Jak ZUS ściąga swoje należności od niesolidnych płatników

Nie są one bowiem w takiej sytuacji naliczane. Zamiast nich naliczana jest tylko opłata prolongacyjna w wysokości połowy odsetek za zwłokę. Poza tym gwarantuje płatnikowi, że nie zostanie wobec niego wszczęte postępowanie egzekucyjne. A wiąże się to z powstaniem dodatkowych kosztów – postępowania egzekucyjnego.

Oprócz dolegliwości związanych z wszczęciem i prowadzeniem postępowania egzekucyjnego płatnik musi liczyć się z tym, że mogą zostać podjęte wobec niego inne działania. Zmierzają one do zastosowania sankcji, np. wystąpienia do sądu o ukaranie grzywną czy wymierzenie dodatkowej opłaty.

Zaległych należności ze składek ZUS może dochodzić w egzekucji administracyjnej lub sądowej. Tak stanowi art. 24 ust. 2 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU z 2007 r. nr 11, poz. 74 ze zm., dalej ustawa o sus).

Egzekucję administracyjną reguluje ustawa z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (tekst jedn. DzU z 2005 r. nr 229, poz. 1954 ze zm., w skrócie upea), a egzekucję sądową – kodeks postępowania cywilnego.

Jednak podstawowym trybem ściągania przez ZUS zaległych należności jest administracyjny. W nim dochodzi się większości zadłużeń. Tryb sądowy stosuje się rzadziej. Wynika to ze specyfiki administracyjnego postępowania egzekucyjnego, które upoważnia dyrektora oddziału ZUS do występowania w roli organu egzekucyjnego, czyli prowadzenia postępowania bezpośrednio przez tego szefa.

Postępowanie egzekucyjne służy temu, aby doprowadzić do przymusowego wykonania obowiązku, jakim jest opłacenie składek. Nie jest ono sankcją za to, że przedsiębiorca nie opłacił składek, choć niewątpliwie ma charakter przymusowy. Potwierdza to upea. Jako jedną z zasad postępowania egzekucyjnego w administracji określa tę o niezależności stosowania środków egzekucyjnych od represyjnych. Jej istota polega na tym, że zastosowanie środka egzekucyjnego nie przeszkadza wymierzyć kary w postępowaniu karnym, dyscyplinarnym lub w sprawach o wykroczenia za niewykonanie obowiązku. Zasada ta odnosi się zatem do sytuacji, gdy niewykonanie podlegającego egzekucji administracyjnej obowiązku stanowi jednocześnie czyn zagrożony sankcją karną lub dyscyplinarną, a tak jest przy składkach na ubezpieczenia społeczne. Zgodnie z art. 98 ust. 1 pkt 1 ustawy o sus gdy płatnik lub osoba upoważniona do działania w jego imieniu nie dopełni obowiązku opłacania składek w przewidzianym terminie, podlega grzywnie.

Musisz liczyć się z tym, że ZUS ze składek wyegzekwuje należności, czyli same składki, odsetki za zwłokę, opłatę dodatkową oraz nienależnie pobrane świadczenia

Te elementy podlegają egzekucji administracyjnej w myśl art. 24 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Do składek stosuje się egzekucję administracyjną, jeżeli wynikają one z deklaracji rozliczeniowej złożonej przez płatnika składek, gdy w deklaracji rozliczeniowej zamieszczone jest pouczenie, że stanowią one podstawę do wystawienia tytułu wykonawczego, a ZUS przed wszczęciem postępowania egzekucyjnego przesłał dłużnikowi upomnienie. Tak wynika z art. 3a ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji

Oprócz składek na ubezpieczenia społeczne egzekucji podlegają także pozostałe pobierane przez ZUS należności ze składek na ubezpieczenie zdrowotne, na Fundusz Pracy oraz na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.

Część podlegających egzekucji należności nie wynika ze złożonej przez płatnika deklaracji, np. opłata dodatkowa czy składki ustalane po kontroli przedsiębiorcy, gdy ten odmawia złożenia deklaracji rozliczeniowych. Wtedy ZUS wydaje decyzję, określając wysokość zaległych należności. Wtedy do egzekucji kieruje się należności wynikające z prawomocnej decyzji. Zatem do egzekucji trafią jedynie należności wynikające z deklaracji złożonej przez płatnika lub decyzji administracyjnej.

Wierzyciel musi systematycznie kontrolować terminowość zapłaty zobowiązań pieniężnych. Taki obowiązek nakłada na niego rozporządzenie ministra finansów z 22 listopada 2001 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Jeżeli wierzyciel stwierdzi, że należność nie została zapłacona w terminie określonym w decyzji lub wynikającym z przepisu, wysyła do płatnika upomnienie. Grozi mu w nim wszczęciem egzekucji po siedmiu dniach od doręczenia upomnienia. Wzory upomnień określa rozporządzenie i mogą być one jedno- lub czteropozycyjne, czyli obejmujące odpowiednio jedną lub cztery dochodzone należności.

Jeżeli dłużnik nie wpłaci zaległych składek po upomnieniu, wolno wszcząć egzekucję administracyjną, ale nie wcześniej niż po siedmiu dniach od doręczenia tego pisma. Koszty upomnienia obciążają dłużnika i są pobierane na rzecz wierzyciela. Obowiązek uiszczenia kosztów upomnienia powstaje z chwilą doręczenia upomnienia, a w razie gdy zobowiązany ich nie ureguluje, ściąga się je w trybie określonym dla kosztów egzekucyjnych.

Koszty upomnienia wynoszą czterokrotność opłaty dodatkowej pobieranej przez Pocztę Polską za polecenie przesyłki listowej. Tyle ustala rozporządzenie ministra finansów z 27 listopada 2001 r. w sprawie wysokości kosztów upomnienia skierowanego przez wierzyciela do zobowiązanego przed wszczęciem egzekucji administracyjnej (DzU nr 137, poz. 1543). Upomnienie wysyła się za pośrednictwem poczty przesyłką poleconą za potwierdzeniem odbioru. Wierzyciel może je również doręczyć bezpośrednio w sposób określony w kodeksie postępowania administracyjnego.

Jeśli bezskutecznie upłynął termin określony w upomnieniu, wierzyciel musi podjąć czynności niezbędne, aby wszcząć postępowanie egzekucyjne. W tym celu ZUS wystawia tytuł wykonawczy według wzoru określonego w rozporządzeniu i na jego podstawie przystępuje do egzekucji administracyjnej. Do wszczęcia tej egzekucji dochodzi z chwilą doręczenia:

- zobowiązanemu odpisu tytułu wykonawczego lub

- dłużnikowi zajętej wierzytelności zawiadomienia o zajęciu wierzytelności lub innego prawa majątkowego, jeżeli to doręczenie nastąpiło przed doręczeniem zobowiązanemu odpisu tytułu wykonawczego.

W tytule wykonawczym muszą się znaleźć:

- oznaczenie wierzyciela,

- wskazanie imienia i nazwiska lub firmy zobowiązanego i jego adresu, a także określenie zatrudniającego go pracodawcy i jego adresu, jeżeli wierzyciel ma taką informację,

- treść podlegającego egzekucji obowiązku, jego podstawa prawna oraz stwierdzenie, że obowiązek jest wymagalny, a przy egzekucji należności pieniężnej także określenie jej wysokości, terminu, od którego nalicza się odsetki za niezapłacone w terminie należności, oraz rodzaju i stawki tych odsetek,

- wskazanie zabezpieczenia należności pieniężnej hipoteką przymusową albo przez ustanowienie zastawu skarbowego lub rejestrowego albo zastawu nieujawnionego w żadnym rejestrze, ze wskazaniem terminów powstania tych zabezpieczeń,

- wskazanie podstawy prawnej pierwszeństwa zaspokojenia należności pieniężnej, jeżeli należność korzysta z tego prawa i nie wynika ono z zabezpieczenia należności pieniężnej,

- wskazanie podstawy prawnej prowadzenia egzekucji administracyjnej,

- data wystawienia tytułu, podpis z podaniem imienia, nazwiska i stanowiska służbowego podpisującego oraz odcisk pieczęci urzędowej wierzyciela,

- pouczenie zobowiązanego o skutkach niezawiadomienia organu egzekucyjnego o zmianie miejsca pobytu,

- pouczenie zobowiązanego o przysługującym mu w terminie siedmiu dni prawie do zgłoszenia do organu egzekucyjnego zarzutów w sprawie prowadzenia postępowania egzekucyjnego,

- klauzula organu egzekucyjnego o skierowaniu tytułu do egzekucji administracyjnej,

- wskazanie środków egzekucyjnych stosowanych w egzekucji należności pieniężnych.

Jeżeli tytuł wykonawczy dotyczy należności spółki niemającej osobowości prawnej, podaje się w nim też imiona i nazwiska oraz adresy wspólników. Do tytułu wykonawczego wierzyciel dołącza dowód doręczenia upomnienia.

Organ egzekucyjny musi zgłosić wniosek o wpisanie do Krajowego Rejestru Sądowego danych dotyczących egzekucji administracyjnej. Spis tych informacji określa art. 41 ustawy z 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (DzU z 2001 r. nr 17, poz. 209 ze zm.). Obejmują on dane o zaległościach podatkowych i celnych, należnościach, do których poboru jest zobowiązany ZUS, objętych egzekucją, jeżeli dochodzona należność nie została uiszczona w ciągu 60 dni od wszczęcia egzekucji. W takim wypadku w rejestrze ujawnia się datę wszczęcia egzekucji tych należności oraz wysokość pozostałych do odebrania kwot, datę i sposób zakończenia egzekucji.

To naczelnik urzędu skarbowego lub dyrektor oddziału ZUS będzie egzekwował od dłużnika zaległe składki na ubezpieczenia społeczne

Art. 19 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji określa, że to te organy są odpowiedzialne za prowadzenie postępowania egzekucyjnego w administracji za zaległe należności ze składek.

Naczelnik urzędu skarbowego jest organem egzekucyjnym uprawnionym do stosowania wszystkich środków w egzekucji administracyjnej należności pieniężnych. Dotyczy to więc egzekucji z:

- pieniędzy,

- wynagrodzenia za pracę,

- świadczeń z zaopatrzenia emerytalnego oraz ubezpieczenia społecznego, a także z renty socjalnej,

- rachunków bankowych,

- innych wierzytelności pieniężnych,

- praw z instrumentów finansowych w rozumieniu przepisów o obrocie instrumentami finansowymi, zapisanych na rachunku papierów wartościowych lub innym rachunku, oraz z wierzytelności z rachunku pieniężnego służącego do obsługi takich rachunków,

- papierów wartościowych niezapisanych na rachunku papierów wartościowych,

- weksla,

- autorskich praw majątkowych i praw pokrewnych oraz z praw własności przemysłowej,

- udziału w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością,

- pozostałych praw majątkowych,

- ruchomości,

- nieruchomości.

Natomiast dyrektor oddziału ZUS może stosować egzekucję z:

- wynagrodzenia za pracę,

- świadczeń z ubezpieczenia społecznego, z renty socjalnej,

- wierzytelności pieniężnych,

- rachunków bankowych.

Dotyczyć to może należności pieniężnych ze składek na ubezpieczenia społeczne i należności pochodnych od nich oraz nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczenia społecznego lub innych świadczeń wypłacanych przez ten oddział, które nie mogą być potrącane z bieżących świadczeń.

Podkreślamy, że dyrektor oddziału ZUS występuje w postępowaniu egzekucyjnym w administracji w podwójnej roli: jako organ egzekucyjny oraz jako wierzyciel. W postępowaniu egzekucyjnym reprezentuje wierzyciela, jakim jest ZUS. Jako wierzyciel w postępowaniu ZUS wydaje postanowienia zawierające stanowisko wierzyciela. Na postanowienia te nie przysługuje jednak zażalenie (83c ust. 2 ustawy o sus), a zatem są one ostateczne.

Postępowanie egzekucyjne prowadzi organ egzekucyjny właściwy dla miejsca zamieszkania lub siedziby zobowiązanego. Jeżeli znany przed wszczęciem egzekucji majątek zobowiązanego lub większa jego część nie znajdują się na terenie działania tego organu, to właściwość miejscową ustala się według miejsca położenia składników tych dóbr.

Jeżeli egzekucja prowadzona przez dyrektora oddziału ZUS jest nieskuteczna i zastosowane środki nie powodują odzyskania zaległych kwot, przekazuje on prowadzenie postępowania egzekucyjnego naczelnikowi urzędu skarbowego. Ten może więcej. Ma bowiem prawo stosować wszystkie przewidziane w upea środki egzekucyjne przy egzekucji należności pieniężnych.

Nadzór nad egzekucją administracyjną sprawują organy wyższego stopnia wobec organów właściwych do wykonywania tej egzekucji. Ustawa nie określa zasad, na których podstawie ustala się organy wyższego stopnia. Dlatego zgodnie z art. 18 ustawy odpowiednio stosuje się art. 17 kodeksu postępowania administracyjnego. Przy dyrektorze oddziału ZUS należy zwrócić uwagę na art. 83c ust. 1 ustawy o sus. Zgodnie z nim dla postanowień, od których przysługuje zażalenie, wydanych przez kierownika terenowego oddziału ZUS działającego jako organ egzekucyjny na podstawie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, organem odwoławczym jest dyrektor izby skarbowej.

Organy nadzoru mogą przede wszystkim:

- sprawować kontrolę przestrzegania w toku czynności egzekucyjnych przepisów ustawy przez wierzycieli i nadzorować organy egzekucyjne,

- rozpatrywać wnoszone w postępowaniu egzekucyjnym środki prawne oraz wydawać postanowienia w tych sprawach.

Ponadto ustawa zawiera także inne uprawnienia, które organy nadzoru mogą realizować w okolicznościach określonych w przepisach. Chodzi np. o wstrzymanie w uzasadnionych wypadkach czynności egzekucyjnych lub postępowania egzekucyjnego.

Sprawowanie zwierzchniego nadzoru i kontroli przestrzegania w toku czynności egzekucyjnych przepisów us-tawy przez wierzycieli i organy egzekucyjne w zakresie egzekucji należności pieniężnych należy do ministra finansów. Nadzór ten polega głównie na zapewnieniu jednolitości przy stosowaniu przepisów o postępowaniu egzekucyjnym.

Niekiedy postępowanie egzekucyjne nie może być prowadzone. O jego zawieszenie występuje ZUS, wierzyciel lub zobowiązany przedsiębiorca

W postępowaniu egzekucyjnym mogą wystąpić przejściowe przeszkody, które uniemożliwiają jego prowadzenie. Zawieszenie postępowania polega na przerwaniu jego biegu na czas niezbędny do ich usunięcia.

Zgodnie z art. 56 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji postępowanie egzekucyjne zawiesza się:

- w razie wstrzymania wykonania, odroczenia terminu wykonania obowiązku albo rozłożenia na raty spłat należności pieniężnej – te okoliczności powodują, że egzekwowany obowiązek przestaje być wymagalny i nie może być dochodzony w postępowaniu. Jeżeli zawieszenie postępowania nastąpiło w związku z rozłożeniem na raty egzekwowanych należności, zawieszone postępowanie zostanie podjęte przez organ egzekucyjny w zakresie wskazanym przez wierzyciela;

- w razie utraty przez zobowiązanego zdolności do czynności prawnych i braku jego przedstawiciela ustawowego – postępowanie zawiesza się na czas niezbędny do ustanowienia dla zobowiązanego przez sąd przedstawiciela;

- na żądanie wierzyciela – organ egzekucyjny jest związany jego żądaniem;

- w innych wypadkach przewidzianych w ustawach.

O zawieszenie postępowania może wystąpić zarówno z urzędu organ egzekucyjny, jak i wierzyciel oraz zobowiązany. O zawieszeniu lub odmowie zawieszenia procedury organ decyduje w postanowieniu, na które przysługuje zażalenie.

Zawieszenie nie powoduje uchylenia dokonanych czynności egzekucyjnych. Jeżeli w postępowaniu zastosowano egzekucję z wierzytelności bankowych, a zawieszenie nastąpiło:

- z powodu wstrzymania wykonania, odroczenia terminu wykonania obowiązku albo rozłożenia na raty spłat należności pieniężnej lub

- na żądanie wierzyciela,to za zgodą organu egzekucyjnego zobowiązany może wypłacać pieniądze z zajętych rachunków, gdy przedstawi dokumenty świadczące o tym, że musi ponieść określone wydatki. Decyzję w tej sprawie organ określa w postanowieniu, na które nie przysługuje zażalenie.

Organ egzekucyjny może także uchylić dokonane czynności egzekucyjne, jeżeli:

- uzasadnione jest to ważnym interesem zobowiązanego,

- interes wierzyciela nie stoi temu na przeszkodzie,

- osoby trzecie na skutek tych czynności nie nabyły praw.

Uchylenie czynności egzekucyjnych następuje w postanowieniu, na które przysługuje zażalenie. Zawieszone postępowanie podejmuje się po ustaniu przeszkody. Może to nastąpić z urzędu i na wniosek wierzyciela. Gdy do zawieszenia doszło na żądanie wierzyciela, także podjęcie tego postępowania wymaga jego wniosku. Powinien go złożyć przed upływem 12 miesięcy od złożenia żądania w sprawie zawieszenia. W przeciwnym razie postępowanie egzekucyjne zostanie umorzone.