Przepisy dają osobom prowadzącym działalność gospodarczą pewien wpływ na ustalenie wysokości podstawy wymiaru składek na ZUS, a przez to i na wysokość samych składek. Dotyczy to zarówno ubezpieczeń społecznych, w tym ubezpieczenia chorobowego, jak i ubezpieczenia zdrowotnego.

Ogólne zasady

Na gruncie prawa ubezpieczeń społecznych za prowadzących działalność gospodarczą uważa się nie tylko osoby mające firmy na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub szczególnych. Są to również:

- twórcy i artyści,

- osoby prowadzące działalność w zakresie wolnego zawodu w rozumieniu przepisów podatkowych,

- wspólnicy jednoosobowych spółek z o.o.,

- wspólnicy spółek jawnych, komandytowych lub partnerskich,

- osoby prowadzące niepubliczną szkołę, placówkę lub ich zespół, na podstawie przepisów o systemie oświaty,

- osoby współpracujące z osobami prowadzącymi działalność gospodarczą.

Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne osób prowadzących działalność gospodarczą – jeśli nie korzystają z preferencyjnych reguł – stanowi kwota zadeklarowana, nie niższa niż 60 proc. prognozowanego na dany rok przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego. Tak stanowi art. 18 ust. 8 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm.).

W 2013 r. minimalna miesięczna stawka, od której trzeba opłacać składki społeczne, to 2227,80 zł. Z kolei górna granica rocznej podstawy wymiaru składek emerytalno-rentowych wynosi 111 390 zł.

Przedsiębiorców obowiązuje jednak jeszcze jeden limit – maksymalna miesięczna stawka do naliczenia składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe. Stanowi ona 2,5-krotność przeciętnej płacy w poprzednim kwartale. W marcu, kwietniu i maju 2013 r. składki chorobowej nie można opłacać od kwoty wyższej niż 9225,75 zł (250 proc. przeciętnego wynagrodzenia w czwartym kwartale 2012 r.).

Każdego przedsiębiorcę obowiązuje ta sama najniższa stawka składki na ubezpieczenie zdrowotne.

Zdrowotna niezmienna

Podstawa jej wymiaru nie może być niższa niż równowartość 75 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w czwartym kwartale poprzedniego roku, włącznie z wypłatami z zysku.

W 2013 r. jest to 2908,13 zł, a miesięczna najniższa składka to 261,73 zł. Nie ma przy tym kwoty rocznego ograniczenia podstawy wymiaru tej opłaty ani możliwości jej zmniejszenia adekwatnie do liczby dni prowadzenia działalności.

Jak emerytalna

Składkę na Fundusz Pracy ustala się od tej samej kwoty, która jest podstawą składki emerytalnej. Ale trzeba ją opłacać również po przekroczeniu rocznego limitu składek, kiedy już nie reguluje się należności na ubezpieczenia emerytalno-rentowe.

W 2013 r. najniższą podstawą, od której trzeba naliczać składkę na Fundusz Pracy, jest kwota 2227,80 zł, a sama składka nie może być niższa niż 54,58 zł.

Opłatą na ten fundusz nie muszą się przejmować osoby, które korzystające z 24-miesięcznej ulgi w wysokości opłat na ZUS. Składki tej nie trzeba bowiem płacić, jeśli przychód będący podstawą do naliczenia składek emerytalno-rentowych jest niższy niż minimalne wynagrodzenie (w 2013 r. – 1600 zł).

Zadeklarowana wartość

Zatem przedsiębiorca sam deklaruje podstawę wymiaru składek – zarówno na ubezpieczenia społeczne, jak i zdrowotne. Oczywiście ograniczony jest tu progami minimalnymi.

Takie zasady wynikają ze specyfiki działalności prowadzonej na własny rachunek i trudności w określaniu przychodu z firmy. W przypadku tych ubezpieczonych obowiązek opłacania składek i ich wysokość nie są powiązane z faktycznym przychodem, lecz wyłącznie z istnieniem tytułu ubezpieczenia i zadeklarowaną przez ubezpieczonego kwotą, niezależnie od tego, czy biznes przynosi zyski i w jakiej wysokości.

Limit w widełkach

W odniesieniu do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, gdzie obowiązuje górna miesięczna granica jej podstawy wymiaru, trzeba się zatem zmieścić w przedziale od 60 proc. prognozowanej przeciętnej płacy do 250 proc. przeciętnego wynagrodzenia z poprzedniego kwartału. Wysokość opłaty zależy więc wyłącznie od deklaracji ubezpieczonego.

Nie ma tu żadnego odniesienia do osiąganego przez przedsiębiorcę przychodu. ZUS nie jest przy tym uprawniony do kontrolowania zadeklarowanej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne. Potwierdził to Sąd Najwyższy w uchwale siedmiu sędziów z 21 kwietnia 2010 r. (II UZP 1/10).

Przykład

Pani Magda od 1 stycznia 2012 r. prowadziła pozarolniczą działalność gospodarczą – miała zakład tapicerski. Składki odprowadzała od minimalnej podstawy wymiaru (60 proc. prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, tj. 2227,80 zł). Z końcem maja ub.r. zamknęła firmę.

Ponownie podjęła działalność od 1 sierpnia 2012 r., zgłaszając się do ubezpieczeń społecznych, w tym do dobrowolnego chorobowego. Zadeklarowała, że składki będzie opłacać od 5000 zł.

Była już wtedy w zaawansowanej ciąży. Mimo to ZUS nie może zakwestionować zadeklarowanej przez nią stawki do naliczania składek. Wskazana kwota mieści się bowiem w granicach ustawowych, a żaden przepis nie uprawnia organu rentowego do takiej kontroli (por. wyrok SN z 12 kwietnia 2012 r., I UK 350/11).

PREFERENCYJNE REGUŁY – więcej w kieszeni

Osoba, która dopiero otwiera swój biznes, może skorzystać z ulgi w opłacaniu składek na ubezpieczenia społeczne, pod warunkiem że:

- nie prowadzi żadnej działalności gospodarczej w dniu otwarcia nowej i nie prowadziła jej w ciągu ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych,

- nie wykonuje nowego biznesu na rzecz byłego pracodawcy, dla którego w bieżącym lub poprzednim roku kalendarzowym przed rozpoczęciem działalności wykonywała w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy takie czynności, które wchodzą w zakres własnego interesu.

Przedsiębiorca spełniający takie warunki może regulować niższe składki na ubezpieczenia społeczne przez 24 miesiące kalendarzowe, począwszy od dnia rozpoczęcia biznesu. Podstawą ich wymiaru nie może być kwota niższa niż 30 proc. minimalnego wynagrodzenia.

W 2013 r. jest to 480 zł. Z omawianego uprawnienia mogą jednak skorzystać tylko te osoby, które zaczną prowadzić działalność na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych. Ten przywilej nie jest więc np. dla osób współpracujących z przedsiębiorcami czy wspólników spółek jawnych, komandytowych lub partnerskich.

Według wskazania

Przedsiębiorca może zadeklarować maksymalną kwotę podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, nawet gdy firma przynosi straty. Jeśli tak uczyni, w przypadku choroby otrzyma świadczenie obliczone z uwzględnieniem zadeklarowanej kwoty.

Wraz z końcem okresu pobierania zasiłku wolno mu obniżyć podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne (w tym na dobrowolne chorobowe) do stawki minimalnej, tj. stanowiącej 60 proc. prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego.

Autor jest adwokatem w Bytomiu