CIT od funduszy inwestycyjnych: podwójne opodatkowanie czy pomyłka ustawodawcy

1 stycznia 2017 roku wejdą w życie zmiany do ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych dotyczące zmiany zasad opodatkowania funduszy inwestycyjnych.

Do końca 2016 roku zasady opodatkowania są proste i jednolite dla wszystkich funduszy. Zgodnie bowiem z art. 6 ust. 1 pkt 10 oraz 10a ustawy o CIT, zarówno krajowe, jak i wybrane zagraniczne fundusze inwestycyjne co do zasady podlegają zwolnieniu z podatku dochodowego od osób prawnych. Ustawa zwalnia z opodatkowania wszystkie fundusze inwestycyjne działające na podstawie przepisów ustawy z 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi: zarówno otwarte, jak i zamknięte, a także instytucje wspólnego inwestowania posiadające siedzibę w innym kraju unijnym lub w jednym z krajów EOG, pod wskazanymi w ustawie warunkami. Sam fundusz nie płaci zatem podatku dochodowego, a opodatkowanie pojawia się dopiero na etapie wypłaty zysków do inwestora. Inwestor płaci z tego tytułu podatek na poziomie 19 proc., niezależnie od tego czy jest osobą prawną, czy fizyczną. Opodatkowanie dochodu następuje wyłącznie na poziomie inwestora (uczestnika) w chwili wypłaty zysku, tj. umorzenia tzw. certyfikatów inwestycyjnych lub jednostek uczestnictwa. Zwolnienie samego funduszu z podatku dochodowego wynika stąd, że to nie on, lecz jego inwestorzy są beneficjentami ewentualnych zysków. Sam fundusz nie ma możliwości korzystania na własny użytek z uzyskanych środków, gdyż jest wyłącznie powiernikiem środków inwestorskich, zaś jego zyski nie należą do funduszu, tylko do inwestorów, którzy powierzyli mu swoje środki.

Przedmiotowe zamiast podmiotowego

W pierwotnej wersji poselskiego projektu zmian do ustawy o CIT, która ujrzała światło dzienne na początku listopada 2016 roku, pomysłodawcy opodatkowania funduszy zamierzali znieść zwolnienie podmiotowe i wprowadzić zwolnienie przedmiotowe tylko dla wybranych funduszy (otwartych).

W uzasadnieniu wskazywano, że „przyjęty model opodatkowania dochodów z inwestycji poprzez fundusze inwestycyjne wywołuje negatywne skutki, przede wszystkim w obszarze działania krajowych funduszy inwestycyjnych zamkniętych (dalej FIZ)". Według autorów projektu „FIZy stanowią jeden z podstawowych elementów budowania struktur planowania podatkowego z wykorzystaniem podmiotów zagranicznych (głównie transparentnych podatkowo), poprzez umiejscawianie FIZ w łańcuchu podmiotów prowadzących działalność gospodarczą i transferowanie dochodów z tej działalności, w zdecydowanej części, do FIZ".

Założenie

W projekcie założono więc objęcie FIZ opodatkowaniem CIT. Podatek miał wystąpić nie tylko w momencie realizacji zysku, ale również wtedy, gdy wartość jednostki funduszu wzrośnie. Należy podkreślić, ze ustawa i poprawki do niej były procedowane w bardzo szybkim tempie i nie były w związku z tym szerzej konsultowane, tak aby zmiany mogły zostać uchwalone i opublikowane przed końcem listopada (co umożliwi ich wejście w życie 1 stycznia 2017 roku).

Ostatecznie zdecydowano, że zmiany nie obejmą:

- krajowych funduszy inwestycyjnych otwartych (FIO),

- specjalistycznych funduszy inwestycyjnych otwartych (SFIO – z wyłączeniem specjalistycznych funduszy inwestycyjnych otwartych stosujących zasady i ograniczenia inwestycyjne określone dla funduszy inwestycyjnych zamkniętych) oraz

- równoważnych funduszy zagranicznych.

Tego typu fundusze pozostaną, jak dotychczas, objęte zwolnieniem podmiotowym zgodnie ze znowelizowanym brzmieniem art. 6 ust. 1 pkt 10 i 10a ustawy o CIT.

Jaki status

Natomiast w odniesieniu do FIZ zróżnicowano status podatkowy, wskazując w art. 17 ust. 1 pkt 57 ustawy o CIT (dodanym nowelizacją), że co do zasady dochody (przychody) funduszy inwestycyjnych zamkniętych lub specjalistycznych funduszy inwestycyjnych otwartych stosujących zasady i ograniczenia inwestycyjne określone dla funduszy inwestycyjnych zamkniętych, utworzonych na podstawie ustawy o funduszach inwestycyjnych podlegają zwolnieniu przedmiotowemu od podatku dochodowego, jednak z wyłączeniem wskazanych w ustawie o CIT kategorii dochodów (przychodów). Zwolnienie nie będzie więc miało zastosowania do dochodów (przychodów) z udziału w spółkach niemających osobowości prawnej lub jednostkach organizacyjnych niemających osobowości prawnej, mających siedzibę lub zarząd na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej lub w innym państwie, jeżeli zgodnie z przepisami ustawy lub prawa podatkowego państwa, w którym te spółki lub jednostki organizacyjne mają siedzibę lub zarząd, podmioty te nie są traktowane jak osoby prawne i nie podlegają w tym państwie opodatkowaniu od całości swoich dochodów bez względu na miejsce ich osiągania, dochodów (przychodów) z odsetek od pożyczek udzielonych wyżej wskazanym podmiotom oraz odsetek od innych zobowiązań tych podmiotów wobec funduszu, dochodów (przychodów) z odsetek od udziału kapitałowego w ww. podmiotach, darowizn bądź innych nieodpłatnych lub częściowo odpłatnych świadczeń dokonywanych przez ww. podmioty, dochodów (przychodów) z tytułu odsetek (dyskonta) od emitowanych przez nie papierów wartościowych oraz dochodów (przychodów) z tytułu zbycia papierów wartościowych wyemitowanych przez te podmioty lub udziałów w tych podmiotach.

SKA nie są transparentne

Należy przypomnieć, że od trzech lat spółki komandytowo-akcyjne nie są transparentne podatkowo i są podatnikami podatku dochodowego od osób prawnych. Zgodnie z przepisami kodeksu spółek handlowych pozostają jednak spółkami osobowymi, tzn. nie posiadają osobowości prawnej (w przeciwieństwie do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością czy akcyjnej). Ponieważ emitują akcje, są podmiotami, w które mogą inwestować fundusze inwestycyjne i są one często wykorzystywane jako wehikuły inwestycyjne, np. w projektach nieruchomościowych.

Sedno problemu

I tu dochodzimy do sedna problemu: czy na pewno, zgodnie z brzmieniem art. 17 ust. 1 pkt 57 ustawy o CIT ewentualne dochody (przychody) FIZ otrzymywane ze spółki komandytowo-akcyjnej podlegają zwolnieniu z opodatkowania?

Wydawać by się mogło, że od 1 stycznia 2017 roku opodatkowaniu powinny podlegać takie dochody FIZów, które są osiągane od spółek transparentnych podatkowo (tj. spółek niebędących podatnikami podatku dochodowego od osób prawnych). W pozostałych przypadkach – powinny podlegać zwolnieniu na poziomie FIZ.

Zgodnie z definicją legalną zawartą w art. 4a pkt 14 ustawy o CIT (w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2017 roku) przez „spółkę niebędącą osobą prawną rozumie się spółkę inną niż określona w pkt 21". Ten punkt z kolei wskazuje, że „spółką" jest spółka posiadająca osobowość prawną, w tym także spółka europejska, spółka kapitałowa w organizacji, spółka komandytowo-akcyjna mająca siedzibę lub zarząd na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz spółka niemająca osobowości prawnej mająca siedzibę lub zarząd w innym państwie, jeżeli zgodnie z przepisami prawa podatkowego tego innego państwa jest traktowana jak osoba prawna i podlega w tym państwie opodatkowaniu od całości swoich dochodów bez względu na miejsce ich osiągania. Innymi słowy, spółką niebędącą osobą prawną (transparentną podatkowo) jest spółka inna niż spółka kapitałowa, kapitałowa w organizacji i inne spółki wskazane wyżej (zgodnie z art. 4a pkt 21 ustawy o CIT).

Należy zwrócić uwagę na rozbieżność w definicjach, występującą pomiędzy regulacją dotyczącą FIZów uchwaloną 29 listopada 2016 r. (tj. art. 17 ust. 1 pkt 57 ustawy o CIT) a definicjami legalnymi dotyczącymi spółek, które również (w związku z wcześniejszą nowelizacją ustawy o CIT) wejdą w życie od 1 stycznia 2017 roku (tj. art. 4a pkt 14 i 21 ustawy o CIT). Jest to wątpliwość natury prawnej, która może powodować zasadniczą niepewność co do skutków podatkowych otrzymania przez FIZ przychodów od spółki komandytowo-akcyjnej.

Inne, czyli jakie

Mianowicie, nowelizacja dotycząca opodatkowania FIZ wskazuje że taki fundusz powinien opodatkowywać dochody z udziału w spółkach „niemających osobowości prawnej (...) mających siedzibę na terytorium RP". Tymczasem definicja legalna na potrzeby ustawy o CIT zawarta w art. 4a tej ustawy wskazuje w jego pkt 14 jako podmioty transparentne podatkowo spółki „niebędące osoba prawną", którymi są spółki inne niż wymienione w pkt 21 tego przepisu.

Pozornie oba terminy oznaczają to samo, ale formalnie występuje istotna różnica i trudno jednoznacznie stwierdzić, czy takie brzmienie jest intencjonalne, czy wynika z pośpiechu i nieuwagi ustawodawcy (będących wynikiem przyjętego trybu prac nad ustawą w sprawie opodatkowania FIZ).

Literalnie, czym innym jest spółka „niebędąca osobą prawną" (formalnie zdefiniowana w ustawie o CIT), która jest transparentna podatkowo (i jako taka – w założeniu powinna generować dochody dla FIZ, które w spółce nie będą opodatkowane), a czym innym spółka „niemająca osobowości prawnej" – niezdefiniowana w ustawie o CIT.

Do których regulacji się odnieść

Żeby ustalić, o jakie podmioty chodzi, nie można odwołać się w tym zakresie do definicji z ustawy podatkowej (bo ta jest nieco inna). Wydaje się, że konieczne jest tu odwołanie do przepisów kodeksu spółek handlowych. W świetle jego przepisów spółka komandytowo-akcyjna jest spółką „niemającą osobowości prawnej", chociaż dla potrzeb podatku dochodowego jest traktowana jak osoba prawna i podlega opodatkowaniu CIT.

W konsekwencji można wyobrazić sobie sytuację, że w toku stosowania przepisów prawa podatkowego ktoś uzna, że zwolnienie FIZ nie obejmuje dochodów z SKA, ponieważ te literalnie uzyskiwane są ze spółki „niemającej osobowości prawnej", chociaż pozyskiwane są z podmiotu, który jest podatnikiem podatku dochodowego od osób prawnych.

Nie można jednoznacznie stwierdzić, czy jest to działanie celowe, które faktycznie zmierza do tego, aby opodatkować wpływy z SKA na poziomie FIZ, czy jest to po prostu wyraz braku dbałości o precyzję legislacyjną ze strony ustawodawcy. Trudno w tej chwili ustalić, jak ta rozbieżność będzie interpretowana w praktyce stosowania przepisów.

podstawa prawna: ustawa z 29 listopada 2016 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz ustawy o zmianie ustawy - Ordynacja podatkowa oraz niektórych innych ustaw (DzU z 2016 r. poz. 1926)

podstawa prawna: ustawa z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (tekst jedn. DzU z 2016 r. poz. 1888)

masz pytanie, wyślij e-mail: tygodnikpodatki@rp.pl

Zdaniem autorki

Katarzyna Bieńkowska, radca prawny i doradca podatkowy w Enodo Advisors Sp. z o.o.

Pośpieszne uchwalanie ustaw źle wpływa na jasność przepisów

Pomimo że spółka komandytowo akcyjna nie jest spółką transparentną podatkowo i płaci podatek dochodowy, istnieje wątpliwość, czy dochody uzyskane od takiej spółki podlegają zwolnieniu na poziomie funduszu inwestycyjnego zamkniętego. Jest ona bowiem spółką inną niż spółka „niebędąca osobą prawną" dla potrzeb opodatkowania CIT, ale dochód z niej jest niewątpliwie dochodem z udziału w spółce niemającej osobowości prawnej. W konsekwencji istnieje ryzyko, że może wystąpić podwójne opodatkowanie – najpierw na poziomie SKA, a następnie na poziomie FIZ. Czy o to chodziło?