Większość odpraw i odszkodowań szacujemy w zasadzie tak samo jak ekwiwalent za niewykorzystany w naturze urlop wypoczynkowy. Wynika tak z § 2 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=73966]rozporządzenia ministra pracy i polityki społecznej z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w kodeksie pracy (DzU nr 62, poz. 289 ze zm.,[/link] dalej rozporządzenie z 29 maja 1996 r.).

Stosujemy zatem odpowiednio § 14 – 19 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=74468]rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (DzU nr 2, poz. 14 ze zm.[/link], dalej rozporządzenie urlopowe).

[b]ETAP 1.[/b]

[b]Dzielimy na trzy grupy[/b]

Zasadniczo do podstawy wymiaru odpraw i odszkodowań wchodzą wynagrodzenie i inne świadczenia ze stosunku pracy, z wyjątkiem wyliczonych w § 6 rozporządzenia urlopowego (głównie chodzi o nagrody, trzynaste pensje, płacę i ekwiwalent za urlop, dodatkowe wynagrodzenie radcy prawnego z tytułu zastępstwa procesowego). Każdy składnik wynagrodzenia lub świadczenie weryfikujemy najpierw pod kątem, czy figuruje w tym katalogu wyłączeń, czy nie. Gdy przejdzie to sito, kwalifikujemy go następnie do jednego z trzech rodzajów składników: w stałej stawce miesięcznej, zmiennych za okres nie dłuższy niż miesiąc, za okresy dłuższe niż miesiąc w stałej stawce i ruchome [link=http://www.rp.pl/galeria/6,1,380203.html](patrz ramka)[/link]. Każdą kategorię składników inaczej uwzględniamy bowiem w podstawie wymiaru. I tak składniki:

- w stałej stawce miesięcznej przyjmujemy do podstawy wymiaru odpraw i odszkodowań w kwocie należnej w miesiącu ustania zatrudnienia,

- zmienne za okresy nie dłuższe niż miesiąc – w średniej wysokości wypłaconej podwładnemu w ciągu trzech miesięcy poprzedzających miesiąc ustania zatrudnienia,

- za okresy dłuższe niż miesiąc – w przeciętnej wysokości uiszczonej zatrudnionemu w czasie 12 miesięcy poprzedzających miesiąc ustania zatrudnienia.

[b]ETAP 2.[/b]

[b]Szacujemy miesięczną podstawę wymiaru[/b]

Podstawy wymiaru ustalone od poszczególnych rodzajów składników pensji dodajemy i uzyskujemy podstawę wymiaru odpraw i odszkodowań. Według § 18 rozporządzenia urlopowego podstawę ekwiwalentu za urlop dzielimy w takiej sytuacji przez współczynnik ekwiwalentu (w tym roku jest to 21,08), a potem jeszcze przez osiem. Przechodzimy w ten sposób na stawkę godzinową ekwiwalentu, którą następnie mnożymy przez liczbę godzin niewykorzystanego urlopu wypoczynkowego i mamy całą kwotę ekwiwalentu za urlop.

Metoda ta zawodzi w trakcie obliczania odpraw i odszkodowań ze stosunku pracy. Dlatego że kierując się nią w rachunkach, świadczenia te wychodzą znacznie zawyżone. W każdym razie nie odzwierciedlają miesięcznych zarobków zatrudnionego, a tak powinno być, bo odprawa nie powinna odbiegać ani na korzyść, ani na niekorzyść pracownika.

Problemem tym zajął się [b]Sąd Najwyższy w uchwale z 9 maja 2000 r. (III ZP 12/00).[/b] Rozstrzygnął, że podstawę wymiaru odprawy pieniężnej stanowi średnia arytmetyczna zarobków podwładnego ustalona według § 14 – 17 rozporządzenia urlopowego. Tak oszacowaną podstawę mnożymy przez liczbę miesięcy, za jaką przysługuje, i mamy pełną odprawę. „Przepis § 18 (a w konsekwencji § 19) nie może znaleźć zastosowania przy obliczaniu odprawy pieniężnej, bo brak w nim istotnego elementu, od którego zastosowanie to jest uzależnione” – czytamy w orzeczeniu.

Z uchwały wynika, że zasadę tę stosujemy do wszystkich świadczeń ustalanych jak ekwiwalent za urlop i będących wielokrotnością miesięcznej pensji.

Współczynnika ekwiwalentu za urlop używamy zawsze jako dzielnika podstawy wymiaru należności, przy szacowaniu których jest konieczna stawka za jeden dzień. Chodzi głównie właśnie o ekwiwalent za niewykorzystany w naturze urlop wypoczynkowy i karę pieniężną za przewinienia porządkowe pracownika określoną w art. 108 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=0DD323546399710F426670328AF895F2?id=76037]kodeksu pracy[/link]

[b]ETAP 3.[/b]

[b]Ustalamy należność końcową[/b]

W tym celu podstawę wymiaru mnożymy przez liczbę miesięcy, za jaką przysługuje odprawa, bądź dzielimy przez dwa. Dla przykładu: odprawa z tytułu zwolnienia pracownika z przyczyn go niedotyczących wynosi:

- miesięczne wynagrodzenie, jeśli zatrudniony pracował w ostatniej firmie krócej niż dwa lata,

- dwumiesięczne, gdy zakładowy staż wynosi przynajmniej dwa lata i jest nie dłuższy niż osiem lat,

- trzymiesięczne, jeżeli zakładowy staż wynosi ponad osiem lat.

Wynika tak z art. 8 ust. 1 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=169524]ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (DzU nr 90, poz. 844 ze zm.[/link], dalej ustawa o zwolnieniach grupowych).

[ramka] [b][link=http://www.rp.pl/galeria/6,2,380203.html]Zobacz, które odprawy liczymy z pominięciem współczynnika[/link][/b][/ramka]

[ramka][b][link=http://www.rp.pl/galeria/6,3,380203.html]Zobacz, które odszkodowania liczymy z pominięciem współczynnika[/link][/b][/ramka]

[ramka][b]Przykład 1[/b]

Pan Jan jest jednym z kierowników działu sprzedaży dużej spółki handlowej. Zarabia 5000 zł pensji podstawowej i miesięczną prowizję, liczoną od zysku osiąganego przez podległych mu handlowców. Dostał wypowiedzenie, ponieważ z powodu recesji pracodawca został zmuszony do redukcji grupowych.

W spółce pan Jan jest zatrudniony od czterech lat i w związku z tym należy mu się odprawa za dwa miesiące. Szacujemy ją według reguł opisanych w poszczególnych etapach, pamiętając, że odprawa ta dla jednej osoby nie może przekroczyć 15-krotności minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w chwili rozwiązania stosunku pracy, tj. 19 140 zł w 2009 r., a w 2010 r. 19 755 zł (art. 8 ust. 4 ustawy o zwolnieniach grupowych). Rachunki wyglądają następująco

[b]Krok 1. Kwalifikujemy składniki pensji[/b]

– pensja podstawowa – składnik w stałej stawce miesięcznej,

– prowizja miesięczna – składnik zmienny za okres nie dłuższy niż miesiąc.

[b]Krok 2. Określamy podstawę[/b]

Składnik w stałej stawce miesięcznej należny w miesiącu ustania zatrudnienia (5000 zł) sumujemy ze średnią wysokością prowizji wypłaconych w ciągu trzech miesięcy poprzedzających miesiąc ustania zatrudniania (zakładamy, że jest to 3000 zł):

5000 zł + 3000 zł = 8000 zł

[b]Krok 3. Rachujemy odprawę[/b]

Miesięczną podstawę wymiaru mnożymy przez dwa miesiące, za jakie pracownikowi przysługuje odprawa:

8000 zł x 2 = 16 000 zł[/ramka]

Czasami odprawa lub odszkodowanie bądź ich część to odpowiednik dwutygodniowego wynagrodzenia.

W takim wypadku stanowią one połowę miesięcznej wartości tych należności. Potwierdza to § 2 ust. 2 rozporządzenia z 29 maja 1996 r. Przepis ten sugeruje również, że czterotygodniowe wynagrodzenie równa się miesięcznemu.

[ramka][b]Przykład 2[/b]

Umowa o pracę pani Zuzanny rozwiązała się na koniec września 2009 r. Kobieta wygrała przed sądem odszkodowanie za nieprawidłowo sporządzone świadectwo pracy o równowartości wynagrodzenia za sześć tygodni (art. 99 § 2 k.p.). Za pracę dostawała 2750 zł brutto miesięcznie. Obliczenia przedstawiają się tak:

[b]Krok 1. Kwalifikujemy składniki poborów[/b]

Pensja podstawowa 2750 zł to składnik w stałej stawce miesięcznej.

[b]Krok 2. Ustalamy podstawę[/b]

Składnik w stałej stawce miesięcznej przyjmujemy do podstawy wymiaru odszkodowania w wysokości należnej w miesiącu ustania zatrudnienia, czyli tu 2750 zł.

[b]Krok 3. Liczymy odszkodowanie[/b]

Miesięczną (czterotygodniową) podstawę wymiaru mnożymy przez jeden miesiąc i dodajemy połowę miesięcznej (czterotygodniowej) podstawy wymiaru:

2750 zł + (2750 zł : 2) = 4125zł

Odszkodowanie należne pani Zuzannie wynosi 4125 zł.[/ramka]

Wynagrodzenia, odszkodowania i inne należności ustalane w wysokości wynagrodzenia za jeden dzień lub wielokrotności wynagrodzenia za jeden dzień obliczamy dzieląc miesięczną kwotę ustaloną według zasad obowiązujących przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop przez współczynnik. Wynik mnożymy przez liczbę dni pracy, za które to wynagrodzenie, odszkodowanie lub inna należność są ustalane (§ 2a rozporządzenia z 29 maja 1996 r.).

[ramka][b]Rodzaje składników wynagrodzenia[/b]

Przy obliczaniu wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy, ekwiwalentu za urlop, odpraw i odszkodowań wyróżniamy następujące kategorie składników pensji:

- [b]w stałej stawce miesięcznej[/b] – określamy jednakowym ryczałtem miesięcznym (np. 2000 zł) bądź jednakowym procentem od podstawy wymiaru ukształtowanej w stałej stawce miesięcznej (np. 20 proc. poborów podstawowych wynoszących 3500 zł miesięcznie). W ten sposób strony najczęściej wskazują pensję zasadniczą, premie i dodatki do wynagrodzenia;

- [b]zmienne za okresy nie dłuższe niż miesiąc[/b] – z góry nie wiemy, ile ich pracownik dostanie. Określamy je przeważnie jednakowym procentem od zmiennej podstawy wymiaru, widełkami płacowymi (np. od 10 do 40 proc. zarobków podstawowych) bądź według odcinków czasu krótszych niż miesiąc. Należą tu stawki godzinowe, dzienne, tygodniowe, akordowe, prowizyjne, normalne wynagrodzenie i dodatki za godziny nadliczbowe, normalne wynagrodzenie i dodatki za pracę w porze nocnej, ruchome premie i dodatki;

- [b]w stałej stawce i ruchome za okresy dłuższe niż miesiąc[/b] – premie, prowizje lub dodatki kwartalne albo roczne. [/ramka]