Jak kodeks pracy chroni pensję i dodatki etatowca

Zabrania mu tego art. 84 k.p., który jest bezwzględną normą dotyczącą każdego pracownika. Nie ma znaczenia podstawa nawiązania stosunku pracy. Zakaz obejmuje wszystkich, niezależnie od zajmowanego stanowiska lub pełnionej funkcji. Odnosi się także do byłego pracownika w zakresie prawa do niewypłaconego jeszcze wynagrodzenia za pracę.

Przyczyną ustanowienia takiego zakazu jest alimentacyjna funkcja wynagrodzenia za pracę jako podstawowego źródła utrzymania etatowca i jego rodziny. Zakaz ten nie dotyczy natomiast osób zaangażowanych na umowach cywilnoprawnych (np. zlecenia, o dzieło czy kontraktu menedżerskiego).

Nie wolno więc zobowiązać pracownika do świadczenia pracy nieodpłatnie, jak izwolnić się pracodawcy z wymogu zapłaty wynagrodzenia za okres już przepracowany. Kodeks zakazuje pracownikowi dokonywania takich dyspozycji wobec wszelkich przysługujących mu składników wynagrodzenia. Gdyby zaś zawarto porozumienie, którego postanowienia określałyby świadczenie pracy nieodpłatnie lub zwalniałyby pracodawcę z wypłaty pensji za wykonaną pracę, byłoby to nieważne, a pracownik nadal zachowałby prawo do wynagrodzenia. Skutek taki jednoznacznie wynika z art. 18 § 2 k.p. Zgodnie z nim postanowienia umów i aktów, na podstawie których powstaje stosunek pracy, mniej korzystne dla pracownika niż wynika z przepisów prawa pracy, są nieważne. Zamiast nich stosuje się odpowiednie regulacje prawa pracy.

Natomiast na ogół dopuszcza się np. wobec trudnej sytuacji finansowej pracodawcy porozumienie zawierające rozłożenie należności na raty lub odroczenie terminu płatności kwot należnych pracownikowi.

Nie tylko zasadnicze

Zakaz zrzeczenia się prawa do wynagrodzenia orzecznictwo ujmuje bardzo szeroko. Przyjmuje się bowiem, że dotyczy on także innych składników wynagrodzenia, m.in. dodatku stażowego lub premii. Również ekwiwalent pieniężny za niewykorzystany urlop wypoczynkowy podlega ochronie w takim samym zakresie jak wynagrodzenie za pracę. Zakaz z art. 84 k.p. obejmuje ponadto nagrody jubileuszowe. Tak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 21 października 2003 r. (I PK 517/02). Podobnie takie świadczenia, jak odprawa emerytalna i rentowa nie są wyłączone spod działania przepisów o ochronie wynagrodzenia. Wyraźnie podkreślał to SN w wyroku z 14 czerwca 2012 r. (I PK 229/11). Jednoznacznie stwierdził, że pracownik nie może zrzec się prawa do odprawy emerytalnej (rentowej). Aczkolwiek odprawy emerytalne (rentowe) nie zostały zakwalifikowane do wynagrodzeń za pracę jako „inne świadczenia", to są chronione na równi z wynagrodzeniem za pracę.

Art. 84 k.p. ustanawia też niezbywalność prawa do wynagrodzenia. Zakaz przeniesienia tego prawa wyklucza więc dopuszczalność zawierania umów cesji wierzytelności (art. 509 k.c.) oraz składania jednostronnych oświadczeń woli przenoszących na inne osoby to prawo, niezależnie od przyczyny i celu takich czynności. Oznacza to, że umowa przenosząca uprawnienie do wynagrodzenia, zawarta między pracownikiem a osobą trzecią, byłaby nieważna jako sprzeczna z prawem na podstawie art. 58 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p.

Nieskuteczne uzgodnienia

Pracownik nie może się też zrzec wynagrodzenia lub jego części w zawartej z pracodawcą ugodzie. Dotyczy to zwłaszcza ugód pozasądowych przyjmowanych między stronami stosunku pracy. Wskazywał na to wyraźnie Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 28 marca 1996 r. (III APr 11/96). Według niego dopuszczalność zawierania ugód pozasądowych między pracownikiem a zakładem ograniczają w istotny sposób przepisy prawa pracy. Takim przepisem jest art. 84 k.p., który zakazuje etatowcowi zrzeczenia się prawa do wynagrodzenia.

Autor jest sędzią Sądu Okręgowego w Kielcach

O czym pamiętać

- zakaz zrzeczenia się wynagrodzenia z art. 84 k.p. nie obejmuje odsetek od wynagrodzenia

- nie stosuje się go do odszkodowania należnego pracownikowi od pracodawcy w związku z wadliwym rozwiązaniem angażu

- stronom wolno zawrzeć porozumienie zmniejszające na przyszłość wysokość wynagrodzenia

Czego unikać

- zawierania porozumień, na mocy których pracownik rezygnowałby ze swojego wynagrodzenia lub jego części

- ustalania z podwładnym, że zrzeka się odprawy pieniężnej w razie zwolnień z przyczyn niedotyczących załogi

- ustalania z etatowcem, że nie będzie domagał się w przyszłości zapłaty pensji lub innych świadczeń finansowych wynikających z prawa pracy