Zgodnie z art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tekst jedn. DzU z 2016 r., poz. 372) ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie w sposób niezgodny z jego celem traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia. Na tej podstawie ZUS, który stwierdzi, że przedsiębiorca w okresie zwolnienia lekarskiego wykonuje czynności związane ze swoją działalnością, wydaje decyzję pozbawiającą go zasiłku chorobowego za cały okres objęty tym zwolnieniem. Nie ma znaczenia, czy przedsiębiorca był w tym czasie faktycznie chory, czy nie. Istotne jest wyłącznie to, że pracował w czasie zwolnienia lekarskiego. Obojętny jest również dzień, w którym zostanie stwierdzone wykonywanie pracy – czy będzie to na początku okresu objętego zwolnieniem lekarskim, czy np. w ostatnim jego dniu. Utrata zasiłku chorobowego zawsze obejmie cały okres zwolnienia lekarskiego.

Czas na odpoczynek

Osoba, która prowadzi firmę i korzysta ze zwolnienia lekarskiego stwierdzającego jej niezdolność do pracy, nie może w tym czasie zajmować się sprawami związanymi z działalnością i równocześnie pobierać zasiłek chorobowy. Nie może więc np. nadal zarządzać swoim przedsiębiorstwem, nadzorować pracowników, spotykać się z kontrahentami, czy zamawiać dostawy towarów. Nie może też wykonywać innej pracy zarobkowej (np. na rzecz innej firmy). Przy czym przez pracę zarobkową należy rozumieć wszelką pracę mającą przynieść zarobek (dochód), wykonywaną na każdej podstawie prawnej, bez względu na wymiar czasu tej pracy i jej charakter. Podobnie wypowiadał się Sąd Najwyższy, który w wyroku z 5 kwietnia 2005 r. (I UK 370/04) stwierdził, że pracą zarobkową, której wykonywanie w okresie orzeczonej niezdolności do pracy powoduje utratę prawa do zasiłku chorobowego, jest każda aktywność ludzka zmierzająca do osiągnięcia zarobku, w tym pozarolnicza działalność gospodarcza, choćby nawet polegająca na czynnościach nieobciążających w istotny sposób organizmu przedsiębiorcy i zarazem pracownika pozostającego na zwolnieniu lekarskim.

Wbrew zakazom

W razie stwierdzenia w trakcie kontroli, że osoba korzystająca ze zwolnienia lekarskiego wykonuje pracę lub wykorzystuje zwolnienie niezgodnie z jego celem, pracownicy ZUS sporządzają protokół. Podają w nim, na czym polegało nieprawidłowe wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego. Protokół ten powinien zostać przedłożony osobie kontrolowanej, która może do niego wnieść uwagi. Następnie ZUS wydaje decyzję, w której pozbawia przedsiębiorcę zasiłku chorobowego za cały okres objęty zaświadczeniem lekarskim. Adresat może odwołać się od tej decyzji do właściwego sądu w ciągu miesiąca od jej otrzymania. Sąd rozpoznaje sprawy w trybie procesu, w którym przedsiębiorca oraz ZUS mają pozycje równorzędnych stron. Przedsiębiorca może więc przed sądem wykazywać, że faktycznie w czasie zwolnienia lekarskiego nie wykonywał żadnej pracy zarobkowej.

Parafka na dokumentach

W praktyce nierzadko pracownicy ZUS stwierdzają w trakcie kontroli, że osoba prowadząca działalność gospodarczą w czasie korzystania ze zwolnienia lekarskiego nadal podpisywała dokumenty związane ze swoją firmą. Powstaje wówczas spór, czy można to zakwalifikować jako wykonywanie pracy zarobkowej skutkujące utratą zasiłku chorobowego.

Praktyka i orzecznictwo nie są w tym zakresie jednolite. Jednak obecnie dominuje pogląd, że wykonywanie formalnoprawnych czynności, do jakich jest zobowiązany ubezpieczony jako pracodawca, czy podpisanie w trakcie zwolnienia lekarskiego dokumentów finansowych przygotowanych przez inne osoby, nie powoduje utraty prawa do zasiłku chorobowego. Podobnie wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 5 czerwca 2008 r. (III UK 11/08), podnosząc, że samo podpisywanie faktur i innych dokumentów niezbędnych do prowadzenia działalności w sytuacji, gdy nie ma możliwości jej zawieszenia w okresie pobierania zasiłku, można uznać za działalność, która nie ma zarobkowego charakteru.

W zbliżony sposób SN wypowiedział się też w wyroku z 4 kwietnia 2012 r. (II UK 186/11) podkreślając, że nie stanowi pracy zarobkowej uzyskiwanie w trakcie korzystania ze zwolnienia lekarskiego dochodów, niepołączonych z osobistym świadczeniem pracy, np. podpisywanie w trakcie zwolnienia lekarskiego dokumentów finansowych sporządzonych przez inną osobę oraz formalnoprawne tylko prowadzenie jednoosobowej działalności gospodarczej, jeśli osoba ją prowadząca jest równocześnie pracodawcą i wyłącznie w zakresie jej obowiązków leży nadzór nad działalnością firmy. Zatem według SN samo podpisywanie dokumentów nie jest traktowane jako praca zarobkowa.

Autor jest sędzią Sądu Okręgowego w Kielcach

Nieprawidłowe zachowania

Utratą zasiłku chorobowego może też skutkować wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego w sposób niezgodny z jego celem. W praktyce uważa się za nie nieprzestrzeganie wskazań lekarskich (np. nakazu leżenia w łóżku, zakazu wykonywania różnych prac domowych itp.) lub wręcz wykorzystywanie zwolnienia do innych celów niż leczenie (np. w celu podróży zarobkowej do innego państwa). W orzecznictwie sądowym za takie zachowania uznano też:

- nadużywanie alkoholu,

- wzięcie udziału w wycieczce zagranicznej – pielgrzymce do Włoch,

- demontaż okien.

Wykorzystywaniem zwolnienia od pracy w sposób niezgodny z jego celem jest zatem zawsze wykonywanie czynności, które mogą przedłużyć okres niezdolności do pracy. W razie sporu w tym zakresie, sąd rozstrzygając sprawę ocenia, czy czynności podejmowane przez ubezpieczonego w czasie korzystania ze zwolnienia lekarskiego były faktycznie sprzeczne z jego przeznaczeniem. Nierzadko konieczna jest tu opinia biegłych lekarzy na okoliczności, czy konkretne zachowania ubezpieczonego mogły ujemnie wpłynąć na jego stan zdrowia i przez to były sprzeczne z celem zwolnienia lekarskiego. Potwierdzał to Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 6 lutego 2008 r. (II UK 10/07).

O czym pamiętać

- w protokole kontroli można zawrzeć swoje zastrzeżenia wobec ustaleń kontrolerów ZUS

- odwołanie od decyzji ZUS należy złożyć w ciągu miesiąca od jej otrzymania

- dopuszczalne jest podpisywanie dokumentów finansowych, sporządzonych przez inną osobę

Czego unikać

- wykonywania w czasie zwolnienia lekarskiego normalnych obowiązków związanych z prowadzeniem firmy

- wykonywania czynności, które są sprzeczne z zaleceniami lekarskimi i mogą doprowadzić do przedłużenia niezdolności do pracy

- świadczenia pracy na rzecz innej firmy na podstawie umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej