Czy jeśli pracownik wykaże 15 lat pracy w warunkach szczególnych na 1 stycznia 1999 r., to korzystanie ze zwolnień lekarskich utrudni mu uzyskanie emerytury z racji zatrudnienia w tych warunkach? – pyta czytelnik.

Nie.

Wielu pracowników nadal stara się o uzyskanie emerytury w obniżonym wieku, powołując się na wykonywanie pracy w warunkach szczególnych. Możliwość taką przewiduje art. 184 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. DzU z 2013 r., poz. 1440, dalej ustawa emerytalna). Stanowi on, że ubezpieczonym urodzonym po 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40 ustawy emerytalnej, jeżeli w dniu jej wejścia w życie osiągnęli:

Emerytura ta przysługuje pod warunkiem, że ubezpieczony nie przystąpi do otwartego funduszu emerytalnego albo złoży wniosek o przekazanie za pośrednictwem ZUS na dochody budżetu państwa środków zgromadzonych na rachunku ?w OFE.

Przy czym zasadnicze znaczenie dla nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku ma to, czy pracownik świadczył pracę określoną w wykazach prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub ?w szczególnym charakterze podaną w załącznikach do rozporządzenia Rady Ministrów ?z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (DzU nr 8, poz. 43 ze zm., dalej rozporządzenie). Praca ta musiała być wykonywana przez co najmniej 15 lat (§ 4 ust. 1 rozporządzenia).

Absencja zdrowotna

W praktyce problematyczne bywa często ustalenie, czy starający się o emeryturę przepracował co najmniej 15 lat w warunkach szczególnych, licząc na 1 stycznia 1999 r. Spory z ZUS dotyczą zwłaszcza tego, czy do stażu w tych warunkach można zaliczyć także okresy korzystania ze zwolnień lekarskich. Zgodnie bowiem z art. 32 ust. 1a ustawy emerytalnej przy ustalaniu okresu zatrudnienia ?w szczególnych warunkach lub charakterze nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik po 14 listopada 1991 r. otrzymał wynagrodzenie lub świadczenia ?z ubezpieczenia społecznego ?w razie choroby i macierzyństwa. Zastosowanie tego przepisu powodowałoby konieczność odliczenia okresów korzystania ze zwolnień lekarskich od stażu pracy w warunkach szczególnych.

Ekspektatywa świadczenia

W orzecznictwie sądowym wskazuje się, że art. 184 ustawy emerytalnej w sposób szczególny uregulował sytuację prawną ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r. Osobom, które w dniu wejścia w życie ustawy (1 stycznia 1999 r.) wykazały okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn oraz okres składkowy i nieskładkowy z art. 27 ustawy (co najmniej ?20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn), zagwarantował prawo nabycia emerytury po osiągnięciu wieku emerytalnego. Sytuacja tych osób ujmowana jest jako tzw. ekspektatywa prawa podmiotowego, która także podlega ochronie. Ochronę praw w trakcie ich nabywania powszechnie aprobuje orzecznictwo, w tym także Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości ?(por. wyrok z 3 października ?2002 r., Ángel Barreira Pérez, sprawa C-347/00, ECR 2002 ?s. I-08191).

Również Sąd Najwyższy podnosił, że w art. 184 ustawy emerytalnej ustawodawca utrwalił sytuację osób, które ?w dniu jej wejścia w życie wypełniły warunki stażu szczególnego i ogólnego i zadeklarował ich przyszłe prawo do emerytury ?w wieku wcześniejszym. Innymi słowy, przez wydanie tego przepisu państwo zobowiązało się powstrzymać od jakiejkolwiek ingerencji w istniejące prawo tymczasowe. Oznacza to, że gwarancji przyszłego prawa do emerytury złożonej wobec osób, o których mowa w art. 184 ustawy emerytalnej, ustawodawca nie mógł już naruszyć, ustalając inny sposób wyliczenia ich stażu ubezpieczenia. Dlatego SN konsekwentnie przyjmuje, że wykazanie ?1 stycznia 1999 r. określonego ?w art. 184 ustawy emerytalnej okresu wykonywania pracy ?w szczególnych warunkach wyłącza ponowne ustalenie tego okresu po osiągnięciu wieku emerytalnego według zasad ?z art. 32 ust. 1a pkt 1 ustawy obowiązujących po 1 lipca 2004 r. Pogląd ten wzmacnia art. 32 ?ust. 4 ustawy emerytalnej, odsyłający w zakresie warunków emerytalnych do przepisów dotychczasowych (obowiązujących przed 1 stycznia 1999 r.). Tak też podnosił SN m.in. w wyrokach ?z 13 lipca 2011 r. (I UK 12/11) ?i 23 kwietnia 2010 r. (II UK 313/09).

Oznacza to, że jeśli ubezpieczony wykaże, że 1 stycznia 1999 r. miał wymagany staż pracy w warunkach szczególnych, to nie ma podstaw, aby pomniejszać go ?o okresy korzystania przez niego ze zwolnień lekarskich po 14 listopada 1991 r.

Przykład

Do 31 grudnia 1998 r. pan Jan przez 15 lat pracował jako spawacz. Po ukończeniu 60 lat wystąpił o przyznanie emerytury, powołując się na pracę ?w warunkach szczególnych. ZUS odmówił mu jednak prawa do tego świadczenia. Stwierdził bowiem, że nie spełnia warunków koniecznych do uzyskania prawa do niego, gdyż na 1 stycznia ?1999 r. nie udowodnił wymaganych 15 lat pracy ?w warunkach szczególnych. ?Do tego okresu ZUS nie doliczył roku i 2 dni korzystania przez ubezpieczonego ze zwolnień lekarskich. Pan Jan odwołał się od tej decyzji ZUS do sądu. Wskazał, że nie ma podstaw, aby od stażu pracy w warunkach szczególnych odliczać okres, kiedy korzystał ?ze zwolnień lekarskich. Sąd uwzględnił jego odwołanie.

Autor jest sędzią ?Sądu Okręgowego w Kielcach