Świadczenia na rehabilitację niepełnosprawnych ze składkami ZUS

Zasadą jest, że utrata statusu zakładu pracy chronionej (zpchr) wiąże się z obowiązkiem niezwłocznej wpłaty do Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON) środków zakładowego funduszu rehabilitacji. Wynika to wprost z art. 33 ust. 7 ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (tekst jedn. DzU z 2011 r. nr 127, poz. 721 ze zm., dalej ustawa o rehabilitacji).

Jest jednak wyjątek od tej reguły. Pieniędzy tych nie musi oddawać pracodawca, który mimo utraty statusu zpchr utrzymuje zatrudnienie na poziomie co najmniej 15 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy oraz osiąga wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wysokości co najmniej 25 proc. (art. 33 ust. 7b ustawy o rehabilitacji).

Zgodnie z art. 33a ustawy o rehabilitacji do pracodawców, którzy utracili status zpchr, ale zachowali fundusz rehabilitacji i niewykorzystane środki tego funduszu z uwagi na to, że osiągają ustawowo określony stan zatrudnienia, stosuje się art. 33 tej ustawy.

Oznacza to, że wydatkowanie środków zgromadzonych na zakładowym funduszu rehabilitacji powinno się odbywać zgodnie z przepisami ustawy o rehabilitacji oraz rozporządzenia ministra pracy i polityki społecznej z 19 grudnia 2007 r. w sprawie zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych (DzU z nr 245, poz. 1810 ze zm.).

To rozwiązanie wydaje się korzystne, ale do momentu, kiedy trzeba ustalić, czy świadczenia wypłacone z zfron przez zakład pracy, który nie ma już statusu zpchr, są nadal wolne od składek.

Kontrowersyjny przepis

Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne pracowników stanowi przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, uzyskiwany z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy. Od składek wolne są jedynie:

- wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną (wypłacane przez pracodawcę na podstawie art. 92 kodeksu pracy),

- zasiłki z ubezpieczenia społecznego,

- przychody wymienione w § 2 ust. 1 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, DzU nr 161, poz. 1106 ze zm., dalej rozporządzenie składkowe).

Na podstawie § 2 ust. 1 pkt 23 rozporządzenia składkowego z podstawy wymiaru składek wyłączone zostały środki otrzymywane w zakładach pracy chronionej i zakładach aktywności zawodowej na rehabilitację zawodową, społeczną oraz leczniczą osób niepełnosprawnych, na podstawie odrębnych przepisów, z zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych albo zakładowego funduszu aktywności, z wyłączeniem finansowanych z nich wynagrodzeń.

Zgodnie z wykładnią tego przepisu dokonaną przez Departament Ubezpieczeń i Składek Centrali Zakładu Ubezpieczeń Społecznej po konsultacji z Ministerstwem Pracy i Polityki Społecznej, nie ma on zastosowania do pracodawców, którzy co prawda dysponują zakładowym funduszem rehabilitacji osób niepełnosprawnych, ale utracili status zpchr.

Zobacz Odpowiedź ZUS z 25 października 2012 r. (992900/400-246/2012/WUK) w sprawie opłacania składek od świadczeń na rehabilitację osób niepełnosprawnych realizowanych z ZFRON w zakładach, które utraciły status zpchr

Takie podmioty udzielają jednak pracownikom niepełnosprawnym z zakładowego funduszu rehabilitacji wsparcia na rehabilitację zawodową, społeczną i leczniczą na analogicznych zasadach jak pracodawca, który się w dalszym ciągu legitymuje statusem zakładu pracy chronionej. Dlatego włączenie tych świadczeń do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne w podmiocie, który nie posiada statusu zpchr, wydaje się niezrozumiałe i społecznie szkodliwe.

Zaostrzone kryteria

Kwestia ta jest bardzo istotna dla wielu pracodawców, którym nie udało się do 30 czerwca 2012 r. spełnić rygorystycznego kryterium do zachowania statusu zpchr dotyczącego wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych narzuconego ustawą z 29 października 2010 r. o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz niektórych innych ustaw (DzU nr 226, poz. 1475).

Zgodnie z jej art. 11 pracodawca, który przed 1 stycznia 2011 r. uzyskał status zpchr, miał czas do 30 czerwca 2012 r. na zwiększenie wskaźników zatrudnienia osób niepełnosprawnych do wysokości co najmniej 50 proc., w tym na osiągnięcie wskaźnika zatrudnienia osób zaliczonych do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności w wysokości co najmniej 20 proc. w odniesieniu do ogółu.

Ta regulacja w wielu wypadkach spowodowała odebranie statusu zpchr pracodawcom, którzy mimo utraty dodatkowej pomocy z racji posiadania statusu nie zdecydowali się jednak na redukcję zatrudnienia niepełnosprawnych.

Kwestionowany § 2 ust. 1 pkt 23 rozporządzenia składkowego dotyka głównie interesów osób niepełnosprawnych pozostających w zatrudnieniu w tych podmiotach, a w szczególności w pełni skonkretyzowanych uprawnień do pomocy z zfron.

Zgodnie bowiem ze stanowiskiem Biura Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych (BON-I-52311-286-3-PM/12) zawartym w odpowiedzi udzielonej na pytanie OBPON składki na ubezpieczenia społeczne od świadczeń wypłacanych pracownikom w zakresie pomocy indywidualnej i indywidualnych programów rehabilitacji nie mogą obciążać zakładowego funduszu rehabilitacji.

Zatem pracodawca, decydując się na udzielenie pracownikowi niepełnosprawnemu wsparcia ze środków zfron, już z własnych pieniędzy musi ponieść dodatkowy koszt związany z obowiązkiem naliczenia i zapłaty od tej pomocy składek na ubezpieczenia społeczne.

Z uwagi na spadek koniunktury gospodarczej, który dotknął niejedną firmę, w połączeniu z redukcją wsparcia związanego z utratą statusu zpchr, w wielu zakładach oznacza to wstrzymanie wypłaty świadczeń. Pracodawcy nie mogą sobie bowiem pozwolić na dodatkowe obciążenie budżetu przeznaczonego na działalność.

Nieuzasadnione zróżnicowanie

Trudno doszukać się motywów, dla których różnicuje się sytuację tych samych świadczeń na rehabilitację zawodową, społeczną czy leczniczą, w zależności od tego, czy udziela ich podmiot, który ma status zakładu pracy chronionej, czy ten, który go utracił, ale nadal zatrudnia osoby niepełnosprawne i dysponuje zakładowym funduszem rehabilitacji.

Takie rozwiązanie faktycznie ogranicza prawa niepełnosprawnych zatrudnionych w tych ostatnich podmiotach do świadczeń finansowanych ze środków zfron, w tym tak ważnej pomocy na leczenie.

Istotne jest przy tym, że § 2 ust. 1 pkt 23 rozporządzenia składkowego wszedł w życie, gdy na gruncie ustawy o rehabilitacji nie istniało rozwiązanie umożliwiające pracodawcy zachowanie zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych, mimo utraty statusu zpchr. W związku z tym przepis ten powinien zostać dostosowany do nowych warunków. Sprawiedliwym rozwiązaniem byłoby przyjęcie analogicznej zasady, jaka obowiązuje w prawie podatkowym.

Stosownie do art. 21 ust. 1 pkt 27 lit. a ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn. DzU z 2012 r., poz. 361 ze zm.) wolne od podatku dochodowego są otrzymywane, zgodnie z odrębnymi przepisami, świadczenia na rehabilitację zawodową, społeczną i leczniczą osób niepełnosprawnych ze środków PFRON, z zakładowych funduszy rehabilitacji osób niepełnosprawnych lub zakładowych funduszy aktywności.

Taka konstrukcja przepisu nie wprowadza niczym nieuzasadnionego i tym samym sztucznego podziału charakteru świadczeń w zależności od tego, czy podmiot je wypłacający posiada status zakładu pracy chronionej, czy nie.

W związku z niekorzystną interpretacją ZUS z 25 października 2012 r. organizacja OBPON.ORG skierowała 8 listopada 2012 r. apel do ministra pracy i polityki społecznej o pilną nowelizację rozporządzenia składkowego.

Autorka jest wiceprezesem Ogólnopolskiej Bazy Pracodawców Osób Niepełnosprawnych