W zależności od rodzaju zakładu i stopnia niepełnosprawności pracownika składki sfinansuje Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych lub budżet państwa. Taka pomoc publiczna należy się zarówno na pracowników zatrudnionych na umowę o pracę, jak i wykonujących pracę nakładczą (chałupnicy). Jest to pomoc w ramach wyłączeń grupowych, o której mówi unijne rozporządzenie 2204/2002 i wynika z art. 25 ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (DzU nr 123, poz. 776 ze zm.,dalej ustawa o rehabilitacji niepełnosprawnych).

Przypomnijmy, że składki za zatrudnionych niepełnosprawnych nalicza się na zasadach ogólnych, określonych w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych. Wynoszą one:

- na ubezpieczenie emerytalne 19,52 proc. - po połowie finansowane przez ubezpieczonego i płatnika składek,

- na ubezpieczenie rentowe 13 proc. - po połowie finansowane przez ubezpieczonego i płatnika składek,

- na ubezpieczenie chorobowe 2,45 proc. - w całości finansowane przez ubezpieczonego,

- na ubezpieczenie wypadkowe od 0,40 do 8,12 proc. - w całości finansowane przez płatnika składek.

Pracodawcom, którzy zatrudniają ponad 25 pracowników w przeliczeniu na pełny etat, w tym co najmniej 6 proc. niepełnosprawnych, PFRON finansuje składkę:

- emerytalną, w części należnej od pracownika i pracodawcy - za zatrudnionych niepełnosprawnych o znacznym i umiarkowanym stopniu niepełnosprawności,

- wypadkową, należną od pracodawcy, za pracowników zaliczonych do lekkiego stopnia niepełnosprawności. Zatrudniający mniej niż 25 osób będzie miał sfinansowane składki za osoby o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności. Przy czym PFRON sfinansuje składkę emerytalną w części należnej od ubezpieczonego. Natomiast na część należną od pracodawcy wyłoży budżet państwa. Ten pracodawca nie będzie miał finansowanych składek za zatrudnionych niepełnosprawnych z lekkim stopniem niepełnosprawności.

Korzystniejsze zasady dotyczą niepełnosprawnych zatrudnionych w zakładach pracy chronionej lub aktywności zawodowej.

Pomoc publiczna obejmuje składki za niepełnosprawnych zaliczonych do znacznego, umiarkowanego lub lekkiego stopnia niepełnosprawności. Należy się również na osoby, których niepełnosprawność została potwierdzona orzeczeniem o niepełnosprawności wydanym przed ukończeniem 16 roku życia.

Za każdego niepełnosprawnego pracownika (niezależnie od orzeczonego stopnia niepełnosprawności) PFRON sfinansuje składki: emerytalną i chorobową w części należnej od ubezpieczonego oraz wypadkową (opłacaną przez pracodawcę). Natomiast składki emerytalną i rentową w części należnej od pracodawcy sfinansuje budżet państwa.

Finansowanie składek na ubezpieczenia społeczne to najprostsza forma uzyskania pomocy na zatrudnionych niepełnosprawnych. Wystarczy, że w deklaracji rozliczeniowej ZUS DRA pracodawca wpisze odpowiedni kod. Umieszczenie go w tym dokumencie jest równoznaczne ze złożeniem wniosku o finansowanie składek.

Jaki to kod? W polu 03 w bloku III deklaracji ZUS DRA trzeba wpisać cyfrę:

- 1 - jeśli pracodawca zatrudnia mniej niż 25 osób,

- 2 - jeśli jest zakładem pracy chronionej lub aktywności zawodowej,

- 3 - jeśli zatrudnia co najmniej 25 pracowników w przeliczeniu na pełny etat i osiąga co najmniej 6-proc. wskaźnik zatrudnionych niepełnosprawnych.

Pole to musi być zaznaczane za każdym razem przy przekazywaniu deklaracji za kolejne miesiące w ciągu roku.

W deklaracji ZUS DRA płatnik składek musi również podać liczbę pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy. W tym celu musi wypełnić pole 02 w bloku III deklaracji ZUS DRA.

Finansowanie składek przysługuje również na taką niepełnosprawną osobę, która przedstawiła stosowne orzeczenie, a wcześniej go nie miała. A to oznacza, że składki sfinansuje budżet i PFRON od następnego dnia po dniu, w którym pracownik przedstawi pracodawcy orzeczenie o stopniu niepełnosprawności lub o niepełnosprawności, jeśli była ona orzeczona przed 16 rokiem życia.Dopiero po ujawnieniu takiego dokumentu pracodawca staje się uprawniony do wsparcia na sfinansowanie składek. Jeśli wcześniej nie korzystał z pomocy publicznej na tego pracownika (bo nie przedstawił on orzeczenia o niepełnosprawności), to płatnik musi go wyrejestrować z ubezpieczeń z dotychczasowym kodem tytułu ubezpieczeń, a następnie ponownie zgłosić z nowym kodem, przypisanym do pracownika z orzeczonym stopniem niepełnosprawności. Jest to warunek uzyskania dofinansowania składek.

Szósty znak w kodzie tytułu do ubezpieczeń informuje o stopniu niepełnosprawności pracownika, na którego przysługuje dofinansowanie.

Nie trzeba wyrejestrowywać z ubezpieczeń niepełnosprawnego pracownika i ponownie go zgłaszać, jeśli przedstawił kolejne orzeczenie, które jest kontynuacją poprzedniego.

Jeśli zmieni się stopień niepełnosprawności pracownika, to płatnik również musi zmienić szósty znak w jego kodzie tytułu ubezpieczeń. Taką zmianę trzeba wprowadzić w dniu, w którym ubezpieczony poinformuje płatnika o zmianie lub utracie stopnia niepełnosprawności. Z tą datą zmieni się również sposób finansowania składek zatrudnionych niepełnosprawnych przez PFRON lub budżet państwa.

Pracodawca wpisuje w deklaracji ZUS DRA kwoty składek niepełnosprawnych finansowane przez PFRON lub budżet państwa. Wykazane środki pozostają w firmie, bo pracodawca nie odprowadza ich do ZUS.

Osoby niepełnosprawne, które rozpoczynają działalność gospodarczą, nie muszą same w całości opłacać składek na ubezpieczenia społeczne, bo ich część może pokryć Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.

Pomoc publiczna w tej postaci należy się jednak tylko na pierwszą rozpoczętą działalność od dnia uzyskania statusu niepełnosprawnego. Od tej pory więc takie osoby mają prawo do finansowania składek przez PFRON na zasadach określonych w art. 25 ust. 3b ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.

Osoba prowadząca pozarolniczą działalność, także działalność gospodarczą, zgodnie z ustawą o systemie ubezpieczeń społecznych, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu od dnia rozpoczęcia jej prowadzenia do dnia jej zaprzestania. Do ubezpieczenia chorobowego może przystąpić dobrowolnie.

Fundusz sfinansuje składki tylko niepełnosprawnym pierwszy raz rozpoczynającym działalność gospodarczą w rozumieniu ustawy z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (DzU nr 173, poz. 1807), a także wspólnikom spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej.

Oznacza to, że PFRON nie pokryje składek niepełnosprawnym, którzy pierwszy raz podejmą pozarolniczą działalność w ramach wolnego zawodu, jednoosobowej spółki z o.o., spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej, twórcom lub artystom.

PRZYKŁAD

Pan Konrad ma orzeczony umiarkowany stopień niepełnosprawności. Jako osoba niepełnosprawna prowadził działalność gospodarczą od 1 maja 2004 r. do 31 grudnia 2006 r. Potem wykreślił ją z ewidencji działalności gospodarczej. Następnie 1 lutego 2007 r. ponownie podjął działalność. Pan Konrad nie może liczyć na dofinansowanie składek przez PFRON, bo nie jest to jego pierwsza działalność gospodarcza po uzyskaniu statusu osoby niepełnosprawnej.

PRZYKŁAD

Pani Joanna jako osoba pełnosprawna podjęła działalność gospodarczą 1 sierpnia 2005 r. i prowadziła ją do 30 maja 2006 r. Następnie wykreśliła ją z ewidencji, a 5 października 2006 r. uzyskała orzeczenie o stopniu niepełnosprawności. Od 1 stycznia 2007 r. ponownie zaczęła prowadzić działalność gospodarczą. Ma ona prawo do dofinansowania składek przez PFRON.

Składki finansowane są przez PFRON przez rok, za każdy miesiąc. Po roku uprawniony może wnioskować o objęcie go finansowaniem przez kolejny rok.

Składki osób niepełnosprawnych od prowadzonej działalności gospodarczej finansuje tylko PFRON w następujących proporcjach:

- przedsiębiorcom ze znacznym stopniem niepełnosprawności - 75 proc. składki na ubezpieczenie emerytalne,

- przedsiębiorcom z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności - 50 proc. składki na ubezpieczenie emerytalne,

- przedsiębiorcom z lekkim stopniem niepełnosprawności - 50 proc. składki na ubezpieczenie wypadkowe.

Przypomnijmy, że składki na ubezpieczenia społeczne wynoszą:

- emerytalna 19,52 proc.,

- rentowa 13 proc.,

- chorobowa 2,45 proc.

- wypadkowa 1,93 proc., jeśli płatnik prowadzi jednoosobowo działalność gospodarczą lub nie zatrudnia więcej niż 9 osób. W całości naliczają je, rozliczają i odprowadzają prowadzący działalność gospodarczą.

Składka emerytalna osoby podejmującej działalność gospodarczą o znacznym stopniu niepełnosprawności będzie sfinansowana w wysokości:

- 14,64 proc. przez PFRON (19,52 proc. x 75 proc.),

- 4,88 proc. przez ubezpieczonego.

Natomiast osobom zaliczonym do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności składkę na ubezpieczenie emerytalne w wysokości:

- 9,76 proc. podstawy wymiaru (13 proc. x 50 proc.) sfinansuje PFRON,

- 9,76 proc. sfinansuje ubezpieczony.

Jeśli działalność gospodarczą niepełnosprawny z lekkim stopniem niepełnosprawności rozpocznie pierwszy raz i będzie go obowiązywała składka na ubezpieczenie wypadkowe w wysokości 1,8 proc., to PFRON pokryje mu 0,9 proc. podstawy wymiaru.

Wniosek o sfinansowanie składek przez PFRON niepełnosprawni rozpoczynający działalność gospodarczą składają na formularzu ZUS ZUA, wpisując kod tytułu ubezpieczenia:

- 05 60 xx dla osoby niepełnosprawnej podejmującej pierwszy raz prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej, wnioskującej o dofinansowanie składek z PFRON na podstawie art. 25 ust. 3b ustawy o zatrudnianiu niepełnosprawnych, którzy naliczają składki od podstawy nie niższej niż 60 proc. przeciętnego wynagrodzenia,

- 05 61 xx dla osoby niepełnosprawnej podejmującej pierwszy raz prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej, wnioskującej o dofinansowanie składek z PFRON na podstawie art. 25 ust. 3b ustawy o zatrudnianiu niepełnosprawnych, którzy naliczają składki od podstawy nie niższej niż 30 proc. minimalnego wynagrodzenia.

Stopień niepełnosprawności, od którego zależy wysokość dofinansowania, oznaczają odpowiednią cyfrą w szóstym znaku kodu (patrz ramka wyżej). Piąta cyfra mówi o ustalonym (lub nie) prawie do emerytury lub renty.

PRZYKŁAD

Osoba ze znacznym stopniem niepełnosprawności z ustalonym prawem do renty, niekorzystająca na starcie firmy z ulgowego opłacania składek ZUS powinna wpisać kod tytułu ubezpieczenia 05 60 23. Natomiast osoba bez ustalonego prawa do renty z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności wpisuje 05 60 02. Takiego samego kodu tytułu ubezpieczenia trzeba używać w sporządzanych i przekazywanych do ZUS dokumentach rozliczeniowych (odpowiednio w deklaracji rozliczeniowej ZUS DRA lub w imiennym raporcie miesięcznym ZUS RCA).

1 - lekki stopień niepełnosprawności,

2 - umiarkowany stopień niepełnosprawności,

3 - znaczny stopień niepełnosprawności,

4 - orzeczenie o niepełnosprawności wydane przed 16 rokiem życia.

- całkowitej niezdolności do pracy, ustalone na podstawie art. 12 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa emerytalna) i o niezdolności do samodzielnej egzystencji ustalone na podstawie art. 13 ust. 5 ustawy emerytalnej, traktuje się na równi z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności,

- całkowitej niezdolności do pracy, ustalone na podstawie art. 12 ust. 2 ustawy emerytalnej, jest traktowane na równi z orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności,

- częściowej niezdolności do pracy, ustalone na podstawie art. 12 ust. 3 ustawy emerytalnej oraz celowości przekwalifikowania, o którym mowa w art. 119 ust. 2 i 3 ustawy emerytalnej, traktowane jest na równi z orzeczeniem o lekkim stopniu niepełnosprawności. Status niepełnosprawnego mają też osoby o stałej albo długotrwałej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym, orzeczonej przed 1 stycznia 1998 r. Traktuje się je jak ze znacznym stopniem niepełnosprawności, jeśli przysługuje im zasiłek pielęgnacyjny, a pozostałe - jak z lekkim stopniem niepełnosprawności.