanego jest najlepszy.

[srodtytul]Dowody w załączeniu[/srodtytul]

Osoba ubiegająca się o przyznanie prawa do świadczenia powinna udowodnić okresy zatrudnienia oraz zarobki. Pracodawca ma z kolei obowiązek wydawania pracownikowi lub organowi rentowemu zaświadczeń niezbędnych do ustalenia prawa do świadczeń i ich wysokości. Tak wynika z art. 125 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Do celów emerytalno-rentowych dokumentami potwierdzającymi okres zatrudnienia są m.in. pisemne zaświadczenie zakładu pracy (pracodawcy) oraz świadectwo pracy lub legitymacja ubezpieczeniowa zawierająca odpowiednie wpisy (datę rozpoczęcia i zakończenia pracy, rodzaj wykonywanej pracy i jej wymiar, pieczątkę zakładu pracy oraz podpis i pieczątkę służbową pracodawcy lub upoważnionego pracownika).

Zaświadczenie powinno być wystawione przez pracodawcę lub prawnego następcę pracodawcy, a w przypadku braku następcy prawnego przez jednostkę przechowującą dokumentację zlikwidowanego lub przekształconego zakładu pracy, np. organ założycielski, firmę przechowalniczą lub archiwum. Za potwierdzenia okresów zatrudnienia mogą służyć także dowody pośrednie, takie jak: legitymacja służbowa, umowy o pracę, wpisy w dowodach osobistych, pisma kierowane przez zakłady pracy do pracownika w czasie trwania zatrudnienia (np. o powołaniu, mianowaniu, angażowaniu, zwolnieniu, wyróżnianiu, udzieleniu urlopu), jeżeli na ich podstawie można ustalić okres zatrudnienia.

W razie braku możliwości udowodnienia okresu zatrudnienia pisemnymi dowodami w niektórych przypadkach dopuszcza się przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków.

Okresy zatrudnienia mogą być również dokumentowane na podstawie zachowanych akt osobowych, których okres przechowywania wynosi 50 lat od ustania stosunku pracy. Dane z akt osobowych pracownika może potwierdzić w formie zaświadczenia np. pracodawca czy jego prawny następca, jeżeli zakład pracy został przekształcony (np. przedsiębiorstwa państwowe, które powstały w wyniku zmian organizacyjnych, spółki prawa cywilnego lub handlowego, które powstały po sprywatyzowaniu przedsiębiorstwa).

[srodtytul]Wysokość pensji[/srodtytul]

Oprócz samego ustalenia prawa do świadczenia istotna jest również wysokość tego świadczenia. Jeżeli prawo do świadczenia zostało udowodnione, ale zainteresowany nie przedłoży dowodów niezbędnych do ustalenia jego wysokości, organ rentowy przyznaje świadczenie w kwocie zaliczkowej, zbliżonej do kwoty przewidywanych świadczeń. Zatem oprócz dokumentów, które przedkładane są w celu ustaleniu prawa do świadczenia, konieczne jest również przedłożenie dokumentów pozwalających na ustalenie właściwej wysokości przyznanego świadczenia.

Dokumentacja potwierdzająca wysokość wynagrodzenia za przepracowane lata jest konieczna do ustalenia wskaźnika wysokości podstawy wymiaru i tym samym do ustalenia podstawy wymiaru emerytury. Nie oznacza to, że muszą być przedłożone dokumenty potwierdzające wysokość osiąganego wynagrodzenia ze wszystkich lat zatrudnienia.

Mogą być wskazane zarobki z okresu dziesięciu kolejnych lat kalendarzowych wybranych z ostatniego dwudziestolecia poprzedzającego rok zgłoszenia wniosku. Jeżeli więc z wnioskiem o emeryturę dana osoba występuje w 2009 r., będą to zarobki z dziesięciu kolejnych lat wybranych na przestrzeni lat 1989 – 2008.

Jeżeli natomiast naszym zamiarem jest wskazanie do ustalenia podstawy wymiaru wynagrodzenia osiąganego przed 1989 r. czy w latach 70. lub wcześniejszych, to wówczas należy wskazać zarobki z 20 lat wybranych z okresu poprzedzającego rok zgłoszenia wniosku. Nie muszą to być lata kolejne i pełne, ale w sumie musi ich być 20.

Zgodnie z obowiązującym § 20 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=71204]rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie występowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (DzU nr 10, poz. 49 ze zm.)[/link] dokumentem potwierdzającym wysokość wynagrodzeń w celu ustalenia podstawy wymiaru świadczeń emerytalno-rentowych jest zaświadczenie wystawione przez pracodawcę na druku określonym przez ZUS (druk ZUS Rp-7) lub - w myśl § 21 rozporządzenia – legitymacja ubezpieczeniowa zawierająca odpowiednie wpisy o okresach zatrudnienia i osiąganych w tych okresach wynagrodzeniach.

[ramka][b]Ważne [/b]

Kompletowanie wniosku przez pracodawcę nie jest bezwzględnym wymogiem. Z podaniem o świadczenie występuje bowiem zainteresowany i on może je złożyć bezpośrednio do organu rentowego bez pośrednictwa pracodawcy.[/ramka]

[srodtytul][b]Uwaga [/b]

Przy określaniu zawodu należy uwzględnić zakres i charakter czynności wykonywanych przez pracownika.[/srodtytul]

[ramka][b]Druk ZUS RP-6[/b]

Jednym ze środków dowodowych dołączanych do wniosku o emeryturę jest formularz ZUS Rp-6 dotyczący osób posiadających okresy ubezpieczenia wyłącznie w Polsce.

W formularzu tym oprócz danych personalnych należy zamieścić informacje o przebytych okresach składkowych i nieskładkowych oraz informacje o dokumentach, jakie przedkładane są na potwierdzenie tych okresów. W pierwszej kolumnie druku należy podawać dokładne daty, a więc dzień, miesiąc i rok rozpoczęcia i zakończenia danego okresu. W drugiej trzeba wpisać, jaki to był okres. Jeżeli był to np. okres zatrudnienia, to podawana jest nazwa zakładu pracy, jeżeli natomiast był to okres opieki nad dzieckiem, to wpisuje się: „opieka nad dzieckiem”.

W trzeciej kolumnie, która dotyczy osób ubiegających się o rentę z tytułu niezdolności do pracy, podaje się rodzaj wykonywanej pracy – prowadzonej działalności. Tej części nie należy wypełniać w przypadku wniosku o rentę rodzinną.

W kolumnie czwartej trzeba natomiast zamieścić informacje, jaki dokument jest przedkładany na potwierdzenie danego okresu. [/ramka]

[ramka][b]Szczególne warunki[/b]

Jeśli pracownik wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, to takie okresy pracy stwierdza zakład pracy. Tak wynika z § 2 ust. 2 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=9816C874FE268E93F7957F35B62E643C?id=71673]rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (DzU nr 8, poz. 43 ze zm.)[/link].

Dokonuje tego na podstawie posiadanej dokumentacji – w świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie tego rozporządzenia lub w świadectwie pracy.

W takich dokumentach pracodawca powinien podać okres wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, jej rodzaj i nazwę stanowiska pracy – ze wskazaniem odpowiedniego wykazu, pozycji rozporządzenia, jak również zarządzenia resortowego. Nazwa stanowiska pracy w szczególnych warunkach, na jakim był zatrudniony pracownik, wykazana w świadectwie musi odpowiadać nazwie wymienionej w wykazie aktu resortowego, nie może być niepełna ani podobna.

Jako środki dowodowe dopuszczalne są również kserokopie dokumentów potwierdzające okresy pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze sporządzone przez archiwa na podstawie posiadanej przez nie pracowniczej dokumentacji osobowej.

W innej sytuacji są prywatni pracodawcy, których nie obowiązywały zarządzenia resortowe. Przy potwierdzaniu okresów pracy w szczególnych warunkach mogą oni zatem powoływać się jedynie na rodzaje prac w szczególnych warunkach, które zawarte są w wykazach A i B stanowiących załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r.

Natomiast na potwierdzenie okresów pracy w szczególnych warunkach w postępowaniu przed organem rentowym nie można przedłożyć zeznań świadków. [/ramka]