Zasadą jest, że zarządzanie sprawami spółki oraz nadzór nad nią sprawują albo bezpośrednio wspólnicy (w spółkach osobowych), albo specjalnie ?w tym celu powołane organy – zarząd i rada nadzorcza (w spółkach kapitałowych – z o.o. i akcyjnej). Zadaniem tych osób i organów jest wykonywanie powierzonych im czynności z korzyścią dla spółki.

Jeżeli są one realizowane nieprawidłowo, to dana osoba może zostać pociągnięta do odpowiedzialności za przestępstwo gospodarcze – np. działanie na szkodę spółki, podrabianie dokumentów ?– czy też popełnienie jednego z przestępstw określonych ?w kodeksie spółek handlowych – np. ogłaszanie nieprawdziwych danych. W przypadku popełnienia takiego przestępstwa wspólnikowi czy prezesowi zarządu grozi kara przewidziana przez dany przepis – np. do pięciu lat pozbawienia wolności za działanie na szkodę spółki czy podrabianie dokumentów.

Surowa kara to niejedyna negatywna sankcja, jaka może spotkać prezesa spółki za bezprawne działania. Może on również utracić pracę, a zatem także i źródło dochodów.

Zgodnie z art. 18 § 2 k.s.h. nie może być członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej albo likwidatorem osoba, która została skazana wyrokiem za przestępstwa określone w przepisach rozdziałów XXXIII–XXXVII kodeksu karnego albo w art. 587, 590 i 591 k.s.h.

Zakaz pełnienia funkcji ?w spółkach prawa handlowego może wchodzić w grę, jeżeli dana osoba popełni jedno ?z przestępstw przeciwko: ochronie informacji, wiarygodności dokumentów, mieniu, obrotowi gospodarczemu, a także obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi. Zakaz ten grozi ?w przypadku popełnienia przestępstwa ogłaszania lub przedstawiania nieprawdziwych danych (art. 587 k.s.h.), umożliwiania bezprawnego głosowania na walnym zgromadzeniu (art. 590 k.s.h.) czy też posługiwania się przy głosowaniu na walnym zgromadzeniu zakazanymi dokumentami (art. 591 k.s.h.). Tylko w przypadku popełnienia tych przestępstw dana osoba może otrzymać zakaz bycia członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej albo likwidatorem. W przypadku popełnienia innego przestępstwa – nawet ciężkiego, jak np. zabójstwo – jest to niemożliwe. Sprawca przestępstwa musi zostać skazany za nie prawomocnym wyrokiem, tzn. takim, od którego nie przysługuje już żaden zwyczajny środek odwoławczy, np. apelacja.

Przepis art. 18 § 2 k.s.h. wyłącza dopuszczalność skutecznego powołania danej osoby na funkcję prezesa, jak również stanowi podstawę utraty zdolności do dalszego wykonywania jej, jeżeli prawomocny wyrok skazujący zapadł ?w czasie jej pełnienia. Skazanie za jedno z przestępstw objętych art. 18 § 2 k.s.h. stanowi negatywną przesłankę dopuszczalności pełnienia funkcji w organach spółek kapitałowych i wyłącza zdolność do ich pełnienia. Takie stanowisko zajął Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z 25 kwietnia 2013 r. (V ACa 600/2012). Nawet jeśli skazany będzie bezprawnie pełnił funkcję prezesa spółki, to okresu jej pełnienia nie będzie wliczało się do okresów składkowych uprawniających do nabycia emerytury. Zwrócił na to uwagę Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z 17 stycznia 2012 r. (III AUa 915/2011).

Zakaz bycia członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej albo likwidatorem trwa przez pięć lat od dnia uprawomocnienia się wyroku. Okres ten nie może zakończyć się wcześniej niż z upływem trzech lat od dnia zakończenia okresu odbywania kary. Zakaz ten nie jest nakładany przez sąd – np. ten, który wydał wyrok, ale obowiązuje z mocy prawa. Zatem samo prawomocne skazanie np. za przestępstwo przeciwko mieniu powoduje, że dana osoba nie może być prezesem spółki.

Nie oznacza to, że w każdym przypadku skazany nie może pełnić ważnych funkcji w spółkach. W terminie trzech miesięcy od uprawomocnienia się wyroku skazującego dana osoba może złożyć wniosek do sądu, który wydał wyrok, o zwolnienie go z zakazu pełnienia funkcji w spółce. Może też wystąpić z wnioskiem o skrócenie czasu obowiązywania zakazu. Wniosku nie ma prawa złożyć skazany za przestępstwo popełnione umyślnie.

Autor jest asesorem Prokuratury Rejonowej Warszawa-Ochota