Przewidziana w projekcie ustawy o ochotniczych strażach pożarnych regulacja dotycząca majątku OSP jest ewidentnie nietrafna i nie uwzględnia orzecznictwa sądów administracyjnych i rozstrzygnięć nadzorczych wojewodów. Stanowi superfluum, prowadzi do konfliktów interesów i może prowadzić do wywłaszczania ochotniczych straży pożarnych. Związek Ochotniczych Straży Pożarnych RP zgłasza w tym zakresie zasadne uwagi.

Projekt planowanej ustawy o ochotniczych strażach pożarnych zawiera regulacje dotyczące majątku Ochotniczej Straży Pożarnej. Zostały one zawarte w art. 30 i 31 projektu ustawy, które tworzą rozdział 5. Regulacje te mają tworzyć wrażenie uporządkowania kwestii majątku OSP w jednym spójnym rozdziale w ustawie dedykowanej OSP.

Czytaj też:

Prawo o ochotniczej straży pożarnej wywołuje pożar

Zbędne powtarzanie przepisów o ewidencja

Artykuł 30 w ust. 1–4 przewiduje, że ochotnicze straże pożarne zobowiązane są prowadzić ewidencję majątku. W skład ewidencji ma wchodzić: ewidencja materiałowa, ewidencja przedmiotów nietrwałych, ewidencja środków trwałych, ewidencja wyposażenia osobistego. Osobą odpowiedzialną za dokonywanie wpisów w ewidencji ma być członek zarządu stowarzyszenia OSP, któremu powierzono taką funkcję. Zarząd stowarzyszenia OSP może powierzyć ewidencjonowanie majątku OSP gminie, na podstawie umowy.

Artykuł ten powinien zostać w całości wykreślony z projektu ustawy. Po pierwsze, należy wskazać, że ochotnicze straże pożarne są zobowiązane do stosowania się do wymogów określonych w ustawie o rachunkowości. Ustawa ta nakazuje ochotniczym strażom pożarnym prowadzić inwentaryzację oraz ewidencjonowanie majątku. W związku z tym wprowadzenie do projektu ustawy o ochotniczych strażach pożarnych przepisów o ewidencji majątku stanowi zbędne superfluum (powtórzenie). Raport Najwyższej Izby Kontroli o finansowani ochotniczych straży pożarnych (s. 41) wskazał, że część OSP nie wykonuje swoich obowiązków związanych z ewidencją i inwentaryzacją. W związku z tym należy podjąć działania zmierzające do tego, żeby ochotnicze straże pożarne wykonywały swoje obowiązki wynikające z ustawy o rachunkowości. Nie ma potrzeby tworzyć nowych przepisów, które de facto zmierzają do uregulowania tego samego, co reguluje ustawa o rachunkowości.

Poza tym niedopuszczalne jest, aby ustawa wskazywała, że za dokonywanie wpisów w ewidencji odpowiedzialny jest konkretny członek zarządu OSP, któremu powierzono taką funkcję. Już w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie z 4 listopada 2011 r. (sygn.II SA/Sz 848/11), którego niektóre tezy zostały słusznie powtórzone w wielu rozstrzygnięciach nadzorczych wojewodów, wskazano, że nie jest dopuszczalne, aby prawem stanowionym regulować „kompetencję poszczególnych osób reprezentujących samodzielny podmiot, jakim jest Ochotnicza Straż Pożarna". Za ewidencję i inwentaryzację odpowiedzialny może być tylko cały zarząd. A zarząd OSP w ramach możliwości wydawania swoich uchwał na podstawie upoważnień wynikających ze statutu OSP może powierzać członkom zarządu OSP konkretne obowiązki.

Niedopuszczalne jest projektowanie w ustawie, że zarząd OSP może powierzyć ewidencjonowanie majątku OSP gminie na podstawie umowy. Gmina i OSP stanowią odrębne od siebie osoby prawne. Gmina co do zasady finansuje OSP i ma prawo w tym zakresie prowadzić kontrolę. W związku z tym powierzenie gminie przez zarząd OSP kwestii ewidencjonowania majątku niechybnie prowadziłoby do konfliktu interesów i braku transparentności, ponieważ gmina mogłaby kontrolować de facto ewidencję prowadzoną przez samą siebie na rzecz Ochotniczej Straży Pożarnej. Jeżeli już chcemy wspomagać OSP we właściwym prowadzeniu inwentaryzacji i ewidencji, należy wspierać OSP odpowiednimi finansami, z których OSP będzie mogła pokryć koszty prowadzenia rachunkowości, inwentaryzacji i ewidencji przez odpowiednie biuro rachunkowe.

Niesłuszne ograniczanie

W projekcie ustawy zawarto także regulację, że w przypadku likwidacji stowarzyszenia OSP lub likwidacji JRG OSP stosuje się odpowiednio art. 38 ustawy – Prawo o stowarzyszeniach.

Zgodnie z art. 38 ustawy prawo o stowarzyszeniach majątek zlikwidowanego stowarzyszenia przeznacza się na cel określony w statucie lub w uchwale walnego zebrania członków (zebrania delegatów) o likwidacji stowarzyszenia. W razie braku postanowienia statutu lub uchwały w tej sprawie sąd orzeka o przeznaczeniu majątku na określony cel społeczny.

Autonomiczne stowarzyszenie

Dotychczasowa regulacja prawna pozwala Ochotniczej Straży Pożarnej jako stowarzyszeniu samodzielnie i autonomicznie zdecydować o przeznaczeniu swojego majątku w przypadku likwidacji OSP. Jeżeli OSP okazuje się w tym zakresie niewydolna lub niedecyzyjna, o majątku OSP decyduje niezależny i niezawisły sąd. Taki model dysponowania majątkiem wpisuje się w obecny demokratyczny model ustrojowy trójpodziału władz państwowych oraz trójpodziału podmiotów społecznych (trzy niezależne sektory: administracja państwowa, organizacje pozarządowe, organizacje biznesowe).

Planowana zmiana, która wprowadza możliwość odpowiedniego stosowania art. 38 prawa o stowarzyszeniach, w sposób znaczący zmienia obecny model i powinna zostać poprawiona w projekcie. Wynika to z tego, że ustawodawca, wprowadzając projektowany przepis i zawarty w nim zwrot ustawowy „odpowiednio", dopuszcza możliwość wyłączenia stosowania obecnego art. 38 ustawy – Prawo o stowarzyszeniach lub stosowania go z modyfikacjami. To z kolei powodowałoby możliwość pozbawienia OSP i sądu prawa do decydowania o majątku ochotniczych straży pożarnych, co naruszałoby zasadę trójpodziału władz i trójpodziału podmiotów społecznych.

W projektowanym art. 31 ust. 2 ustawy o ochotniczych strażach pożarnych zawarto regulację, zgodnie z którą w przypadku likwidacji OSP majątek, stanowiący wyposażenie przeznaczone na potrzeby prowadzonych działań ratowniczych, przechodzi na własność gminy, a po uzyskaniu opinii właściwego komendanta powiatowego (miejskiego) Państwowej Straży Pożarnej przekazywany jest jednostce ochrony przeciwpożarowej zapewniającej utrzymanie właściwego zabezpieczenia operacyjnego mieszkańcom gminy.

Projektowana regulacja nie uwzględnia jednak faktu, że na stanie ochotniczych straży pożarnych znajdują się sprzęty o różnym statusie własnościowym. Są to sprzęty będące wyłączną własnością gminy lub wyłączną własnością OSP lub będące we współwłasności gminy i OSP. Nie można więc w drodze nowego przepisu prawa arbitralnie decydować, że część majątku OSP przejdzie na własność gminy i w porozumieniu z komendantem PSP, zostanie przekazana innej jednostce ochrony przeciwpożarowej. Taki model prowadziłby do ustawowego częściowego wywłaszczenia ochotniczych straży pożarnych, co naruszałoby obecne standardy konstytucyjne określone w art. 21 obecnej konstytucji dotyczące ochrony własności.

Autor to doktor prawa, Kancelaria Prawna „LexKała" specjalizuje się w prawie ochrony przeciwpożarowej