Art. 9. Wspólna działalność socjalna

1. Pracodawcy mogą prowadzić wspólną działalność socjalną na warunkach określonych w umowie. Przepisy art. 8 ust. 2 stosuje się odpowiednio.

2. (uchylony)

3. Umowa, o której mowa w ust. 1, określa w szczególności przedmiot wspólnej działalności, zasady jej prowadzenia, sposób rozliczeń oraz tryb wypowiedzenia i rozwiązania umowy. Umowa może także określać warunki odstąpienia od jej stosowania oraz odpowiedzialność stron z tego tytułu.

Art. 10. Administrowanie funduszem

Środkami Funduszu administruje pracodawca.

Komentarz

Zasoby zfśs stanowią wyodrębniony majątek pracodawcy. Jednocześnie ten ostatni jest zarządcą tych środków, co oznacza m.in. następujące czynności:

- naliczenie odpisów na zfśs,

- przekazanie ich na wyodrębnione konto zfśs,

- uchwalenie regulaminu zfśs,

- wydatkowanie środków zfśs zgodnie z ustawą o zfśs w sposób określony w regulaminie socjalnym.

W obowiązkach zarządzania funduszem socjalnym zakład jest ograniczony uprawnieniami związków zawodowych, w tym koniecznością:

- uzgodnienia z nimi treści regulaminu socjalnego i jego zmiany,

- uzyskaniem ich zgody na rezygnację z tworzenia zfśs, gdy szef jest objęty układem zbiorowym pracy lub zobowiązany do wydania regulaminu wynagradzania,

- uzgodnienia z nimi przyznawania świadczeń socjalnych,

- ich roszczeniami w razie wydania środków zfśs niezgodnie z zfśs bądź nieprzekazania należnych pieniędzy na rachunek zfśs (wyrok SN z 20 sierpnia 2001 r., I PKN 579/2000; OSNP 2003/14/331).

Bez VAT

Administrując zasobami zfśs pracodawca nie działa w charakterze podatnika podatku od towarów i usług w rozumieniu art. 15 ust. 1 i 2 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (DzU nr 54, poz. 535 ze zm.). Dzieje się tak, ponieważ:

- podejmuje działania techniczne o charakterze nieodpłatnym, które pozostają całkowicie poza prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą (nie otwiera firmy w celu zarządzania środkami zfśs),

- czynności tych dokonuje wyłącznie w celu realizacji obowiązku nałożonego przez ustawę o zfśs.

Stanowisko to jest zgodne z dyrektywą Rady Wspólnot Europejskich z 17 maja 1977 r. w sprawie harmonizacji przepisów Państw Członkowskich dotyczących podatków obrotowych – wspólny system podatku od wartości dodanej: ujednolicona podstawa wymiaru podatku (77/388/EEC) i dyrektywą 2006/112/WE Rady z 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (DzUrz UE L 2006/347/1 z 11 grudnia 2006 r.), (wyrok NSA z 30 marca 2011 r., I FSK 449/2010).

Podobnie NSA orzekł m.in. w orzeczeniach z 2 września 2008 r., I FSK 1076/2007, z 17 września 2010 r., I FSK 1491/2009, z 15 października 2010 r., I FSK 1511/2009, z 22 października 2010 r., I FSK 1727/2009 (wszystkie publikowane w Internetowej Centralnej Bazie Orzeczeń Sądów Administracyjnych).

Art. 11. Niewykorzystane środki

Środki Funduszu niewykorzystane w danym roku kalendarzowym przechodzą na rok następny.

Art. 12. Gromadzenie środków

1. Środki Funduszu są gromadzone na odrębnym rachunku bankowym.

2. Środki Funduszu nie podlegają egzekucji, z wyjątkiem przypadków, gdy egzekucja jest prowadzona w związku z zobowiązaniami Funduszu.

Komentarz

Do kosztów uzyskania przychodów nie zalicza się świadczeń przyznanych pracownikom i innym uprawnionym osobom z zfśs, lecz dokonane odpisy na zfśs przelane na wyodrębniony rachunek zfśs.

Jednak środki zfśs ulokowane na wyodrębnionym rachunku zfśs i następnie wydatkowane w sposób nieprawidłowy nie stanowią odpisów na zfśs będących kosztami uzyskania przychodów (wyrok WSA w Gliwicach z 15 grudnia 2011 r., I SA/GL).

Pożyczki socjalne

Udzielanie pożyczek z zfśs nie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, a zatem i odsetki od tych pożyczek nie podlegają temu podatkowi. Odsetki te nie stanowią dla pracodawcy kwoty należnej (obrotu) tak jak dla podatnika VAT, lecz wyłącznie należność dla pracodawcy jako administratora funduszu (wyrok WSA w Bydgoszczy z 20 lutego 2007 r., I SA/Bd 20/2007).

Koszty uzyskania przychodów

Odpisy naliczone na zatrudnione osoby większe zakłady „prywatne" (zatrudniające 1 stycznia przynajmniej 20 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty) oraz jednostki budżetowe i samorządowe zakłady budżetowe muszą przekazać środki zfśs na odrębne konto.

Takiego obowiązku nie mają pracodawcy spoza sektora finansów publicznych angażujący 1 stycznia poniżej 20 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty. Jednak do kosztów uzyskania przychodów osoba prawna może wrzucić jedynie odpisy i zwiększenia na zfśs, które zostały ulokowane na osobnym rachunku zfśs (art. 16 ust. 1 pkt 9 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych) (wyrok NSA – ośrodek zamiejscowy w Poznaniu z 10 października 1996 r., SA/Po 322/96; PPD 1999/7/79 i wyrok NSA – ośrodek zamiejscowy w Gdańsku z 14 marca 1997 r., SA/Gd 3687/95).

Pismo od komornika

Środki zfśs nie podlegają egzekucji, z wyjątkiem gdy egzekucja jest prowadzona w związku z zobowiązaniami funduszu socjalnego (art. 12 ust. 2 ustawy o zfśs). Jednak świadczenia socjalne przyznawane pracownikom i innym uprawnionym osobom już z zasobów zfśs nie są wyłączone spod egzekucji. Są zatem objęte pełną egzekucją cywilną i administracyjną.

Początkowo przeważały przekonania, że potrąceń z nich dokonuje się w ramach egzekucji z wynagrodzenia za pracę. W rozumieniu cywilnych i administracyjnych przepisów egzekucyjnych pojęcie „wynagrodzenie za pracę" jest bowiem bardzo szerokie i obejmuje:

- periodyczne wynagrodzenie za pracę,

- wynagrodzenie za prace zlecone,

- nagrody i premie przysługujące pracownikowi za okres zatrudnienia,

- związane ze stosunkiem pracy zyski lub udziały w funduszu zakładowym oraz wszelkich innych funduszach pozostających w związku ze stosunkiem pracy (art. 881 § 2 kodeksu postępowania cywilnego).

Jednak od roku powszechna jest interpretacja, że świadczenia socjalne podlegają pełnemu ściągnięciu przez komornika lub administracyjny organ egzekucyjny w trybie egzekucji z innych wierzytelności pieniężnych.

Oznacza to, że organy egzekucyjne zajmują je w pełnych kwotach netto w trybie innych wierzytelności (interpretacja MPiPS oraz MS z 21 czerwca 2011 r. w sprawie możliwości prowadzenia egzekucji komorniczej lub administracyjnej ze świadczeń z ZFŚS, odpowiedź z 20 marca 2012 r. podsekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości z upoważnienia ministra na interpelację nr 1952 w sprawie interpretacji art. 12 ust. 2 ustawy o zfśs).

Pośrednio też tak stwierdził SN w orzeczeniach z 17 lutego 2004 r. (I PK 217/03; OSNP 2004/24/419) i z 12 maja 2005 r. (I PK 248/04; OSNP 2006/1-2/12).

Przykład

W sierpniu 2012 r. zakład wypłacił panu Janowi, pracownikowi, ze środków zfśs pieniężne świadczenie tytułem wczasów pod gruszą w wysokości 830 zł brutto oraz 2700 zł netto wynagrodzenia za pracę.

Wynagrodzenie za pracę pracownika zostało zajęte w styczniu 2011 r. przez naczelnika urzędu skarbowego z racji zaległych podatków. W ramach zajęcia wynagrodzenia za pracę pracodawca dokonuje w sierpniu 2012 r. potrąceń wyłącznie z wynagrodzenia wypłaconego panu Janowi w sierpniu 2012 r. Pracodawca nie może w tym trybie nic potrącić ze świadczeń z zfśs.

Przykład

W sierpniu 2012 r. zakład wypłacił pani Karolinie, pracownicy, ze środków zfśs pieniężne świadczenie tytułem wczasów pod gruszą w wysokości 830 zł brutto oraz 2700 zł netto wynagrodzenia za pracę.

W styczniu 2011 r. naczelnik US przysłał zajęcie wynagrodzenia za pracę, zasiłków i innych wierzytelności z tytułu zaległych podatków na kwotę 24 000 zł. Pracownica jest zatrudniona na 2/3 etatu, korzysta z podstawowych kosztów uzyskania przychodu i złożyła PIT-2.

W tym wypadku pracodawca dokonuje potrąceń z wynagrodzenia za pracę na podstawie art. 87-90 k.p. w ramach zajęcia za pracę, a ze świadczenia z zfśs – w pełnej kwocie netto w ramach zajęcia innych wierzytelności.

Potrącenie z wynagrodzenia za pracę

a) podstawa dokonania potrącenia 2700 zł netto

b) maksymalna dopuszczalna kwota potrącenia tytułem świadczenia niealimentacyjnego – 1/2 podstawy dokonania potrącenia 2700 zł x 1/2 = 1350 zł

c) kwota wolna tytułem świadczenia niealimentacyjnego właściwa dla 2/3 etatu, podstawowych kosztów uzyskania przychodu i złożonego PIT-2 1111,86 zł x 2/3 etatu = 741,24 zł

d) faktyczna możliwa kwota potrącenia 2700 zł – 741,24 zł = 1958,76 zł

Kwotę 1958,76 zł porównujemy z maksymalną dopuszczalną kwotą potrącenia (1350 zł). Skoro niższa jest maksymalna dopuszczalna kwota potrącenia, z wynagrodzenia można potrącić tylko 1350 zł.

e) końcowe rozliczenie:

- wysokość potrącenia niealimentacyjnego 1350 zł

- wynagrodzenie na rękę 2700 zł – 1350 zł = 1350 zł

Potrącenie ze świadczenia z zfśs

a) podstawa dokonania potrącenia (świadczenie z zfśs jest zwolnione ze składek na ubezpieczenia społeczne, a z podatku dochodowego – do kwoty 380 zł rocznie na jednego pracownika); zakładamy, że w 2012 r. pani Karolina po raz pierwszy otrzymała wsparcie z zfśs:

- podstawa opodatkowania 830 zł – 380 zł = 450 zł

- zaliczka 450 zł x 18 proc. = 81 zł

- podstawa dokonania potrącenia (świadczenie z zfśs netto) 830 zł – 81 zł = 749 zł

b) wysokość potrącenia: pełna kwota świadczenia z zfśs netto, czyli 749 zł.

Przykład

W sierpniu 2012 r. spółka przyznała panu Wojciechowi, pracownikowi zatrudnionemu w niej jednocześnie na zlecenie,

świadczenie socjalne w wysokości 400 zł brutto. Od lutego 2011 r. wynagrodzenie za pracę pana Wojciecha zostało zajęte przez komornika z racji zaległych alimentów. W ramach tego zajęcia szef dokonuje potrąceń tylko z wynagrodzenia za pracę i za zlecenie. Nie „rusza" natomiast świadczenia socjalnego.

Aby dokonać potrącenia ze świadczenia z zfśs, komornik musi rozszerzyć zajęcie na inne wierzytelności.

Przykład

W regulaminie socjalnym firma objęła opieką m.in. zleceniobiorców. W sierpniu 2012 r. wypłaciła pani Aldonie, zatrudnionej w niej jedynie na umowę zlecenia za wynagrodzeniem 3400 zł brutto miesięcznie, świadczenie socjalne w kwocie 400 zł brutto.

Od grudnia 2011 r. dyrektor oddziału ZUS zajął wynagrodzenie kobiety w trybie innych wierzytelności, na kwotę 23 000 zł z racji zaległych składek. W ramach tego zajęcia firma w sierpniu 2012 r. potrąca pełne kwoty netto zarówno z wynagrodzenia ze zlecenia, jak i ze świadczenia socjalnego.

Potrącenie z wynagrodzenia za zlecenie

a) podstawa dokonania potrącenia (wynagrodzenie za zlecenie netto); zakładamy, że tytułu pracy na zlecenie pani Aldona podlega ubezpieczeniom społecznym (w tym dobrowolnemu chorobowemu), i zdrowotnemu:

- składki: 3400 zł x 13,71 proc. = 466,14 zł

- podstawa wymiaru składki zdrowotnej: 3400 zł – 466,14 zł = 2933,86 zł

- składka zdrowotna 9 proc.: 2933,86 zł x 9 proc. = 264,05 zł

- składka zdrowotna do odjęcia z zaliczki: 2933,86 zł x 7,75 proc. = 227,37 zł

- koszty uzyskania przychodów: (3400 zł – 466,14 zł) x 20 proc. = 586,77 zł

- podstawa opodatkowania: 3400 zł – (466,14 zł + 586,77 zł) = 2347,09 zł, po zaokrągleniu 2347 zł

- pełna zaliczka na podatek dochodowy: 2347 zł x 18 proc. = 422,46 zł

- zaliczka do urzędu skarbowego: 422,46 zł – 227,37 zł = 195,09 zł, po zaokrągleniu 195 zł

- podstawa potrącenia: 3400 zł – (466,14 zł + 264,05 zł – 195 zł) = 2474,81 zł

b) wysokość potrącenia 2474,81 zł.

Potrącenie ze świadczenia socjalnego

a) podstawa dokonania potrącenia (świadczenie socjalne przekazane zleceniobiorcy jest wolne od składek, ale podlega pełnemu opodatkowaniu):

- podstawa opodatkowania: 400 zł

- zaliczka na podatek: 400 zł x 18 proc. = 72 zł

- podstawa dokonania potrącenia: 400 zł – 72 zł = 328 zł

b) wysokość potrącenia 328 zł.

Art. 12a. Odpowiedzialność za naruszenia

1. Kto, będąc pracodawcą lub będąc odpowiedzialnym, w imieniu pracodawcy, za wykonywanie przepisów ustawy, nie wykonuje przepisów ustawy albo podejmuje działania niezgodne z przepisami ustawy, podlega karze grzywny.

2. W sprawach, o których mowa w ust. 1, orzeka się na podstawie wniosku pochodzącego od właściwego organu Państwowej Inspekcji Pracy w trybie określonym przepisami Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia.

Zmiany w przepisach obowiązujących oraz przepisy przejściowe i końcowe

Art. 13. – 19 (pominięte; wprowadzały zmiany do innych przepisów).

Art. 20. Odesłanie

Ilekroć w innych ustawach jest mowa o zakładowym funduszu socjalnym i zakładowym funduszu mieszkaniowym, oznacza to zakładowy fundusz świadczeń socjalnych tworzony na zasadach określonych w ustawie.

Art. 21. Połączenie funduszy Niewykorzystane środki zakładowego funduszu socjalnego i zakładowego funduszu mieszkaniowego przechodzą na Fundusz.

Art. 21a. Rolnicze spółdzielnie produkcyjne

W rolniczych spółdzielniach produkcyjnych i innych spółdzielniach zajmujących się produkcją rolną przepisy ustawy mogą być również stosowane do członków tych spółdzielni. Decyzje w tym zakresie podejmuje walne zgromadzenie spółdzielni.

Art. 22. Poprzednia ustawa

Traci moc ustawa z 24 października 1986 r. o zakładowych funduszach socjalnym i mieszkaniowym w jednostkach gospodarki uspołecznionej (DzU z 1990 r. nr 58 ze zm.).

Art. 23. Wejście w życie

Ustawa wchodzi w życie z dniem ogłoszenia z mocą od 1 stycznia 1994 r.

Odmienne zasady dla profesji nauczycielskiej

Wysokość odpisu na fundusz socjalny na nauczyciela ustala się odmiennie niż wskazuje ustawa o zfśs. Obowiązek jego naliczania nie kończy się ani z przejściem przez pedagoga na emeryturę czy rentę ani w razie likwidacji szkoły

Fundusz w szkole

1. Dla nauczycieli dokonuje się corocznie odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych w wysokości ustalanej jako iloczyn planowanej, przeciętnej w danym roku kalendarzowym, liczby nauczycieli zatrudnionych w pełnym i niepełnym wymiarze zajęć (po przeliczeniu na pełny wymiar zajęć) skorygowanej w końcu roku do faktycznej przeciętnej liczby zatrudnionych nauczycieli (po przeliczeniu na pełny wymiar zajęć) i 110 proc. kwoty bazowej, o której mowa w art. 30 ust. 3, obowiązującej w dniu 1 stycznia danego roku.

1a. Z odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych, o którym mowa w ust. 1, wypłacane jest nauczycielowi do końca sierpnia każdego roku świadczenie urlopowe w wysokości odpisu podstawowego, o którym mowa w przepisach o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, ustalonego proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy i okresu zatrudnienia nauczyciela w danym roku szkolnym.

2. Dla nauczycieli będących emerytami, rencistami lub nauczycielami pobierającymi nauczycielskie świadczenie kompensacyjne dokonuje się odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych w wysokości 5 proc. pobieranych przez nich emerytur, rent oraz nauczycielskich świadczeń kompensacyjnych.

2a. (uchylony)

3. Odpisy, o których mowa w ust. 1 i 2, łącznie z naliczonymi odpisami podstawowymi na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych na pozostałych pracowników oraz emerytów, rencistów i nauczycieli pobierających nauczycielskie świadczenie kompensacyjne – byłych pracowników, stanowią jeden fundusz w szkole.

3a. W przypadku likwidacji szkoły organ prowadzący szkołę jest obowiązany wskazać inną szkołę, w której będzie naliczany odpis na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych na każdego nauczyciela będącego emerytem lub rencistą zlikwidowanej szkoły oraz nauczyciela pobierającego nauczycielskie świadczenie kompensacyjne, którego szkoła była ostatnim miejscem pracy. Osoby te korzystają z usług i świadczeń finansowanych z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych na zasadach i warunkach ustalonych w regulaminie obowiązującym we wskazanej szkole.

4. Organ prowadzący szkołę może tworzyć służbę socjalną powołaną do gospodarowania funduszem, o którym mowa w ust. 3.

5. W sprawach nieuregulowanych w ust. 1-4 stosuje się przepisy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych.

Komentarz

W przypadku likwidacji szkoły organ prowadzący szkołę ma obowiązek wskazać inną szkołę, która będzie naliczać odpis na zfśs za każdego nauczyciela będącego emerytem lub rencistą zlikwidowanej szkoły oraz nauczyciela pobierającego nauczycielskie świadczenie kompensacyjne, którego szkoła była ostatnim miejscem pracy. Osoby te korzystają z usług i świadczeń finansowanych z zfśs na zasadach i warunkach ustalonych w regulaminie obowiązującym we wskazanej szkole (art. 53 ust. 3a ustawy o zfśs).

Organ prowadzący szkołę musi desygnować placówkę mającą ustalać odpisy zarówno za nauczycieli będących emerytami lub rencistami zlikwidowanej placówki, jak i na przebywających na nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych, dla których ta placówka była ostatnim miejscem pracy.

Nie ma prawa ograniczyć wskazania tylko do nauczycieli – emerytów bądź rencistów. Organ prowadzący dokonuje wyłącznie takiego wskazania, a nie zajmuje się ustalaniem uprawnień do nauczycielskich świadczeń kompensacyjnych (wyrok WSA w Olsztynie z 5 października 2010 r., II SA Ol 747/2010).

Przekazanie środków

Szkoła stanowiąca ostatnie miejsce pracy nauczyciela przed przejściem na emeryturę lub rentę kontynuuje opiekę socjalną nad nim (uchwała SN z 15 listopada 1991 r., I PZP 56,/91; OSNCP 1992/4, poz. 63). Jedynie w razie likwidacji szkoły organ prowadzący ma obowiązek wskazać inną szkołę, która będzie naliczać odpis na zfśs za nauczycieli emerytów i rencistów zlikwidowanej szkoły (art. 53 Karty Nauczyciela).

Zmiana miejsca zamieszkania nauczyciela nie rodzi w tym zakresie żadnych skutków prawnych. Dlatego organy prowadzące szkoły nie mogą zawrzeć porozumienia o przekazaniu części środków zfśs do szkoły położonej w innej jednostce samorządu terytorialnego z tego powodu, że nauczyciel emeryt czy rencista się przeprowadził.

Względna swoboda jednostek samorządu terytorialnego zawierania między sobą porozumień (a co za tym idzie – swoboda podejmowania uchwał o wyrażeniu zgody na zawieranie porozumień) jest generalnie limitowana kompetencjami organów tych jednostek (wyrok WSA w Krakowie z 19 listopada 2007 r., III SA/Kr 736/2007).