Umowa z 2 kwietnia 2008 r. o zabezpieczeniu społecznym między Rzecząpospolitą Polską i Kanadą [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=321944](DzU z 2009 r. nr 133, poz. 1095, dalej umowa)[/link] obowiązuje od 1 października br. Z tym dniem weszło też w życie porozumienie administracyjne z 2 kwietnia 2008 r. dotyczące jej stosowania [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=321951](DzU z 2009 r. nr 133, poz. 1097)[/link].

Umowa zawiera przepisy rozstrzygające, w którym z państw (w Polsce czy w Kanadzie; dalej strony umowy) powinna być ubezpieczona dana osoba. Stanowi również podstawę prawną koordynacji systemów emerytalno-rentowych Polski i Kanady.

[srodtytul]Kogo i kiedy dotyczy[/srodtytul]

Umowa obejmuje każdą osobę, która podlega lub podlegała ustawodawstwu jednej lub każdej ze stron oraz inne osoby, których prawa pochodzą od takiej osoby (art. 3 umowy). Ma więc zastosowanie nie tylko do osób posiadających obywatelstwo polskie lub kanadyjskie, ale również do obywateli państw trzecich, a także bezpaństwowców.

W odniesieniu do polskich świadczeń umowa obejmuje emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy, renty rodzinne, renty z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych oraz zasiłki pogrzebowe. W przypadku Kanady dotyczy świadczeń przysługujących na podstawie ustawy zabezpieczenia emerytalnego i ustanowionych zgodnie z nią przepisów prawnych, a także planu emerytalnego Kanady i ustanowionych zgodnie z nim przepisów prawnych. Te akty przewidują: emeryturę z tytułu okresów zamieszkania (old age security), emeryturę z tytułu zakończenia zatrudnienia (retirement pension), świadczenia dla osób pozostałych przy życiu (survivors benefits), świadczenia z tytułu śmierci (death benefits) i świadczenia dla dzieci (surviving child or disabled contributors child).

[b]UWAGA: Umowa nie ma zastosowania do świadczeń przysługujących na podstawie planu emerytalno-rentowego prowincji Quebec.[/b][srodtytul]Gdzie ubezpieczony pracownik…[/srodtytul]

W odniesieniu do pracowników umowa – jako podstawową zasadę – przewiduje podleganie ubezpieczeniom społecznym w tym państwie, na którego terytorium praca jest wykonywana (art. 6a). Wyjątek dotyczy pracowników delegowanych (art. 7 umowy). Czyli takich osób, które podlegają ustawodawstwu jednego państwa i wykonują pracę na terytorium drugiego państwa dla tego samego lub powiązanego pracodawcy. Oni są objęci – w odniesieniu do tej pracy – wyłącznie ustawodawstwem pierwszego państwa, jak gdyby praca ta była wykonywana na jego terytorium. Okres delegowania nie może trwać dłużej niż 60 miesięcy bez zgody właściwych władz obu stron.

W związku z tym pracownik wysłany przez polskiego pracodawcę do pracy w Kanadzie może w dalszym ciągu podlegać ubezpieczeniom społecznym wyłącznie w Polsce. Drukiem dokumentującym ten fakt i zarazem zwalniającym z podlegania ubezpieczeniom w Kanadzie jest potwierdzony przez ZUS formularz PL-CAN 01.

[ramka][b]Przykład 1[/b]

Polskie przedsiębiorstwo wysyła na dwa lata do Kanady pracownika. Zajmować się ma serwisowaniem urządzeń produkowanych przez to przedsiębiorstwo, sprzedanych kanadyjskiemu nabywcy. W celu uzyskania zwolnienia z obowiązku zgłoszenia tego pracownika do ubezpieczeń społecznych w Kanadzie polski pracodawca występuje do ZUS o potwierdzenie formularza PL-CAN 01. W konsekwencji, przez cały okres pracy tego pracownika w Kanadzie, jest on ubezpieczony w Polsce.[/ramka]

[srodtytul]…a gdzie przedsiębiorca[/srodtytul]

Umowa określa również właściwe ustawodawstwo ubezpieczeniowe w przypadku przeniesienia działalności prowadzonej na własny rachunek na terytorium drugiej strony lub prowadzenia działalności na terytoriach obu stron. Z art. 6b umowy wynika, że prowadzący działalność podlega w takim wypadku ubezpieczeniom społecznym w tym państwie, w którym mieszka.

[ramka][b]Przykład 2[/b]

Osoba zajmująca się w Polsce w ramach własnej działalności zakładaniem instalacji elektrycznej w budynkach podpisała umowę na wykonanie tego typu prac w Kanadzie. Zamierza w tym celu wyjechać tam na rok. W celu zwolnienia z podlegania ubezpieczeniom społecznym w Kanadzie powinna wystąpić do właściwej dla niej terenowej jednostki ZUS o poświadczenie formularza PL-CAN 01. Po jego uzyskaniu, wykonując działalność w Kanadzie, powinna opłacać składki na ubezpieczenia społeczne do ZUS.[/ramka]

[srodtytul]Świadczenia mają być eksportowane [/srodtytul]

Przesądza o tym art. 5 umowy. Przepis ten stanowi, że świadczenia przysługujące zgodnie z ustawodawstwem jednej strony (w tym uzyskane na mocy umowy) nie podlegają zmniejszeniu, zmianie, zawieszeniu lub wstrzymaniu wyłącznie z uwagi na miejsce zamieszkania na terytorium drugiej strony. Mieszkanie w Kanadzie przez uprawnioną do świadczenia osobę z Polski nie może być zatem powodem jakichkolwiek utrudnień w wypłacie tego świadczenia lub zmiany jego wysokości. Zasada ta ma oczywiście zastosowanie również w sytuacji odwrotnej. A więc gdy w Polsce mieszka osoba uprawniona do świadczenia przewidzianego przez kanadyjskie przepisy.

Mieszkająca w Kanadzie osoba uprawniona do świadczenia z polskiego systemu może je otrzymywać na jeden z dwóch sposobów (zależnie od jej decyzji):

- w Polsce – na wskazany przez siebie własny rachunek bankowy lub do rąk osoby upoważnionej zamieszkałej w naszym kraju,

- w Kanadzie – na swój zagraniczny rachunek bankowy (dotyczy to również prowincji Quebec).

[srodtytul]Wnioski w Łodzi, ale nie tylko [/srodtytul]

Obsługą transferu polskich emerytur i rent do Kanady zajmuje się I Oddział ZUS w Łodzi. Wniosek o przekazywanie świadczenia można więc złożyć bezpośrednio w tym oddziale, ale też w oddziale, który dotychczas wypłacał świadczenie w Polsce.

Emerytura lub renta transferowana z Polski do Kanady nie jest pomniejszana o składkę na ubezpieczenie zdrowotne, bo polscy emeryci i renciści mieszkający w Kanadzie nie podlegają ubezpieczeniu zdrowotnemu w Polsce.

[srodtytul]Okresy uznawane…[/srodtytul]

Jeżeli dana osoba nie ma prawa do świadczenia, ponieważ nie zgromadziła wystarczającej liczby okresów uznawanych zgodnie z ustawodawstwem strony, jej uprawnienie do takiego świadczenia jest ustalane przez sumowanie tych okresów, pod warunkiem że się nie pokrywają. Tak stanowi art. 11 ust. 1 umowy. Przepis ten posługuje się pojęciem okresu uznawanego. Oznacza on w odniesieniu do:

- Polski – okresy uwzględniane przy ustalaniu prawa do świadczeń emerytalno-rentowych zgodnie z polskimi przepisami, a więc przebyte przez daną osobę okresy składkowe i nieskładkowe,

- Kanady – okresy składkowe uwzględniane dla celów ustalenia świadczeń zgodnie z planem emerytalno-rentowym Kanady (Canada Pension Plan) oraz okresy, podczas których wypłacana jest renta z tytułu niezdolności do pracy zgodnie z tym planem. Są to również okresy zamieszkiwania uwzględniane dla celów ustalenia emerytury zgodnie z ustawą zabezpieczenia emerytalnego (Old Age Security Act).

[srodtytul]…mogą być sumowane [/srodtytul]

Zasada sumowania oznacza, że jeżeli dana osoba nie ma w Polsce wystarczającej do nabycia prawa do emerytury liczby okresów uznawanych, to mogą zostać doliczone okresy uznawane przebyte przez tę osobę w Kanadzie.

[ramka][b]Przykład 3[/b]

60-letnia kobieta, urodzona przed 1 stycznia 1949 r., ubiegająca się o emeryturę z ZUS, nie ma 20-letniego okresu ubezpieczenia w Polsce (składkowego i nieskładkowego). Nie spełnia więc przewidzianych przez polskie prawo warunków do uzyskania emerytury. Jeżeli ma ona kanadyjskie okresy uznawane, to po potwierdzeniu ich przez instytucję kanadyjską zostaną one doliczone przez ZUS do polskich okresów uznawanych. [/ramka]

[srodtytul]Dwie symulacje [/srodtytul]

Jeżeli osoba ubiegająca się o polską emeryturę lub rentę spełnia warunki dotyczące odpowiedniej liczby okresów składkowych i nieskładkowych, to wysokość świadczenia jest ustalana na podstawie polskich okresów ubezpieczenia, bez uwzględniania kanadyjskich okresów uznawanych. Jednak w takim wypadku ZUS obliczy również wysokość emerytury lub renty proporcjonalnej, jaka przysługiwałaby na podstawie zsumowanych okresów uznawanych polskich i kanadyjskich. Jeżeli świadczenie proporcjonalne będzie wyższe od emerytury obliczonej tylko z uwzględnieniem polskich okresów, to zainteresowany otrzyma tę wyższą kwotę.

[ramka][b]Przykład 4[/b]

Kobieta ma 16-letni okres ubezpieczenia w Polsce, wystarczający do nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. Ma również 10-letni okres uznawany w Kanadzie. W takim razie:

- najpierw zostanie obliczona renta tylko na podstawie polskiego okresu ubezpieczenia,

- następnie będzie wyliczona renta proporcjonalna – kwota teoretyczna renty, gdyby łączny 26-letni okres ubezpieczenia został przebyty tylko w Polsce, a następnie obliczona renta z uwzględnieniem proporcji okresów polskich do sumy okresów polskich i kanadyjskich, a więc 16/26 kwoty teoretycznej,

- ostatecznie obie kwoty zostaną porównane, a przyznana będzie ta korzystniejsza dla wnioskodawczyni.[/ramka]

[srodtytul]Dokąd iść z dokumentami [/srodtytul]

Osoba mieszkająca w Polsce, która ma okresy uznawane w Polsce i w Kanadzie, wniosek o emeryturę lub rentę składa w odpowiedniej polskiej instytucji, tj. ZUS lub KRUS. Występując do ZUS o świadczenia polskie i kanadyjskie, powinna złożyć wniosek na formularzu stosowanym przez ZUS, a więc ZUS Rp-1E (wniosek o emeryturę), ZUS Rp-1R (wniosek o rentę z tytułu niezdolności do pracy) lub ZUS Rp-2 (wniosek o rentę rodzinną). By uzyskać świadczenie kanadyjskie, musi złożyć w ZUS:

- PL-CAN 1 – wniosek o kanadyjskie świadczenia z tytułu starości, emeryturę oraz dla osób pozostałych przy życiu,

- PL-CAN 1 (DI) – wniosek o rentę inwalidzką z planu emerytalno-rentowego Kanady,

- PL-CAN 3 – wniosek o świadczenia dla dziecka z planu emerytalno-rentowego Kanady.

ZUS przekaże te dokumenty do właściwej instytucji kanadyjskiej w celu rozpatrzenia. Podobnie postąpi, gdy dostanie wniosek o świadczenie kanadyjskie (może być również złożony w instytucji kanadyjskiej) od osoby mieszkającej w Polsce, mającej wyłącznie kanadyjskie okresy uznawane.

[ramka][b]Świadczenie jest liczone proporcjonalnie [/b]

Emerytura lub renta przyznana z zastosowaniem zasady sumowania jest obliczana w wysokości proporcjonalnej. Wyliczenie przebiega w dwóch etapach.

[b]Etap 1.[/b] Ustalenie teoretycznej kwoty emerytury lub renty, jaka przysługiwałaby zainteresowanemu, gdyby wszystkie okresy uznawane przebyte w Polsce i w Kanadzie zostały przebyte w Polsce.

[b]Etap 2.[/b] Wyliczenie rzeczywistej (proporcjonalnej) wartości świadczenia, odpowiadającej stosunkowi okresów uznawanych przebytych w Polsce do sumy okresów uznawanych przebytych w Polsce i w Kanadzie.

[ramka][b]Przykład 5[/b]

65-letni mężczyzna urodzony przed 1 stycznia 1949 r. ma 18 lat okresów uznawanych przebytych w Polsce i osiem lat okresów uznawanych przebytych w Kanadzie. ZUS obliczając emeryturę, najpierw przyjmuje, że wszystkie te okresy (26 lat) zostały przebyte w Polsce. Na podstawie tego założenia wylicza teoretyczną kwotę emerytury. Rzeczywistą wysokość polskiej emerytury (proporcjonalnej) obliczy z uwzględnieniem stosunku polskich okresów do sumy okresów polskich i kanadyjskich, a więc 18/26 kwoty teoretycznej.[/ramka]

Zasada proporcjonalności świadczenia nie dotyczy tzw. emerytur kapitałowych, przyznawanych osobom urodzonym po 31 grudnia 1948 r., oraz rent rodzinnych po osobach je pobierających lub spełniających warunki do uzyskania takiej emerytury. Kanadyjskie okresy uznawane nie są uwzględniane przy obliczaniu tych świadczeń.[/ramka]

[ramka][b]Według zasady równego traktowania[/b]

Osoby objęte przepisami umowy podlegają zobowiązaniom ustawodawstwa drugiej strony i są uprawnione do świadczeń przewidzianych przez to ustawodawstwo na takich samych warunkach, jak obywatele tamtego państwa (art. 4 umowy). Niedopuszczalne jest więc stosowanie jakichkolwiek utrudnień przez stronę umowy w sytuacji, gdy o świadczenie przewidziane przez jej ustawodawstwo występuje osoba nieposiadająca obywatelstwa tego państwa (o ile spełnia warunek określony w art. 3 umowy). [/ramka]