Postępowanie mające na celu ustalenie, czy osoba zainteresowana spełnia warunki do nabycia świadczeń emerytalno-rentowych, w tym do emerytury pomostowej, należy do kompetencji jednostek organizacyjnych ZUS. Tak wynika z art. 115 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. DzU z 2018 r., poz. 1270; dalej: ustawa emerytalna) oraz z art. 68 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU z 2017 r., poz. 1778 ze zm.; dalej: ustawa o sus).

Emerytura wcześniejsza...

Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (DzU nr 8, poz. 43 ze zm.), aby określoną pracę uznać za pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, muszą być spełnione jednocześnie następujące warunki:

1) rodzaj wykonywanej pracy powinien być wymieniony w wykazie A lub B stanowiących załączniki do ww. rozporządzenia,

2) praca musi być wykonywana na stanowiskach wymienionych w przepisach resortowych,

3) praca musi być wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Tylko łączne spełnienie powyższych wymogów może stanowić przesłankę do stwierdzenia, że dany pracownik był zatrudniony w szczególnych warunkach – niezależnie od tego, co było podstawowym przedmiotem działalności danego zakładu pracy.

Podstawą do wydania pracownikowi świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach bądź dokonania odpowiedniego wpisu w świadectwie pracy, może być wyłącznie dokumentacja będąca w posiadaniu pracodawcy.

Jeśli zainteresowany złoży w ZUS dokumentację, która budzi jakiekolwiek wątpliwości, Zakład wyda decyzję odmawiającą prawa do świadczenia. Zainteresowany może wówczas dochodzić swoich praw w drodze sądowego postępowania odwoławczego. Dotyczy to np. sytuacji, gdy na podstawie przedłożonej dokumentacji nie można ustalić:

- charakteru bądź stanowiska pracy,

- przynależności resortowej zakładu pracy, lub

- tego, czy praca w szczególnych warunkach wykonywana była stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

... lub pomostowa

Definicje prac w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze określa art. 3 ustawy z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (tekst jedn. DzU z 2017 r., poz. 664 ze zm.). Natomiast rodzaje prac w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze są wymienione w załącznikach nr 1 i 2 do tej ustawy.

Kwalifikacji, czy dany rodzaj pracy można zaliczyć do pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze uprawniającej do nabycia prawa do emerytury pomostowej, dokonuje płatnik składek (pracodawca). Wpisuje daną pracę do wykazu stanowisk, na których wykonywana jest w firmie praca w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Prowadzi też ewidencję pracowników wykonujących taką pracę.

Zgodnie z art. 41 ust. 4 ustawy o emeryturach pomostowych, płatnik składek ma obowiązek prowadzić:

1) wykaz stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze,

2) ewidencję pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, za których jest przewidziany obowiązek opłacania składek na Fundusz Emerytur Pomostowych, zawierającą dane dotyczące pracownika, za którego jest przewidziany obowiązek opłacania tych składek.

Pracodawca ma obowiązek powiadomić pracowników o dokonaniu wpisu do takiej ewidencji. Ponadto informacje dotyczące umieszczonych w niej osób musi przekazywać do ZUS w „Zgłoszeniu danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze" za dany rok kalendarzowy do 31 marca następnego roku.

Jeżeli zachodzi konieczność korekty danych podanych w tym zgłoszeniu w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości przez:

1) płatnika składek we własnym zakresie,

2) ZUS,

3) właściwy organ Państwowej Inspekcji Pracy,

płatnik składek ma obowiązek przekazać do ZUS korektę w formie nowego zgłoszenia zawierającego wszystkie prawidłowe dane, o których mowa w art. 38 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych.

Ocena działalności pracodawcy w tym zakresie podlega kontroli Państwowej Inspekcji Pracy.

W myśl przepisów ustawy z 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (tekst jedn. DzU z 2018 r., poz. 623 ze zm.) w przypadku wątpliwości, czy dany rodzaj pracy może być uznany za pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, o rozstrzygnięcie pracodawca może zwrócić się do Państwowej Inspekcji Pracy. Od decyzji inspektora pracy przysługuje odwołanie do okręgowego inspektora pracy. Jego decyzja może być skontrolowana na drodze sądowego postępowania administracyjnego.

Czytaj też:

ZUS: praca szczególna musi być faktycznie wykonywana wyrok SN

Przesłanki pracy w warunkach szczególnych dla ustalenia uprawnień emerytalnych

Praca w szczególnych warunkach: odmowną decyzję ZUS może zmienić sąd

Ustali także sąd pracy

Oceny, czy praca na danym stanowisku powinna być zakwalifikowana jako praca wykonywana w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy pomostowej może dokonać także sąd pracy i ubezpieczeń społecznych – o ile sprawa przyznania emerytury pomostowej będzie przedmiotem postępowania odwoławczego. Sąd Najwyższy w wyroku z 8 marca 2010 r. o sygn. akt II UK 236/09 wskazał, że przy rozstrzyganiu wątpliwości powinni być powołani biegli, którzy wskażą, czy stanowisko było taką pracą.