Mimo formalnej obniżki wynagrodzenia w trybie ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (DzU nr 90, poz. 844 ze zm.) pensja pracowników szczególnie chronionych faktycznie się nie zmieni. A to dlatego, że przez cały okres pozostawania przez nich pod ochroną na pracodawcy spoczywa obowiązek wypłaty dodatku wyrównawczego pokrywającego różnicę w wynagrodzeniu sprzed i po modyfikacji.

Pracodawca nie może definitywnie wypowiedzieć stosunku pracy czy obniżyć wynagrodzenia niektórym chronionym. Chodzi m.in. o kobiety w ciąży, na urlopie macierzyńskim, osoby w okresie przedemerytalnym, urlopie wypoczynkowym. Jest to dopuszczalne tylko wyjątkowo – przy likwidacji czy upadłości firmy.

Pewne wyjątki od tej zasady przewiduje ustawa z 13 marca 2003 r. ?o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (DzU nr 90, poz. 844 dalej ustawa). Stosują ją jednak wyłącznie zatrudniający co najmniej ?20 pracowników, u których zachodzi konieczność redukcji zatrudnienia ?z przyczyn niedotyczących pracownika, w tym np. z powodu złej sytuacji ekonomicznej wymuszającej cięcie kosztów, zmian organizacyjnych, technologicznych. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 17 maja ?2007 r. (III BP 5/07) ustawę stosuje się także do wypowiedzeń zmieniających warunki pracy i płacy, jeżeli następują z przyczyn niedotyczących pracownika.

Pod parasolem

Mimo pewnych udogodnień dla pracodawcy przy zwolnieniach pracowników, art. 5 ust. 5 ustawy enumeratywnie wymienia grupę pracowników tzw. szczególnie chronionych. Im pod żadnym pozorem, nawet przy zastosowaniu procedury zwolnień grupowych, nie wolno wymówić angażu.

Do tej grupy należą m.in. pracownicy, którym brakuje nie więcej niż cztery lata do emerytury, pracownice w okresie ciąży i urlopu macierzyńskiego, działacze zakładowego związku zawodowego będący członkami jego zarządu lub mający prawo jego reprezentacji, członkowie rad pracowniczych oraz inni wymienieni w art. 5 ust. 5 ustawy. Warto pamiętać, że katalog ten jest ścisły i nie da rady rozszerzyć ochrony na osoby w nim niewskazane.

Zamiast pożegnania

Tym osobom, przez cały okres pozostawania pod ochroną, szef może jedynie wypowiedzieć dotychczasowe warunki pracy i płacy. ?W praktyce oznacza to, że wolno mu jednostronnie zmienić wszelkie elementy składające się na treść stosunku pracy. Ma zatem prawo przenieść pracownika na inne stanowisko, zredukować mu wymiar czasu pracy, zmodyfikować wysokość wynagrodzenia zasadniczego oraz dodatków lub w inny sposób określić warunki wykonywania pracy na bardziej opłacalne dla pracodawcy.

Jednak za pomocą wypowiedzenia zmieniającego zabrania się modyfikacji rodzaju zawartej umowy, z tej na czas nieokreślony na umowę terminową. Modyfikacja warunków pracy i płacy nie może też godzić w inne prawa pracownicze, np. przeniesienie pracownicy w ciąży na inne stanowisko nie może łamać wyznaczonych norm dźwigania itp.

Zgodnie z art. 5 ust. 6 ustawy, jeżeli wypowiedzenie warunków pracy ?i płacy powoduje obniżenie wynagrodzenia pracownikom szczególnie chronionym z art. 5 ust. 5 ustawy, przysługuje im do końca okresu, ?w którym korzystaliby ze szczególnej ochrony przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy, dodatek wyrównawczy obliczony według zasad wynikających z kodeksu pracy. Ma on rekompensować szczególnie chronionemu uszczerbek w zarobkach wynikający z wypowiedzenia zmieniającego.

Dodatek wyrównawczy wypłaca pracodawca i przysługuje on pracownikowi z mocy samego prawa. Wypowiedzenie zmieniające zaś, które nie przyznaje pracownikowi prawa do takiego dodatku, nie jest przez to wadliwe. Tak orzekł Sąd Najwyższy w wyroku z 12 lipca 2012 r. (II PK 304/11).

Przez jaki okres

Dodatek wyrównawczy przysługuje pracownikowi przez cały okres pozostawania pod ochroną.

Przykład

Zatrudniający co najmniej?20 pracowników, obniżając wynagrodzenie pracownikowi objętemu ochroną przedemerytalną z przyczyn jego niedotyczących, będzie musiał wypłacać dodatek wyrównawczy przez cały okres, który pozostał do osiągnięcia przez etatowca wieku emerytalnego, czyli ?w skrajnym przypadku nawet ?przez cztery lata.

Wątpliwości powstały przy uzależnieniu ochrony od kadencyjności sprawowania przez szczególnie chronionego pracownika funkcji ?w zarządzie zakładowej organizacji związkowej (zoz). Czy wybór na kolejną kadencję przedłuża okres ochronny? W tej kwestii SN w uchwale z 7 kwietnia 1992 r. (I PZP 17/92) stwierdził, że dodatek wyrównawczy przysługuje przez cały okres objęty szczególną ochroną stosunku pracy ?i to niezależnie od tego, czy wynika ona z pierwszego czy kolejnego wyboru pracownika do zarządu zoz.

Kiedy bez wyrównania

Dodatku wyrównawczego nie trzeba natomiast wypłacać, gdy do obniżki pensji dojdzie w wyniku podpisania porozumienia zmieniającego warunki płacy między pracodawcą a szczególnie chronionym. Należy jednak pamiętać, że takie porozumienie musi być zawarte przez pracownika dobrowolnie. ?W przeciwnym razie będzie on mógł się uchylić od jego skutków i domagać dodatku wyrównawczego przed sądem, jeżeli wykaże, że zgodził się na obniżenie wynagrodzenia w wyniku groźby, podstępu czy błędu.

—Julia Walicka-Ostachowska, radca prawny w kancelarii ?Hogan Lovells

—Marcin Szlasa-Rokicki, aplikant radcowski w tej kancelarii

W jaki sposób wyliczyć

Zasady wyliczania dodatku wyrównawczego określa rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w kodeksie pracy (DzU z 2003 r. nr 230, poz. 2292), wydanym na podstawie art. 297 kodeksu pracy.

Zgodnie z nim dodatek wyrównawczy stanowi różnicę między wynagrodzeniem z okresu poprzedzającego zmianę warunków pracy i płacy a wynagrodzeniem po jej wprowadzeniu. Wynagrodzenie do celów określenia dodatku wyrównawczego oblicza się według zasad obowiązujących przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop.