Postępowanie w sprawie zainicjowała negatywna decyzja burmistrza z 21 stycznia 2022 r. odmawiająca przyznania świadczenia pielęgnacyjnego. Wniosek w tej sprawie złożyła opiekunka niepełnosprawnego męża. Burmistrz odmówił jej świadczenia, powołując się na brzmienie art. 17 ustawy o świadczeniach rodzinnych (dalej u.ś.r.), który nie przewiduje prawa do świadczenia, gdy opiekunem jest małżonek niepełnosprawnego i niepełnosprawność powstała po 18. roku życia, lub po 25., jeśli niepełnosprawny uczył się w szkole.

Niezgodnie z ustawą zasadniczą

Samorządowe kolegium odwoławcze uchyliło taką decyzję, wskazując jednocześnie, że z utrwalonej linii orzeczniczej sądów administracyjnych wynika, że przepis art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a u.ś.r. rozumiany celowościowo umożliwia uzyskanie świadczenia pielęgnacyjnego osobie zobowiązanej do alimentacji niepełnosprawnego w związku ze sprawowaniem nad nią opieki. Wykluczenie małżonka osoby wymagającej opieki z kręgu osób uprawnionych do świadczenia pielęgnacyjnego, obciążonego obowiązkiem alimentacyjnym oraz zdolnego do pracy, a niezatrudnionego ze względu na konieczność sprawowania opieki nad członkiem rodziny, byłoby naruszeniem art. 32 ust. 1 Konstytucji RP. Tak więc art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a u.ś.r. nie może być w tej sprawie podstawą do odmowy przyznania świadczenia.

Co do drugiej przyczyny odmowy przyznania świadczenia kolegium wskazało, że problem interpretacji przepisu art. 17 ust. 1b u.ś.r. został wyjaśniony przez Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 21 października 2014 r. (sygn. K 38/13), w którym Trybunał orzekł, iż w zakresie, w jakim przepis art. 17 ust. 1b u.ś.r. różnicuje prawo do świadczenia pielęgnacyjnego osób sprawujących opiekę nad osobą niepełnosprawną po ukończeniu przez nią wieku określonego w tym przepisie ze względu na moment powstania niepełnosprawności, jest niezgodny z art. 32 ust. 1 konstytucji. Oznacza to, że w stosunku do opiekunów osób wymagających opieki, których niepełnosprawność powstała później niż 18 lub 25 lat, kryterium momentu powstania niepełnosprawności jako uniemożliwiające uzyskanie świadczenia pielęgnacyjnego należy pominąć. Kolegium stwierdziło, że pomimo niedokonania przez ustawodawcę zmiany treści art. 17 ust. 1b u.ś.r. zgodnie z wyrokiem TK organ I instancji niesłusznie oparł zaskarżoną decyzję na podstawie przepisu, który w związku z wejściem w życie orzeczenia TK został uznany za niezgodny z konstytucją.

Ponowne rozpoznanie

Kolegium, odsyłając sprawę burmistrzowi do ponownego rozpoznania, zaleciło, aby w toku badania sprawy organ I instancji zastosował się do wskazówek zawartych w tym orzeczeniu i wydał decyzję po przeprowadzeniu wyczerpującego postępowania co do wszystkich przesłanek warunkujących przyznanie świadczenia. Kolegium podkreśliło, że wytyczne organu odwoławczego mają charakter wiążący dla organu I instancji, o ile interpretowane przepisy rzeczywiście znajdą zastosowanie w sprawie, a stan prawny nie ulegnie zmianie. Wskazanie błędów w tym zakresie w decyzji kasatoryjnej pozwala uniknąć ich powielenia już po prawidłowym ustaleniu stanu faktycznego przez organ I instancji.

Wnioskodawczyni wniosła sprzeciw na taką decyzję, wskazując, że czuje się poszkodowana jako opiekun osoby niepełnosprawnej. Jej zdaniem wszystkie dokumenty zostały zebrane i złożone prawidłowo. Małżonek w dalszym ciągu wymaga stałej opieki z jej strony, przez co została zmuszona do zawieszenia działalności gospodarczej i nie ma szansy na podjęcie zatrudnienia.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Rzeszowie, rozpatrując sprzeciw, przypomniał, że zgodnie z art. 138 § 2 kodeksu postępowania administracyjnego (dalej k.p.a.) organ odwoławczy może uchylić zaskarżoną decyzję w całości i przekazać sprawę do ponownego rozpatrzenia organowi pierwszej instancji, gdy decyzja ta została wydana z naruszeniem przepisów postępowania, a konieczny do wyjaśnienia zakres sprawy ma istotny wpływ na jej rozstrzygnięcie.

Samo stwierdzenie naruszenia przepisów postępowania, aczkolwiek jest konieczną przesłanką uchylenia zaskarżonej decyzji, nie jest przesłanką wystarczającą. Niezbędne jest także dodatkowo wykazanie, że konieczny do wyjaśnienia zakres sprawy ma istotny wpływ na jej rozstrzygnięcie, który jest równoznaczny z nieprzeprowadzeniem przez organ I instancji postępowania wyjaśniającego w całości lub znacznej części, co uniemożliwia rozstrzygnięcie sprawy przez organ odwoławczy zgodnie z zasadą dwuinstancyjności postępowania administracyjnego (art. 15 k.p.a.).

WSA wskazał, że działalność orzecznicza organów odwoławczych, w tym samorządowych kolegiów odwoławczych, nie sprowadza się do kasatoryjnej kontroli rozstrzygnięć organów pierwszej instancji. W sytuacji, gdy okoliczności sprawy zostały ustalone, organ drugiej instancji, może i powinien dokonać oceny okoliczności faktycznych.

Zdaniem sądu w razie powstania wątpliwości co do okoliczności faktycznych kolegium ma możliwość uzupełnienia postępowania dowodowego na podstawie art. 136 k.p.a., np. ustalając, czy niepełnosprawny mąż uzyskał orzeczenie o niepełnosprawności. Kolegium winno wtedy rozstrzygnąć o uprawnieniu do świadczenia pielęgnacyjnego. Orzeczenie jest prawomocne.

Sygnatura akt: II SA/Rz 740/22