Niewątpliwie sytuacja, gdy pracownik otrzymuje wyłącznie pensję zasadniczą, usprawnia pracę działu płac. Jednak dodatkowe składniki mogą motywować podwładnych lub nagradzać ich wzmożony wysiłek.

WARIANT 1

Premia

Często jest mylona z nagrodą. Jeżeli z przepisów wynika, że premia i jej wysokość zależą od konkretnych i sprawdzalnych przesłanek (np. osiągniętych wyników i celów), mamy do czynienia z premią, a nie z nagrodą (por. wyrok Sądu Najwyższego z 21 września 2006 r., II PK 13/06). Gdy natomiast o przyznaniu świadczenia swobodnie decyduje pracodawca (brakuje dokładnych, sprawdzalnych i możliwych do kontroli kryteriów), jest ono nagrodą, choćby nazwano je premią. Błędne jest zatem popularne sformułowanie „premia uznaniowa", gdyż nie ma ona charakteru uznaniowego. Taką postać ma jedynie nagroda.

Pracownik nabywa prawo do premii, gdy spełni wymogi określone w wewnątrzzakładowych przepisach pracodawcy, takich jak układ zbiorowy pracy, regulamin wynagradzania, regulamin premiowania lub w umowie o pracę. Postanowienia te muszą być na tyle konkretne, aby na ich podstawie określić, czy podwładnemu przysługuje premia i w jakiej wysokości.

Decyzję szefa o przyznaniu gratyfikacji oraz jej wysokości może skontrolować sąd. Warunki premiowania należy więc wskazać w sposób obiektywny, wykluczający uznaniowość i umożliwiający nadzór. Jeśli pracownik je spełni, nabywa prawo do premii, o ile nie wyczerpał tzw. przesłanek negatywnych, czyli pozbawiających prawa do gratyfikacji (także wyraźnie określonych przez szefa). Ma prawo domagać się jej wypłaty w ustalonym terminie.

Wady

- Konieczność ustalenia warunków premiowania w sposób obiektywny, aby odróżnić to świadczenie od nagrody

- Obowiązek starannego określenia przesłanek otrzymania premii, jej zmniejszenia lub pozbawienia

- Dodatkowe czynności związane z przeszkoleniem przełożonych oceniających podwładnych

>korzyści

- Składnik motywujący do lepszej jakościowo lub bardziej wydajnej pracy

- Wyróżnienie dobrych pracowników

- Zyski z efektów pracy osób zmotywowanych równoważą wydatki na premie

WARIANT 2

Jubileuszówka i stażowe

Nagroda jubileuszowa to nazwa świadczenia za długoletnią pracę, przysługującego temu, kto przepracuje określony czas u jednego lub kilku pracodawców. Jeżeli firma je wprowadza, określa zasady nabywania i wypłacania, a przede wszystkim liczbę lat pracy, za które przysługuje gratyfikacja i jej wysokość. Można przy tym nagradzać tylko staż w firmie, w której etatowiec nabywa prawo do nagrody (ograniczy to dostępność i wysokość gratyfikacji), albo zaliczać lata pracy w określonej branży bądź uwzględniać wszystkie zakończone okresy zatrudnienia.

Źródłem problemów może być pozostawanie podwładnego w zatrudnieniu równoległym – zakończonym bądź trwającym. Najczęściej przyjmuje się, że pozostającemu jednocześnie w więcej niż jednym stosunku pracy okresy uprawniające do nagrody ustala się odrębnie dla każdego tego stosunku. Do zatrudnienia uprawniającego do gratyfikacji nie wlicza się okresu pracy w innym zakładzie, w którym podwładny jest lub był jednocześnie na etacie.

Podobny charakter ma dodatek za wysługę lat (tzw. stażowe). Należy się on po przepracowaniu pewnego czasu. W praktyce często ustala się, że składnik ten przysługuje w wysokości 5 proc. po 5 latach pracy i wzrasta o 1 pkt proc. za każdy rok pracy, aż do osiągnięcia 20-proc. miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego po 20 (i więcej) latach pracy.

Korzyści

- Dowartościowanie długoletnich pracowników, którzy niekiedy pod względem wydajności czy kreatywności nie są w stanie konkurować z młodszymi kolegami

- Zachęta do pozostawania w długoletnim zatrudnieniu

- Budowanie skojarzenia ze stałością w zakładzie

- Dowartościowanie etatow- ców, którzy z powodu charak- teru pracy nie mają wpływu na zwiększenie świadczonych usług oraz ich jakości

Wady

- Etatowiec otrzymuje dodatkowe pieniądze niezależnie od jakości pracy i osiąganych wyników, za samą obecność w firmie

- Zarówno dobry, jak i przeciętny pracownik mają prawo do tak samo określonej w procentach nagrody czy dodatku

- Składnik płacowy nie motywuje do pracy lepszej jakości czy większej wydajności

- Dodatkowe obciążenie dla firmy bez przełożenia na efekty pracy