Art. 6a. Nowy pracodawca

1. Pracodawca, rozpoczynający działalność w roku kalendarzowym, zobowiązany do utworzenia Funduszu, dokonuje, z zastrzeżeniem ust. 1a, odpisu na Fundusz od następnego roku kalendarzowego.

1a. Jeżeli rozpoczęcie działalności następuje w roku kalendarzowym w wyniku komercjalizacji, przejęcia, podziału lub połączenia zakładu lub jego części z równoczesnym przejęciem pracowników, pracodawca zatrudniający co najmniej 20 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty oraz pracodawca, o którym mowa w art. 3 ust. 2, tworzą Fundusz.

2. (uchylony)

Art. 7. Środki funduszu

1. Środki Funduszu zwiększa się o:

1) wpływy z opłat pobieranych od osób i jednostek organizacyjnych – korzystających z działalności socjalnej, o której mowa w art. 2 pkt 1;

2) darowizny oraz zapisy osób fizycznych i prawnych;

3) (uchylony);

4) odsetki od środków Funduszu;

5) wpływy z oprocentowania pożyczek udzielonych na cele mieszkaniowe;

6) wierzytelności likwidowanych zakładowych funduszy socjalnego i mieszkaniowego;

7) przychody z tytułu sprzedaży, dzierżawy i likwidacji środków trwałych służących działalności socjalnej, w części nie przeznaczonej na utrzymanie lub odtworzenie zakładowych obiektów socjalnych;

8) przychody z tytułu sprzedaży i likwidacji zakładowych domów i lokali mieszkalnych w części nie przeznaczonej na utrzymanie pozostałych zakładowych zasobów mieszkaniowych;

9) inne środki określone w odrębnych przepisach.

1a. Za przychód ze sprzedaży lub likwidacji, o którym mowa w ust. 1 pkt 7 i 8, uważa się przychód ze sprzedaży lub likwidacji pomniejszony o koszty tej sprzedaży lub likwidacji.

2. Zwiększenia, o których mowa w ust. 1 pkt 7 i 8, nie dotyczą pracodawców postawionych w stan upadłości lub likwidacji, z wyłączeniem przedsiębiorstw państwowych likwidowanych w celu prywatyzacji.

3. W razie przejścia zakładu pracy w trybie art. 231 Kodeksu pracy na pracodawcę zobowiązanego do tworzenia Funduszu,

Fundusz pracodawcy przejmującego przejmuje środki pieniężne, należności i zobowiązania Funduszu pracodawcy przekazującego.

3a. W razie przejścia zakładu pracy w trybie art. 231 Kodeksu pracy na pracodawcę, który nie jest zobowiązany do tworzenia Funduszu, pracodawca przejmujący przejmuje środki pieniężne, należności i zobowiązania Funduszu pracodawcy przekazującego. Nadwyżka przejętych środków pieniężnych wraz z odsetkami oraz przejętych należności wraz z odsetkami nad przejętymi zobowiązaniami wraz z odsetkami nie stanowi przychodu pracodawcy przejmującego, jest gromadzona na odrębnym rachunku bankowym lub wydzielonym subkoncie i podlega wydatkowaniu na zasadach określonych ustawą dla dokonywania wydatków z Funduszu. Art. 8 ust. 2 stosuje się odpowiednio.

3b. W razie przejścia części zakładu pracy w trybie art. 231 Kodeksu pracy na pracodawcę zobowiązanego do tworzenia Funduszu, Fundusz pracodawcy przejmującego zwiększa się,

w części przypadającej na liczbę przejmowanych pracowników, o równowartość środków pieniężnych Funduszu pracodawcy przekazującego, skorygowanych odpowiednio o należności i zobowiązania Funduszu – według stanu na ostatni dzień miesiąca, w którym następuje przejście.

3c. Zasady podziału środków pieniężnych stanowiących równowartość odpisu podstawowego, obciążającego koszty pracodawcy przekazującego, dotyczącego roku, w którym następuje przejście części zakładu pracy, określa porozumienie między pracodawcami.

3d. Przekazanie środków, o których mowa w ust. 3b i 3c, następuje w terminie 30 dni od daty przejścia części zakładu pracy, chyba że porozumienie, o którym mowa w ust. 3c, stanowi inaczej.

4. Przedsiębiorcy mogą dodatkowo zwiększać środki Funduszu z zysku netto do podziału, a spółdzielnie – z nadwyżki bilansowej.

Komentarz

Środki trwałe służące działalności socjalnej (zakładowa baza socjalna) nie stanowią środków zfśs. Chodzi np. o ośrodki wczasowe i kolonijne, domy wypoczynkowe, sanatoria, ogrody działkowe, obiekty sportowo-rekreacyjne, żłobki i przedszkola oraz obiekty służące działalności kulturalnej.

Zakładowe obiekty socjalne są mieniem pracodawcy, ale żadne przepisy nie wyodrębniają ich jakoś specjalnie  w majątku pracodawcy ani nie nadają im specjalnego statusu. W szczególności przepisy nie wymagają od firm tworzenia lub prowadzenia obiektów socjalnych, ani nie wprowadzają ograniczeń co do możliwości wyłączenia środka trwałego z działalności socjalnej i przeznaczenia go na inne cele. Należy więc uznać, że to szef decyduje, który obiekt ma charakter socjalny, oraz o tym, czy przekwalifikować go na inne potrzeby, czy nie.

Przychody z tytułu sprzedaży, dzierżawy i likwidacji środków trwałych służących działalności socjalnej przymusowo zwiększają środki zfśs w części nieprzeznaczonej na utrzymanie lub odtworzenie zakładowych obiektów socjalnych (art. 7 ust. 1 pkt 7 ustawy o zfśs). Jednak zasoby zfśs zasilają wyłącznie przychody ze sprzedaży, dzierżawy i likwidacji tych środków trwałych, które tuż przed sprzedażą, dzierżawą czy likwidacją służyły działalności socjalnej (z wyjątkiem kwot, które mają zostać wydatkowane na utrzymanie bądź odtworzenie zakładowych obiektów socjalnych).

Takiego skutku nie powodują zatem środki trwałe, które w przeszłości były przeznaczone na działalność socjalną albo dopiero miały jej służyć w przyszłości. Jednak pod warunkiem, że pracodawcy nie można postawić zarzutu mataczenia w celu uniknięcia przekazania przychodu z obiektu socjalnego na zfśs (wyrok SN z 17 lutego 2000 r., I PKN 538/99; OSNAPiUS 2001/14/462).

Przykład

Zakład prowadził działalność socjalną w świetlicy i hali mieszczących się w jednym z jego budynków administracyjno-gospodarczych.

Odbywały się tam przedstawienia i zajęcia dla dzieci pracowników.

Jednak od lutego 2011 r. zaprzestano działalności socjalnej w tych lokalach; od tego czasu były one wykorzystywane jedynie na potrzeby biurowe i magazynowe. We wrześniu 2012 r. firma sprzedała część budynku ze wskazanymi pomieszczeniami.

Wbrew żądaniom związku zawodowego nie ma ona obowiązku przekazania przychodów z tej transakcji na konto zfśs, bowiem w momencie zawierania umowy obiekt nie służył działalności socjalnej.

Od lutego 2011 r. pracodawca zmienił jego przeznaczenie.

Dzierżawa obiektu socjalnego

Usługi świadczone przez zakład na rzecz pracowników w ramach działalności socjalnej nie muszą polegać na realizacji ich bezpośrednio przez szefa za pomocą podległych mu służb. Sam fakt wydzierżawienia zakładowego obiektu socjalnego (np. sali sportowej, ośrodka wczasowego) nie pozbawia placówki charakteru środka trwałego służącego działalności socjalnej.

Pracodawca może więc wydzierżawić np. posiadany w zakładowej bazie socjalnej ośrodek wypoczynkowy innemu podmiotowi i nadal prowadzić w nim własną działalność socjalną. Zwłaszcza wtedy, gdy w umowie dzierżawy zastrzegł zachowanie dotychczasowego profilu funkcjonowania ośrodka oraz coroczną rezerwację miejsc dla swojej załogi po korzystnej cenie.

„Ustawa o zfśs (przyp. red.) nie wiąże żadnych skutków z zakresem i stopniem intensywności wykorzystania obiektu przez pracowników strony pozwanej, w szczególności niepełne, czy niewielkie wykorzystanie obiektu przez pracowników nie przekreśla jego charakteru jako obiektu socjalnego".

Wobec tego sprzedaż przez pracodawcę prawa użytkowania wieczystego gruntów, na których stoi ośrodek, oraz własności samego obiektu powoduje konieczność przekazania przychodów z tytułu transakcji na rachunek zfśs (wyrok SN z 4 września 2007 r., I PK 96/2007; OSNP 2008/19-20/287).

Przykład

Pracodawca wydzierżawił zewnętrznej spółce halę sportową. Jednocześnie zagwarantował zachowanie obecnego charakteru sali przez okres dzierżawy oraz możliwość korzystania z niej przez swoich pracowników na korzystnych warunkach. Wkrótce zdecydował się sprzedać halę tej samej spółce.

Jednak przychody z tytułu sprzedaży powinny zwiększyć środki zfśs pracodawcy, ponieważ bezpośrednio przed tą transakcją stanowiła ona środek trwały służący działalności socjalnej pracodawcy, mimo że pozostawała w dzierżawie.

Przykład

Zakład pracy wydzierżawił podupadły ośrodek wczasowy spółce.

Ta zgodnie z umową miała go przekwalifikować i wykorzystywać do celów administracyjnych i biurowych niezwiązanych z turystyką. Po zakończeniu dzierżawy ośrodek został tej samej spółce sprzedany.

Przychodów z racji sprzedaży pracodawca nie ma obowiązku przekazać na konto zfśs, bowiem tuż przed sprzedażą obiekt nie służył działalności socjalnej prowadzonej przez pracodawcę.

Ten ostatni zmienił bowiem jego przeznaczenie w chwili podpisania umowy dzierżawy.

Transfer zakładu

W razie przejścia części zakładu pracy w trybie art. 231 k.p. na pracodawcę zobowiązanego do tworzenia zfśs, fundusz pracodawcy przejmującego zwiększa się – w części przypadającej na transferowane osoby zatrudnione – o równowartość środków pieniężnych pracodawcy przekazującego, skorygowanych odpowiednio o należności i zobowiązania zfśs według stanu na ostatni dzień miesiąca, w którym następuje przejście (art. 7 ust. 3b ustawy o zfśs).

Taka konstrukcja prawna wyposaża zakład przejmujący w roszczenie o wypłatę środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku zfśs w wysokości określonej w cytowanym przepisie (wyrok SN z 22 lutego 2008 r., V CSK 437/2007).

Szczególny przypadek

Środkami zfśs wojskowego szpitala klinicznego, posiadającego status publicznego zakładu opieki zdrowotnej i działającego w formie jednostki budżetowej, administrował dowódca okręgu wojskowego (§ 2 rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej z 6 grudnia 1994 r. w sprawie sposobu tworzenia i gromadzenia środków zakładowego funduszu świadczeń socjalnych pracowników cywilnych wojska oraz wysokości odpisu na ten fundusz; DzU nr 132, poz. 678).

Szpital przekształcił się w samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej, co stanowi przejście zakładu pracy na innego pracodawcę w rozumieniu art. 231 k.p. (uchwała SN z 7 lipca 2000 r., III ZP 16/00, OSNAPiUS 2000/23/847). Okazało się, że pożyczki udzielone wcześniej pracownikom wojskowego szpitala z zfśs administrowanego przez dowódcę okręgu wojskowego przekroczyły w dniu transferu sumę środków tego funduszu, pochodzącą z odpisów przekazanych przez ten szpital.

Część pożyczek została więc udzielona z zfśs innych pracodawców, którymi zarządzał ten sam dowódca okręgu wojskowego. Generalnie w takich sytuacjach zfśs pracodawcy przejmującego przejmuje środki pieniężne, należności i zobowiązania zfśs pracodawcy przekazującego (art. 7 ust. 3 ustawy o zfśs). Samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej powinien więc przejąć od dowódcy okręgu wojskowego:

• nierozdysponowane do momentu transferu środki pieniężne zgromadzone na zfśs wojskowego szpitala administrowanego przez dowódcę (odpisy dokonane przez wojskowy szpital),

• należności (wierzytelności) i zobowiązania, jakie powstały w związku z administrowaniem tymi środkami.

Skoro jednak część pożyczek udzielonych z zasobów zfśs wojskowego szpitala przed datą przejścia zakładu pochodziła ze środków zfśs innych pracodawców, samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej musi kwoty zwróconych pożyczek oddać dowódcy, wbrew zasadzie określonej w art. 7 ust. 3 ustawy.

„Przy stosowaniu art. 7 ust. 3 ustawy o zfśs należy bowiem mieć na uwadze cel tej ustawy. Sprzeczne z tym celem byłoby przyjęcie, że przepisy wymienionej ustawy pozwalają na finansowanie świadczeń socjalnych przyznanych pracownikom zatrudnionym przez jednego pracodawcę z funduszów innego pracodawcy, przeznaczonych na finansowanie świadczeń socjalnych jego pracowników" (wyrok SN z 8 października 2003 r., III CK 274/2002).

Koszty uzyskania przychodów

Za przychód ze sprzedaży środka trwałego służącego działalności socjalnej, który zwiększa zasoby zfśs, rozumiemy przychód ze sprzedaży (wartość określona w cenie wyrażonej w umowie) zmniejszony o koszty sprzedaży, czyli te bezpośrednio związane z transakcją (art. 7 ust. 1 pkt 7 i ust. 1a ustawy o zfśs).

Przy ustalaniu dochodu stanowiącego podstawę opodatkowania nie uwzględnia się kosztów uzyskania przychodów ze źródeł, z których dochody nie podlegają opodatkowaniu podatkiem dochodowym albo są wolne od tego podatku (art. 7 ust. 3 pkt 3 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych).

Do przychodów nie zalicza się tych, które w rozumieniu przepisów o zfśs zwiększają ten fundusz (art. 12 ust. 4 pkt 5 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych). W konsekwencji kosztów związanych z tymi przychodami nie zalicza się do kosztów uzyskania przychodów.

Zarówno dochodu, jak i straty ze sprzedaży środków trwałych nie uwzględnia się przy ustalaniu dochodu stanowiącego podstawę opodatkowania podatkiem dochodowym (pismo Ministerstwa Finansów – Podsekretarza Stanu z 31 października 1996 r., PO 3-MD-722-343/96).

Darowizny zwiększą środki do dyspozycji

Zasoby funduszu socjalnego mogą zostać zasilone przez darowizny od osób fizycznych i prawnych. Kwoty darowizn nie stanowią przychodu pracodawcy, którego zfśs zwiększyły. Z drugiej strony darczyńcy nie wolno ich wrzucić w koszty uzyskania przychodów zgodnie z art. 16 ust. 1 pkt 14 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (pismo Ministerstwa Finansów – Podsekretarza Stanu z 20 września 1994 r., PO 4/AS-722-884/94).