Praca wykonywana w nocy jest uznawana za pracę bardziej uciążliwą, wymagającą od pracownika więcej wysiłku, a także bardziej obciążającą jego organizm niż praca w ciągu dnia. Dlatego pracownik świadczący pracę w nocy ma prawo do rekompensaty z tego tytułu. A konkretnie dodatku, który oprócz przysługującego wynagrodzenia jest wypłacany za każdą godzinę pracy w nocy.
[srodtytul]Osiem godzin wybiera firma[/srodtytul]
Pora nocna to osiem godzin przypadających między 21 a 7 rano (art. 1517 § 1 k.p.). To pracodawca określa godzinę jej rozpoczęcia i zakończenia. Robi to w regulaminie pracy (art. 1041 § 1 pkt 4 k.p.), a jeśli nie tworzy tego dokumentu – w pisemnej informacji dla pracownika o podstawowych warunkach zatrudnienia (art. 29 § 3 k.p.).
Najczęściej pora nocna jest określona jako przedział – osiem godzin: od 21 do 5, od 22 do 6 czy od 23 do 7.
[srodtytul]Ważna jest liczba kodeksowa[/srodtytul]
Za każdą godzinę pracy w nocy pracownikowi przysługuje dodatek w wysokości 20 proc. stawki godzinowej wynikającej z minimalnego wynagrodzenia za pracę (art. 1518 § 1 k.p.), które w 2009 r. wynosi 1276 zł brutto. Ustalamy go według zasad określonych w § 4b [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=B185CF312595181DE6FB24C3566B7214?id=73966]rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w kodeksie pracy (DzU nr 62, poz. 289 ze zm.)[/link]. Czyli dzielimy minimalne wynagrodzenie za pracę przez liczbę godzin pracy przypadających do przepracowania w danym miesiącu. Jest to równoznaczne z tym, że wysokość dodatku jest różna w poszczególnych miesiącach w zależności od liczby godzin do przepracowania (im mniej godzin do przepracowania w danym miesiącu, tym wyższy dodatek i odwrotnie).
Termin „liczba godzin pracy przypadających do przepracowania w danym miesiącu” to obowiązujący pracownika wymiar czasu pracy obliczony zgodnie z zasadami wskazanymi w art. 130 k.p. Jest to więc kodeksowy wymiar godzin do przepracowania w danym miesiącu, a nie liczba godzin faktycznie przepracowanych przez pracownika czy określonych do przepracowania w jego harmonogramie czasu pracy.[link=http://www.rp.pl/artykul/77510,172254_Stanowisko_Glownego_Inspektoratu_Pracy_z_23_stycznia_2008_r__w_sprawie_obliczania_dodatku_za_nadgodziny.html] Potwierdza to Główny Inspektorat Pracy w swoim stanowisku z 23 stycznia 2008 r. w sprawie obliczania dodatku za nadgodziny (patrz DOBRA FIRMA z 23 stycznia 2008 r.). [/link]
[srodtytul]Kolejność działań [/srodtytul]
Przy ustalaniu dodatku za godzinę pracy w porze nocnej dokonujemy następujących działań:
- kwotę minimalnego wynagrodzenia dzielimy przez wymiar czasu pracy w danym miesiącu kalendarzowym,
- tak wyliczoną stawkę godzinową mnożymy przez stawkę dodatku, tj. 20 proc.,
- otrzymany wynik mnożymy przez liczbę godzin przepracowanych w danym miesiącu przez pracownika w porze nocnej.
Wysokość dodatku nie jest zatem uzależniona od wysokości wynagrodzenia otrzymywanego przez pracownika.
[ramka][b]Przykład[/b]
Regulamin pracy firmy X przewiduje, że pora nocna obejmuje osiem godzin od 22 do 6. Pani Ala, która jest zatrudniona na umowę o pracę, w kwietniu przepracowała 168 godzin (taka była liczba godzin do przepracowania w tym miesiącu), z których 20 przypadło na porę nocną. Pracodawca, oprócz normalnego wynagrodzenia, wypłacił jej dodatek za pracę w nocy w kwocie 30,40 zł, co wynika z następującego wyliczenia:
- 1276 zł : 168 godz. = 7,60 zł
- 7,60 x 20 proc. = 1,52 zł
- 1,52 zł x 20 godz. = 30,40 zł. [/ramka]
Nie ma żadnych przeszkód prawnych, aby pracodawca w przepisach wewnątrzzakładowych ustalił wysokość tego dodatku na wyższym poziomie, niż wynika to z powszechnie obowiązujących przepisów.
[ramka][b]Przykład[/b]
Pan Jan jest zatrudniony w firmie Y na 1/2 etatu.
W kwietniu przepracował w zakładzie pracy dziesięć godzin przypadających na porę nocną. Nabył więc prawo do dodatku za pracę w nocy w wysokości 15,20 zł, zgodnie z wyliczeniem:
- 1276 zł : 168 godz. = 7,60 zł
- 7,60 x 20 proc. = 1,52 zł
- 1,52 zł x 10 godzin = 15,20 zł. [/ramka]
[srodtytul]Obok pieniędzy za nadgodziny[/srodtytul]
Jeśli praca wykonywana w nocy jednocześnie będzie pracą w godzinach nadliczbowych, to pracownikowi z tego tytułu będzie przysługiwał zarówno dodatek za pracę w porze nocnej, jak i dodatek z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych (zgodnie z art. 151[sup]1[/sup] § 1 pkt 1 k.p. w wysokości 100 proc. wynagrodzenia). Wypłata dodatku za nadgodziny w żaden sposób nie niweluje w takim przypadku obowiązku pracodawcy co do zapłaty dodatku za pracę wykonywaną w nocy.
[srodtytul]Część minimum [/srodtytul]
Jeśli wynagrodzenie pracownika w danym miesiącu jest niższe niż kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę, to pracodawca ma obowiązek je uzupełnić co najmniej do poziomu minimum ustawowego. Musi po prostu wypłacić zatrudnionemu wyrównanie.
Wynagrodzenie zasadnicze otrzymywane przez pracownika nie musi być jednak równe minimalnej pensji, a do jej wysokości może być uzupełnione dodatkiem przysługującym pracownikowi z tytułu pracy w porze nocnej.[link=http://www.rp.pl/artykul/77510,273942_Stanowisko_Ministerstwa_Pracy_i_Polityki_Spolecznej_z_6_marca_2009_r__w_sprawie_minimalnego_wynagrodzenia.html] Takie jest stanowisko Ministerstwa Pracy z 6 marca 2009 r. (patrz DOBRA FIRMA z 11 marca 2009 r.)[/link]. Dodatek za pracę w nocy nie musi być zatem wypłacany ponad minimalną pensję, a może stanowić część wynagrodzenia pracownika, która dopiero po zsumowaniu jej z pensją zasadniczą da wartość minimalnego wynagrodzenia za pracę.
[srodtytul]Można dać ryczałt[/srodtytul]
W stosunku do niektórych pracowników wykonujących pracę w porze nocnej, przysługujący im dodatek z tego tytułu może być zastąpiony ryczałtem (art. 151[sup]8[/sup] § 2 k.p.). Możliwość ta dotyczy wyłącznie pracowników, którzy pracują stale poza zakładem pracy. W takim przypadku pracodawca nie jest zobowiązany do ewidencjonowania godzin pracy takich pracowników i trudniej jest mu uchwycić dokładną ilość pracy w nocy (art. 149 § 2 k.p.). Prowadzi on tylko ewidencję dni pracy pracownika i jego nieobecności (np. spowodowanych chorobą, urlopami, opieką nad dzieckiem).
Przyjmując taką formę rekompensaty z tytułu pracy w nocy, pracodawca wypłaca ryczałt określony stałą stawką. Może on być wprowadzony w treści umowy o pracę lub zakładowych przepisach płacowych (np. regulaminie wynagradzania).
Wysokość ryczałtu powinna odpowiadać przewidywanemu wymiarowi pracy w porze nocnej.
[srodtytul]Poziom musi być realny [/srodtytul]
Oznacza to, że przy jej wyliczaniu pracodawca powinien brać pod uwagę przewidywaną liczbę godzin przypadających w nocy, w których pracownik będzie pracował, a także wysokość należnego mu z tego tytułu dodatku, który ma być zastąpiony ryczałtem. Ustalenie wysokości ryczałtu w zaniżonej kwocie będzie powodowało to, że pracownik może żądać wyrównania wynagrodzenia, jeśli wykaże, iż w danym miesiącu przepracował większą liczbę godzin w nocy, niż określa to ryczałt.
[ramka][b]Przykład[/b]
Pan Marek jest zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy, osiem godzin dziennie, w trybie zmianowym, stale poza zakładem pracy. Średnio 1/3 jego wymiaru czasu pracy przypada na porę nocną. Pracodawca ustalił dla niego ryczałt za pracę w porze nocnej w kwocie 85 zł, dokonując następujących obliczeń:
- przeciętny wymiar czasu pracy w 2009 r.: 169 godzin (2024 godziny, czyli roczny normatywny czas pracy w 2009 r. : 12 miesięcy = 168,67 godziny),
- średnia liczba godzin pracy przypadających na porę nocną: 56 godzin (1/3 x 169 godzin = 56,33 godziny),
- wysokość ryczałtu: 84,56 zł ([1276 zł : 169 godzin] x 20 proc. = 1,51 zł x 56 godzin), po zaokrągleniu 85 zł. [/ramka]
[ramka][b]Uwaga [/b]
Wysokość dodatku za pracę w porze nocnej jest taka sama dla pełnoetatowców, jak i niepełnoetatowców. Ustalając ją dla pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy, minimalne wynagrodzenie należy również podzielić przez wymiar czasu pracy ustalony dla danego miesiąca (obowiązującego dla pracownika zatrudnionego w pełnym wymiarze czasu pracy). [/ramka]