Za osobę współpracującą z wykonującym pozarolniczą działalność gospodarczą uważa się m.in. żonę, jeżeli pozostaje z mężem we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracuje przy prowadzeniu firmy. Jeśli kobieta spełnia te warunki i partnerzy zawrą umowę o pracę, to dla celów ubezpieczeniowych i tak traktujemy ją jako osobę współpracującą. Wynika to z art. 6 ust. 1 pkt 5 oraz art. 8 ust. 11 [link=http://aktyprawne.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=184677]ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU z 2007 r. nr 11, poz. 74 ze zm.)[/link].Ustawa nie rozstrzyga, co znaczy prowadzić wspólne gospodarstwo. Wydaje się, że chodzi co najmniej o wspólne zamieszkiwanie i wspólne zaspokajanie potrzeb materialnych.
Zgodnie z kodeksem rodzinnym i opiekuńczym rozwód jest orzekany w sytuacji zupełnego i trwałego rozkładu pożycia między małżonkami. Po uprawomocnieniu się takiego wyroku małżeństwo ustaje i tym samym żony nie uznajemy już za osobę współpracującą. Wobec tego trzeba ją wyrejestrować na druku ZUS ZWUA z ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego, a gdy miała umowę o pracę – zgłosić na dokumencie ZUS ZUA do ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego jako pracownika. Gdy natomiast nie miała umowy o pracę i po rozwodzie w dalszym ciągu wykonuje pracę w firmie byłego męża, ten powinien zawrzeć z nią umowę o pracę lub zlecenie (w zależności od zakresu obowiązków) i zgłosić do ubezpieczeń.
Separacja jest orzekana, jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny rozkład pożycia. Wobec tego można uznać, że po orzeczonej separacji małżonkowie również nie prowadzą wspólnego gospodarstwa domowego. Tym samym mąż powinien wyrejestrować żonę z ubezpieczeń jako osobę współpracującą i – tak samo jak po rozwodzie – zgłosić ją do ubezpieczeń jako pracownika, gdy miała umowę o pracę, lub zawrzeć z nią umowę o pracę czy zlecenie, gdy nadal pracuje u męża.
