Dodatek wyrównawczy to forma rekompensaty dla pracownika, dla którego zmiana stanowiska wiąże się z obniżką poborów. Prawo do tego świadczenia ma wyjątkowy charakter. Przypadki, w których przysługuje, szczegółowo określają kodeks pracy i ustawy szczególne.

Pieniądze dla matki

Przeważnie obowiązek wypłaty dodatku wyrównawczego występuje wobec pracownic w ciąży lub karmiących dziecko piersią. Zatrudnioną na stanowisku, na którym obowiązuje zakaz pracy kobiet w ciąży, trzeba przenieść do innej pracy na ten okres, bez względu na stopień narażenia na czynniki szkodliwe dla zdrowia lub niebezpieczne. Gdy pracodawca nie ma takiej możliwości, musi zwolnić kobietę na czas niezbędny ?z obowiązku świadczenia obowiązków (art. 179 § 1 k.p.).

Jeśli pracownica, która zaszła w ciążę lub karmi piersią, jest zatrudniona przy innych pracach wymienionych w rozporządzeniu Rady Ministrów z 10 września 1996 r. w sprawie wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet (DzU nr 114, poz. 545 ze zm.), szef musi dostosować warunki jej pracy do wymagań określonych w tych przepisach. Alternatywą jest takie ograniczenie czasu pracy, aby wyeliminować zagrożenie dla zdrowia i bezpieczeństwa kobiety. Jeśli okaże się to niemożliwe lub niecelowe, szef ma obowiązek przenieść pracownicę do innej pracy albo zwolnić na czas niezbędny ?z obowiązku świadczenia pracy (art. 179 § 2 k.p.).

Zmiana warunków pracy na dotychczas zajmowanym stanowisku pracy, skrócenie czasu pracy lub przeniesienie podwładnej do innej pracy może powodować obniżenie wynagrodzenia. W takim przypadku przysługuje jej dodatek wyrównawczy (art. 179 § 4 k.p.).

Gdy praca szkodzi

Prawo do dodatku wyrównawczego może także powstać ?w przypadku stwierdzenia objawów choroby zawodowej. ?W takiej sytuacji lekarz profilaktyk orzeka o:

Jeśli przeniesienie do innej pracy skutkuje obniżeniem pensji, podwładny ma prawo do dodatku wyrównawczego, nie dłużej jednak niż przez sześć miesięcy (art. 230 k.p.).

Świadczenie to przysługuje też zatrudnionym, którzy stali się niezdolni do wykonywania dotychczasowej pracy wskutek wypadku przy pracy lub stwierdzonej choroby zawodowej – jeśli nie zostali uznani za niezdolnych do pracy w rozumieniu przepisów o emeryturach i rentach z FUS (art. 231 k.p.). Nie obejmuje to sytuacji, gdy lekarz orzecznik ZUS stwierdzi u pracownika częściową lub całkowitą niezdolność do pracy, czyli trwałe lub długotrwałe naruszenie sprawności ciała. Tym samym prawo do dodatku ograniczono do przypadków przejściowej niezdolności do pracy, stwierdzonej przez lekarza sprawującego profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami. Rodzi to po stronie szefa konieczność przeniesienia etatowca do innej, odpowiedniej pracy, a jeśli wiąże się to z obniżeniem należnego mu wynagrodzenia – wymaga rekompensaty dodatkiem wyrównawczym przez okres nieprzekraczający sześciu miesięcy.

Grupowe roszady

Prawo do dodatku wyrównawczego przewidują też przepisy ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (DzU nr 90, poz. 844 ze zm.). Dotyczy to przede wszystkim przypadków uruchomienia procedury zwolnień grupowych i wręczenia wypowiedzeń zmieniających osobom, których stosunki pracy podlegają bezwzględnej ochronie przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem, m.in.:

Jeśli wypowiedzenie warunków pracy i płacy powoduje obniżenie ich pensji, pracownicy ci mają prawo do dodatku wyrównawczego wypłacanego do końca okresu, w którym korzystaliby ze szczególnej ochrony przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy.

Prawo do dodatku wyrównawczego mają też osoby, które podlegają szczególnej ochronie przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem umowy na mocy odrębnych przepisów, ale którym pracodawca może – na podstawie ustawy o zwolnieniach grupowych – wypowiedzieć warunki pracy i płacy w ramach zwolnień indywidualnych. Jeśli spowoduje to obniżenie poziomu dochodów takiego pracownika, przez pół roku zachowuje prawo do dodatku wyrównawczego. Nie dostanie go jednak, gdy korzysta ze szczególnej ochrony zatrudnienia ?w związku z przebywaniem na urlopie wypoczynkowym lub w okresie innej usprawiedliwionej nieobecności w pracy.

Sędzia w mundurze

Dodatki wyrównawcze przysługują wreszcie żołnierzom zawodowym pełniącym zawodową służbę wojskową na stanowiskach sędziów sądów wojskowych oraz asesorów i prokuratorów wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury. Świadczenie to wyrównuje miesięczne uposażenie takiej osoby do wysokości miesięcznego wynagrodzenia przysługującego na równorzędnym stanowisku w sądzie powszechnym, prokuraturze itp.

Zasady ustalania tych dodatków reguluje rozporządzenie prezydenta RP z 11 października 2010 r. w sprawie dodatku wyrównawczego dla żołnierzy zawodowych pełniących zawodową służbę wojskową na stanowiskach sędziów sądów wojskowych oraz asesorów i prokuratorów wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury (DzU nr 196, poz. 1298 ze zm.).