- Zawarliśmy umowę-zlecenie z osobą, która prowadzi działalność gospodarczą. Kontrakt podpisaliśmy na pół roku, z wynagrodzeniem 6000 zł (płatnym po zakończeniu pracy). Z którego tytułu ta osoba podlega ubezpieczeniom w ZUS – z umowy czy z firmy? Jeśli ubezpieczy się z racji zlecenia, w tym przystąpi do ubezpieczenia chorobowego i zachoruje, to jak wówczas ustalić tytuł ubezpieczenia? Czy pobieranie zasiłku będzie miało wpływ na ustalenie podstawy do ubezpieczeń?

– pyta czytelnik.

Zacznijmy od wyjaśnienia, że o zbiegu tych dwóch tytułów do ubezpieczeń można mówić dopiero wtedy, gdy rodzaj pracy wykonywanej w ramach umowy-zlecenia różni się od przedmiotu działalności gospodarczej.

Jeśli bowiem przedmiot kontraktu cywilnego i wpis do ewidencji działalności gospodarczej obejmują ten sam rodzaj usług, to jest tylko jeden tytuł do ubezpieczeń i jest nim wykonywanie działalności gospodarczej. W takiej sytuacji przychód z umowy cywilnej przedsiębiorca wpisuje do swoich ksiąg podatkowych (jako przychód z działalności gospodarczej) i nie ma mowy o zbiegu tytułów.

Załóżmy jednak, że w sytuacji wskazanej przez czytelnika tak nie jest. Biznesmen podjął na zlecenie inną pracę niż ta, którą na co dzień wykonuje w ramach działalności.

Podstawa ma znaczenie

O tym, z którego tytułu obowiązkowe będą ubezpieczenia społeczne, decyduje w tym przypadku podstawa wymiaru składek z umowy cywilnej. Tytułem do obowiązkowego opłacania składek na te ubezpieczenia będzie działalność, jeśli podstawa wymiaru opłacanych z niej składek okaże się wyższa od tej ustalonej z racji wykonywania pracy na zlecenie (art. 9 ust. 2a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, tekst jedn. DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm.).

Innymi słowy, przedsiębiorca nie może sobie wybrać, że będzie płacił niższe składki ze zlecenia. Dopiero wtedy, gdy zarobek z tego zlecenia (podlegający oskładkowaniu) jest przynajmniej taki, jak najniższa podstawa wymiaru danin z działalności, przedsiębiorca ma prawo wyboru, czy nadal obowiązkowo składki społeczne płaci z działalności, czy woli być objęty ubezpieczeniami jako zleceniobiorca. Oczywiście istnieje możliwość ubezpieczenia się dobrowolnie, na swój wniosek, z drugiego tytułu.

Minimalna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z racji prowadzenia firmy wynosi:

- 60 proc. prognozowanego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia przyjętego do ustalenia kwoty tzw. limitu 30-krotności na dany rok kalendarzowy (przez cały 2012 r. – 2115,60 zł) lub

- 30 proc. minimalnego wynagrodzenia za pracę w danym roku kalendarzowym (w 2012 r.

– 450 zł) – w pierwszych 24 miesiącach prowadzenia działalności.

Przykład

Pan Adam prowadzi zakład stolarski, z którego opłaca standardowe składki społeczne, czyli od kwoty 2115,60 zł. Dodatkowo zawarł umowę-

-zlecenie ze spółdzielnią mieszkaniową na naprawę instalacji elektrycznej w kilku budynkach. Umowa opiewa na 1000 zł miesięcznie i została podpisana na okres od 2 kwietnia do 31 maja 2012 r.

W tym czasie pan Adam nadal musi opłacać składki z własnego biznesu, bo ze zlecenia podstawa wymiaru do ich naliczenia jest niższa niż ta obowiązująca przedsiębiorców.

Zleceniodawca musi za niego opłacać składkę zdrowotną (chyba że pan Adam zadeklaruje dobrowolne przystąpienie do ubezpieczeń społecznych).

Przykład

Pani Anna prowadzi zakład fryzjerski od 1 września 2011 r. Składki emerytalno-rentowe opłaca z tego tytułu od ulgowej podstawy wymiaru, tj. od 30 proc. minimalnego wynagrodzenia (w 2012 r. – 450 zł). Od 1 marca br. dodatkowo wykonuje umowę-zlecenie na rzecz salonu kosmetycznego jako manikiurzystka. Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu tej umowy wynosi 700 zł, czyli więcej niż jej podstawa wymiaru z racji prowadzenia firmy. Pani Anna objęta jest obowiązkowo ubezpieczeniami społecznymi z tytułu powstałego wcześniej, czyli prowadzenia działalności, ale może przejść na obowiązkowe ubezpieczenia ze zlecenia.

Gdy zdarzy się choroba

Zleceniobiorcę, który uzyskał prawo do zasiłku chorobowego/świadczenia rehabilitacyjnego z racji tego, że przystąpił do ubezpieczenia chorobowego z tytułu wykonywania umowy (gdy ze zlecenia jest obowiązkowo objęty ubezpieczeniem emerytalno-rentowym), obowiązkiem ubezpieczeń społecznych z tytułu działalności gospodarczej można objąć dopiero po zakończeniu pobierania tych świadczeń.

Przykład

Pan Marek od kilku lat prowadzi firmę informatyczną. Minimalna obowiązująca go podstawa wymiaru składek z racji biznesu to 60 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia (2115,60 zł). Oprócz pracy w firmie wykonuje umowę-zlecenie, z tytułu której przysługuje mu miesięczne wynagrodzenie w wysokości 2550 zł. Pan Marek jest zgłoszony obowiązkowo do ubezpieczeń społecznych ze zlecenia, w tym do dobrowolnego chorobowego.

Uzyskał już prawo do świadczeń chorobowych. Chorował przez cały luty br. i otrzymał zasiłek. W marcu nie osiągnął żadnego przychodu, bo zleceniodawca nie wypłacił mu terminowo wynagrodzenia. Z tytułu kontraktu cywilnego podlegał ubezpieczeniom społecznym w każdym miesiącu, w którym uzyskał swój umówiony przychód. W lutym br. również był objęty nimi z racji pracy na zlecenie. Natomiast od 1 marca podlega obowiązkowo ubezpieczeniom jako przedsiębiorca.

W przypadku, gdy zasiłek ze zlecenia przysługiwał przez część miesiąca, trzeba dokonać dodatkowych rachunków, by ustalić, czy w dalszej części miesiąca ubezpieczenia społeczne są obowiązkowe z racji prowadzenia firmy czy też wykonywania umowy cywilnej. Należy wówczas porównać kwotę:

- podstawy wymiaru składek z tytułu umowy-zlecenia w tym miesiącu oraz

- proporcjonalnie obniżonej najniższej podstawy wymiaru składek z tytułu działalności gospodarczej (dzieląc miesięczną podstawę przez liczbę dni kalendarzowych, a wynik mnożąc przez liczbę dni podlegania ubezpieczeniom).

Przykład

Pani Magda ma firmę reklamową. Obowiązuje ją standardowa podstawa wymiaru składek społecznych z działalności (60 proc. przeciętnej płacy, tj. w 2012 r. – 2115,60 zł).

Od 1 grudnia 2011 r. dodatkowo pracuje też na umowę-zlecenie, która nie jest związana z jej branżą. Z tej umowy miesięcznie otrzymuje 3000 zł i ten tytuł wybrała jako obowiązkowy w zakresie ubezpieczeń społecznych. Od razu przystąpiła też do ubezpieczenia chorobowego.

Pani Magda chorowała od 1 do 16 marca. Za ten czas otrzymała zasiłek chorobowy z tytułu umowy-zlecenia. Za ten miesiąc uzyskała ze zlecenia przychód w wysokości 1680 zł. To była również wysokość podstawy wymiaru składek społecznych z umowy cywilnej. Natomiast proporcjonalnie obniżona minimalna podstawa wymiaru składek za okres od 17 do 31 marca 2012 r. z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej wynosiła 1023,68 zł, co wynika z wyliczenia:

(2115,60 zł : 31) x 15 dni = 1023,68 zł.

Oznacza to, że przez cały marzec br. pani Magda miała prawo wybrać umowę-zlecenie jako tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych. Podstawa wymiaru składek ze zlecenia okazała się bowiem wyższa od proporcjonalnie obniżonej najniższej podstawy wymiaru składek z tytułu prowadzenia własnej firmy.

Gdyby było odwrotnie i wyliczona podstawa z tytułu działalności byłaby wyższa niż osiągnięty zarobek ze zlecenia, to wówczas od 17 marca obowiązkowe byłyby dla niej ubezpieczenia społeczne z działalności.

Ważna data wypłaty

Po wyborze zlecenia jako tytułu do opłacania obowiązkowych składek społecznych trzeba na bieżąco kontrolować przychód ze zlecenia. Gdy w danym miesiącu okaże się on niższy od podstawy wymiaru składek z działalności, składki znów trzeba opłacić z racji prowadzenia biznesu.

Domeną umów-zleceń jest też to, że jeśli strony nie ustalą inaczej, wypłata wynagrodzenia następuje dopiero po wykonaniu kontraktu. Zatem zleceniobiorca wcale nie musi otrzymywać wynagrodzenia w cyklach miesięcznych. Może je dostać za całość prac dopiero po zakończeniu umowy.

Zleceniodawca jako płatnik ma jednak obowiązek rozliczać się z ZUS miesięcznie i składać co miesiąc dokumentację ubezpieczeniową. Jeżeli więc w danym miesiącu/miesiącach trwania umowy nie dokonał na rzecz zleceniobiorcy żadnej płatności, to w raporcie rozliczeniowym ZUS RCA za taki miesiąc wykazuje zerową podstawę wymiaru składek.

Tak może być nie tylko z powodu ustalenia płatności jednorazowo na koniec umowy, ale również wtedy, gdy zleceniodawca spóźnił się z wypłatą wynagrodzenia, mimo uzgodnienia wypłat miesięcznych, i z tego powodu wykonawca nie otrzymał przychodu. Wówczas zleceniobiorca nie może dokonać wyboru tytułu do ubezpieczeń społecznych między zleceniem a prowadzoną działalnością gospodarczą. W takim przypadku ubezpieczenia z tytułu prowadzenia działalności są obowiązkowe.